Kur'an İncelemeleri
58Sebe Suresi 15-21
Hatalı Çevrilen Ayetler
58Sebe Suresi 15-21
Hatalı Çeviri:
15. Andolsun, Sebe' kavmi için oturduğu yerlerde büyük bir ibret vardır. Biri sağda, diğeri solda iki bahçeleri vardı. (Onlara:) Rabbinizin rızkından yeyin ve O'na şükredin. İşte güzel bir memleket ve çok bağışlayan bir Rab!
16. Ama onlar yüz çevirdiler. Bu yüzden üzerlerine Arim selini gönderdik. Onların iki bahçesini, buruk yemişli, acı ılgınlı ve içinde biraz da sedir ağacı bulunan iki (harap) bahçeye çevirdik.
17. Nankörlük ettikleri için onları böyle cezalandırdık. Biz nankörden başkasını cezalandırır mıyız!
18. Onların yurdu ile, içlerini bereketlendirdiğimiz memleketler arasında, kolayca görünen nice kasabalar var ettik ve bunlar arasında yürümeyi konaklara ayırdık. Oralarda geceleri, gündüzleri korkusuzca gezin dolaşın, dedik.
19. Bunun üzerine: Ey Rabbimiz! Aralarında yolculuk yaptığımız şehirlerin arasını uzaklaştır, dediler ve kendilerine yazık ettiler. Biz de onları, ibret kıssaları haline getirdik ve onları büsbütün parçaladık. Şüphesiz bunda, çok sabreden ve çok şükreden herkes için ibretler vardır.
20. Andolsun İblis, onlar hakkındaki tahminini doğruya çıkardı. İnanan bir zümrenin dışında hepsi ona uydular.
21. Halbuki şeytanın onlar üzerinde hiçbir nüfuzu yoktu. Ancak ahirete inananı, şüphe içinde kalandan ayırdedip bilelim diye (ona bu fırsatı verdik). Rabbin gerçekten her şeyi koruyandır.
Doğru Çeviri:
15Andolsun ki Sebe toplumu için yurt tuttukları yerde bir alâmet/gösterge vardı: Sağdan ve soldan iki bahçe! –“Rabbinizin rızkından yiyin ve O'nun için nimetlerin karşılığını ödeyin! Ne güzel bir belde ve çok bağışlayıcı bir Rabb!”–
16Fakat onlar mesafeli durdular; nimetlerin karşılığını ödemediler. Biz de üzerlerine barajların selini salıverdik ve iki bahçelerini onlara buruk yemişli, ılgınlık ve içinde biraz da “sidir ağacı” bulunan iki bahçeye çevirdik.
17Bu, onların küfretmiş; Allah'ın ilâhlığını ve rabliğini bilerek reddetmiş olmaları nedeniyle Bizim onları cezalandırmamızdır. Ve Biz sadece çok nankör olanları cezalandırırız.
18Ve Biz onlarla o bereket verdiğimiz memleketler arasında, sırt sırta şehirler meydana getirmiştik. Ve onlara da muntazam gidiş geliş düzenledik: –Buralarda gecelerce ve gündüzlerce emniyet içinde gidin gelin!–
19Sonra da onlar: “Rabbimiz! Seferlerimizin arasını uzaklaştır/ Göz kapaklarımızın arasını birbirinde uzaklaştır; gözlerimiz iyice açılsın, daha ileriyi ve daha geniş çevreyi görebilelim de daha çok kazanalım!” dediler ve nefislerine yanlış; kendi zararlarına işler yaparak haksızlık ettiler. Şimdi de Biz onları efsaneler yaptık ve tamamen didik didik dağıttık. Şüphesiz ki bunda tüm kendisine verilen nimetlerin karşılığını çokça ödeyen sabreden için elbette alâmetler/göstergeler vardır.
20Ve andolsun ki İblis/düşünce yetisi onlar hakkındaki zannını tasdik etti de mü’minlerden ibaret bir kesimden başkası İblis'e uydular.
21Hâlbuki İblis için onlar üzerinde hiçbir kudret yoktu. Fakat Biz âhirete imanı olanı, onun hakkında yeterli bilgisi olmayandan ayırt edecektik; onları işaretleyip bildirecektik. Ve senin Rabbin her şeyi iyice koruyandır.
15Andolsun ki Sebe toplumu için yurt tuttukları yerde bir alâmet/gösterge vardı: Sağdan ve soldan iki bahçe! –“Rabbinizin rızkından yiyin ve O'nun için nimetlerin karşılığını ödeyin! Ne güzel bir belde ve çok bağışlayıcı bir Rabb!”–
16Fakat onlar mesafeli durdular; nimetlerin karşılığını ödemediler. Biz de üzerlerine barajların selini salıverdik ve iki bahçelerini onlara buruk yemişli, ılgınlık ve içinde biraz da “sidir ağacı” bulunan iki bahçeye çevirdik.
17Bu, onların küfretmiş; Allah'ın ilâhlığını ve rabliğini bilerek reddetmiş olmaları nedeniyle Bizim onları cezalandırmamızdır. Ve Biz sadece çok nankör olanları cezalandırırız.
18Ve Biz onlarla o bereket verdiğimiz memleketler arasında, sırt sırta şehirler meydana getirmiştik. Ve onlara da muntazam gidiş geliş düzenledik: –Buralarda gecelerce ve gündüzlerce emniyet içinde gidin gelin!–
19Sonra da onlar: “Rabbimiz! Seferlerimizin arasını uzaklaştır/ Göz kapaklarımızın arasını birbirinde uzaklaştır; gözlerimiz iyice açılsın, daha ileriyi ve daha geniş çevreyi görebilelim de daha çok kazanalım!” dediler ve nefislerine yanlış; kendi zararlarına işler yaparak haksızlık ettiler. Şimdi de Biz onları efsaneler yaptık ve tamamen didik didik dağıttık. Şüphesiz ki bunda tüm kendisine verilen nimetlerin karşılığını çokça ödeyen sabreden için elbette alâmetler/göstergeler vardır.
20Ve andolsun ki İblis/düşünce yetisi onlar hakkındaki zannını tasdik etti de mü’minlerden ibaret bir kesimden başkası İblis'e uydular.
21Hâlbuki İblis için onlar üzerinde hiçbir kudret yoktu. Fakat Biz âhirete imanı olanı, onun hakkında yeterli bilgisi olmayandan ayırt edecektik; onları işaretleyip bildirecektik. Ve senin Rabbin her şeyi iyice koruyandır.
15Andolsun ki Sebe toplumu için yurt tuttukları yerde bir alâmet/gösterge vardı: Sağdan ve soldan iki bahçe! –“Rabbinizin rızkından yiyin ve O'nun için nimetlerin karşılığını ödeyin! Ne güzel bir belde ve çok bağışlayıcı bir Rabb!”–
Yukarıda Allah’a şükretme çağrısı yapılmış, Davud ve Süleyman peygamberler de "nimetlere şükreden kullar" olarak tanıtılmıştı. Sonra da onların şahsında şükrün [nimetin karşılığını ödemenin] önemi belirtilerek herkesin şükredemediğine dikkat çekilmişti.
15-21. ayetlerden oluşan pasajda ise şükretmeyip nankörlük eden bir toplum ve akıbeti örnek gösterilmektedir. Bu topluma sağdan soldan iki cennet verilmiş, yani dünya hayatı onlara çok kolaylaştırılmış, kendilerine bol bol nimetler verilmiş ve bunların karşılığında kendilerine "Rabbinizin rızkından yiyin ve O'nun için şükredin [karşılığını ödeyin]!" denilmişti. Yani "size bu nimeti veren bağışlayıcı Rabb’i sakın unutmayın! Size verilen nimetlerden işsizlere, aşsızlara Allah’ın hakkı olarak belirli bir pay ödeyin!" denilmişti.
SEBE’ ÜLKESİ
Daha evvel Neml suresinin tahlilinde Sebe’ ile ilgili olarak şu ansiklopedik bilgiler verilmişti:
Sebe, Güney Arabistan'da yer alan ve halkı ticaretle tanınmış bir ülke idi. Başşehri de şimdiki Kuzey Yemen'in merkezi Sana'nın kuzeydoğusunda, takriben 55 mil mesafede olan Ma'rib kenti idi. Main krallığının yıkılışından sonra, M.Ö. yaklaşık 1100 yıllarında güç kazandı ve bin yıl boyunca Arabistan'da hüküm sürdüler. Daha sonra, M.Ö. 115 yılında onların yerini Himyerîler aldı. Bunlar da Arabistan'da Yemen ve Hadramut, Afrika'da Habeşiştan'ı idare etmiş olan Güney Arabistan'ın meşhur başka bir milleti idi. Sebeliler bir taraftan Afrika kıyıları, Hindistan, Uzak Doğu ve Arabistan'ın iç kısımlarının dâhil olduğu yerlerde cereyan eden tüm ticarî faaliyetleri, diğer taraftan da Mısır, Suriye, Yunanistan ve Roma'ya yönelik ticareti ellerinde tutuyorlardı. Eski çağlarda servet ve refahları ile meşhur olmaları işte bundandı. Hatta öyle ki, Yunan tarihçilerine göre o devirde dünyanın en zengin kimseleri bunlardı. Ticaret ve alışverişin yanında, ulaştıkları bu refahın başka bir nedeni de ülkelerinin birçok yerinde barajlar inşa etmiş ve sulama maksadıyla yağmur sularını toplamış olmalarıydı. Bu tesislerle ülkeyi gerçek bir bahçeye çevirmiş bulunuyorlardı. Yunanlı tarihçiler Sebe’ ülkesinin olağanüstü yeşilliklerine dair ayrıntılı bilgileri bize kadar ulaştırmışlardır. [Ansiklopediler]
Sebe Krallığı, Güneybatı Arabistan'da yerleşik bulunuyordu ve en parlak dönemlerinde [M.Ö. ilk bin yılda] yalnızca Yemen'i değil, Hadramevt'in geniş bir bölümünü, Mahrah topraklarını ve şimdiki Habeşistan'ın büyük bir bölümünü de içine alıyordu. Sebeliler, başkent Ma’rib'in -bazan Mârib olarak okunuyordu- çevresinde, yüzlerce yıllık bir zaman kesiti içinde, günümüze kadar ayakta kalabilmiş muhteşem kalıntılarıyla tarihte büyük bir ün yapmış olan olağanüstü barajlar, bentler ve suyolları şebekeleri inşa etmişlerdi. Sebe ülkesi, bütün Arap Yarımadası'nda dillere destan olan muazzam gelişmesini bu büyük barajlara borçluydu. (H. 334'de ölen coğrafya bilgini Hemedânî bu barajlar şebekesinin suladığı toprakların Doğuya, Rub‘u'l-Hâlî sınırları çevresindeki Sayhad çölüne doğru uzandığını nakleder.) Ülkenin zenginleşmesi, halkının ticarî faaliyetlere yoğun ilgisinden ve Ma’rib'den Kuzeyde Mekke, Medine ve Suriye'ye, Doğuda Arap Denizi kıyılarındaki Zufâr'a doğru ilerleyen ve böylece Hindistan ve Çin'e bağlanan deniz yolları ile birleşen "baharat yolu"nu kontrol etmelerinden ileri geliyordu. Yukarıdaki pasajın değindiği dönem, tabii, 27:22-44'de sözü edilenden daha sonraki bir zamana tekabül eder. [Muhammed Esed; Kur’an Mesajı]
16Fakat onlar mesafeli durdular; nimetlerin karşılığını ödemediler. Biz de üzerlerine barajların selini salıverdik ve iki bahçelerini onlara buruk yemişli, ılgınlık ve içinde biraz da “sidir ağacı” bulunan iki bahçeye çevirdik.
17Bu, onların küfretmiş; Allah'ın ilâhlığını ve rabliğini bilerek reddetmiş olmaları nedeniyle Bizim onları cezalandırmamızdır. Ve Biz sadece çok nankör olanları cezalandırırız.
Verilen nimetlere karşılık Sebeliler şükretme görevini ihmal ettiler ve Allah'ın verdiği nimeti inkâr ettiler. Allah Arim [baraj] selini göndererek onları cezalandırdı. Sel, bütün sulama sistemini bozdu. Bahçelerini, ülkelerini, içinde çok dikenli, acı meyveli, bir nevi meyveli misvak, sidr ve ılgın gibi küçük, bodur ağaçlar bulunan kötü manzaralı, tarıma elverişsiz bir araziye çevirdi. Böylece baraj seli nedeniyle bütün ülke harap oldu. Sidir ağacı, Türkiye’nin Toros dağlarında da yetişen ve çam, köknar ailesinden olan "Sedir" ağacıyla karıştırılmamalıdır. Sidir ağacı, meyvesiz, dikenli, bodur bir çöl bitkisidir. Kayda değer bir gölgesi bile olmayan bu bitkiye "Arabistan Kirazı" da denir.
" العرمARİM" SÖZCÜĞÜ
Bu sözcük, "vadinin kendisiyle engellendiği set" anlamındaki " عرمةarimet" sözcüğünün çoğuludur. [Lisanü’l Arab; c. 6, s. 214, "arm" mad.]
Ayetteki "Arim" sözcüğü ile ilgili olarak klasik eserlerde şu bilgiler verilmiştir:
1- Bu, o şeddin harap olmasına sebep olan köstebeklerdir. Çünkü Belkıs, aralarında yollar bulunan dağlara yöneldi. Böylece de, o yolların (çıkış noktalarına), geçitlerine setler yaptı. Derken, yağmur suları ve kaynak suları oralarda toplandı ve âdeta bir deniz haline geliverdi ve buralara, sırayla birbirinin üzerinde olmak üzere üç kapı, kapak yerleştirdi. Öyle ki, bu kapıların ancak biri açıldıktan sonra diğeri de açılıyordu. Derken köstebekler o seddi deldiler. Böylece de o setler harap oldu ve biriken sular, onların aleyhine bir tehdit oluşturmaya başladı.
2- Arim, seddin adıdır. Bu sed de, Arîm'in toplanması demektir. Arim ise taşların bir araya gelmesidir.
3- Arim, kendisinden o suyun kaynaklanmış olduğu vadinin adıdır. [Razi; el Mefatihu’l Gayb]
Arim seli, cahiliyye döneminde söylenen rivayetlerle, eski Arapça kitapların üzerine bina edildiği olaylardan biridir. Sel mağduru çoğu Yemen kabileleri, Arap yarımadasının kuzeyine, doğu sahillerine, Şam ve Irak beldelerine hicret ettiler. Hicret edenler arasında Yesrib'e [Medine-i Münevvere] yerleşen Evs ve Hazreç, Şam ülkesinde devlet kuran Gassaniler, Irak ülkesinde devlet kuran Lahmiyyun, Amman'da devlet kuran Benu Abdulkays da bulunmaktadır. Tarihçiler bu felaketin Nebevi bi'setten yaklaşık dört yüz sene önce gerçekleştiğini tahmin ederler. [Derveze; et Tefsirü’l Hadis]
el-Kuşeyrî dedi ki: Bunların "Himar [eşek]" lakaplı bir başkanları vardı. Bunlar İsa ile Muhammed (sav) arasındaki fetret döneminde idiler. Denildiğine göre, bunun bir oğlu vardı ve öldü. Bunun üzerine başını semaya doğru kaldırıp tükürdü ve kâfir oldu. İşte bundan dolayı "Himar'dan daha kâfir" tabiri kullanılmaktadır. el-Cevherî dedi ki: "Himar'dan daha kâfir" deyimi şuradan gelmektedir: Ad kavmine mensub bir adamın birkaç oğlu vardı. Bu da çok büyük bir küfür ile kâfir oldu. Onun topraklarından kim geçerse, mutlaka o kişiyi küfre davet ederdi. Çağrısını kabul ederse onu bırakır, değilse öldürürdü. Daha sonra Arim seli onların bahçelerini alıp götürünce, ileride açıklanacağı üzere- etraftaki ülkelere dağıldılar. Bundan dolayı darbımeselde "Sebeliler gibi darmadağın oldular" denilmektedir. Denildiğine göre Evs ve Hazrecliler de onlardandır. [Kurtubi; el-Camiu li Ahkami’l-Kur’an]
ez-Zeccac dedi ki: Arim, üzerlerinde kapatılmış bulunan seddi oyan farenin adıdır. Kendisine "el-Huld" denilen de odur. Katade de böyle demiştir: Selin olmasına kendisi sebep teşkil ettiğinden sel ona nispet edilmiştir.
İbnu'l-Arabî de: Arim fare isimlerinden bir isimdir, demiştir.
Mücahid ve İbn Ebi Necih de şöyle demişlerdir: Arim Yüce Allah'ın seddi, içine göndermiş olduğu kırmızı bir sudur. Bu su, seddi çatlatmış ve yıkmıştır.
Yine İbn Abbas'tan gelen rivayete göre Arim çok şiddetli yağmur demektir. "Re" harfi sakin olarak "arm" de denilir.
ed-Dahhak'tan rivayete göre; bunlar İsa ile Muhammed (ikisine de selam olsun) arasındaki fetret döneminde yaşamışlardı.
Amr b. Şurahbil de şöyle demektedir: Arim sed demektir. el-Cevherî de böyle demiştir. el-Cevherî'nin dediğine göre bunun kendi lafzından tekili yoktur. Tekilinin "arime" olduğu da söylenmektedir.
Muhammed b. Yezid dedi ki: İki şey arasında engel teşkil eden her bir şeye arim denilir. Engel [sed] diye adlandırılan şey de budur ve bu "Arime"nin çoğuludur.
en-Nehhas dedi ki: İki dağ arasında toplanan yağmur suyunun önünde eğer bir engel varsa, buna arim denilir. Mısırlıların "Hibs" adını verdikleri engel budur. Onlar istedikleri vakit bu engeli kaldırırlar. Bahçeleri yeteri kadar su aldığı vakit yine burayı tıkarlardı. [Kurtubi; el-Camiu li Ahkami’l-Kur’an]
Metindeki "seyle’l-arim" ifadesinde kullanıldığı gibi, 'arim' kelimesi "baraj, set" anlamına gelen ve Güney Arapçasında kullanılan "arimen" kelimesinden türemiştir. Yemen'de yapılan kazılarda ortaya çıkarılan harabelerde bu kelime sık sık bu anlamda kullanılmıştır. Mesela, Yemen'in Habeşli hükümdarı Ebrehe'nin büyük Me'arib seddinin tamirinden sonra yazdırdığı M.S 542 ve 543 tarihli bir kitabede bu kelime tekrar tekrar baraj [set] anlamında kullanılmıştır. O halde Seyle’l-arim, bir set yıkıldığında meydana gelen sel felaketi anlamına gelir. [Mevdudi; Tefhimü’l Kur’an]
Bu felaketin tarihi kesin olarak bilinmemektedir. Fakat Ma’rib Barajının ilk yıkılışının muhtemel tarihi M.S. 2. Yüzyıl olabilir. Bu olaydan sonra Sebe Krallığı büyük ölçüde harap oldu ve bu da güneyli [Kahtân] birçok kabilenin Yarımada'nın kuzeyine doğru göç etmelerine yol açtı. Ardından, barajlar ve kanallar şebekesi belli ölçüde onarıldı, fakat ülke eski refah düzeyine bir daha ulaşamadı ve İslam'ın zuhurundan 20-30 yıl önce de bu büyük baraj tamamen çöktü. [Muhammed Esed; Kur’an Mesajı]
Bu açıklamalardan da anlaşılmaktadır ki, "arim" sözcüğü "barajlar, bentler, sedler" demektir. Tarihin bir döneminde Yemen’deki bu barajlar yıkılmış, boşanan sel suları ülkeyi tamamen mahvetmiştir.
Ayetteki "şükretmemek" ifadesinden bu toplumun sahip olduğu nimetlerin karşılığını Allah’a ödemedikleri, yani işsizlere iş, aşsızlara aş vermedikleri, yetimleri kerimleştirmedikleri, infakta bulunmadıkları anlaşılmaktadır.
Demek oluyor ki, bu kavmin ileri gelenleri "hep bana" demişler, tekasür hastalığına tutulmuşlar, işin sonunu hesap etmemişlerdir. Gelir dağılımındaki olumsuzluk toplumdaki bir kesimin nefretine, kıskançlığına ve hıncına neden olmuş, bu da ilahi bir ceza olarak barajın yıkılmasına ve toplumun perişanlığına neden olmuştur. Kendi yaptıklarının bir sonucu olarak cennet olan ülkeleri cehenneme dönmüştür. Bu durum bize Tekasür suresinde verilen ilahî mesajı hatırlatmalıdır:
5,6Kesinlikle sizin düşündüğünüz gibi değil! Eğer ki kesin bilgi ile bilirseniz çılgınca yanan ateşi kesinlikle görürsünüz. 7Bir süre sonra, onu, gözle görürcesine, gerçek olarak kesinlikle göreceksiniz. [Tekasür/5, 6]
Biz Tekasür/5, 6’da sözü edilen "cahîm"in âhiretteki cehennem değil, dünyadaki cehennem olduğu kanısındayız. Şöyle ki: Bu dünyevî cehennem, Tekâsür ile eğlenmenin ve zevklenmenin sonucunda ortaya çıkan perişanlıktır, ıstıraptır, sıkıntıdır, bunalımdır; yanan ateştir.
Kur’ân'da "cahîm" sözcüğünün dünyadaki alevli ateş için de kullanıldığını gösteren bir başka örnek de Saffat/97’dir.
97Onlar: "Şunun için bir duvar yapın/ambargo uygulayın da bunu çılgınca yanan ateşin/aşırı sıkıntının içine atın!" dediler.
[Saffat/97]
İbrahim peygamberin karşıtları tarafından ateşe atılmasının anlatıldığı bu ayette geçen ve "çılgınca yanan ateş" olarak çevirdiğimiz sözcüğün orijinali de "cahîm"dir.
Yukarıdaki bilgiler ve vardığımız sonuçlar esas alındığında, insanlığa sunulan evrensel mesaj şu şekilde açıklanabilir:
"Eğer çokluk yarışı yapmanın, gösterişin, lüksün ve bunlardan zevk almanın, bunlarla eğlenerek oyalanmanın ne demek olduğunu, bunların nelere mal olduğunu bilimsel bir gerçekle bilseydiniz, o zaman karşınızda cahîmi, cehennemi, perişanlığı, acıları, feryatları, sıkıntıları görürdünüz; bu davranışlarınızla kendiniz için, çevreniz için, ülkeniz için, dünya için bir cehennem hazırladığınızı fark ederdiniz."
Dünyadaki cehennemleri görmek ve insanlara cehennem sıkıntısı veren bu faciaların oluşma sebeplerini belirlemek için gerek kendi hayatımızda ve gerekse çevremizdeki insanların veya toplumların hayatlarında görülen bazı trajik olayları iyi analiz etmek, "neden" diye sorarak problemin ana kaynağını doğru teşhis etmek gerekmektedir: Dünyadaki bu tür cehennemlerin sayıca fazlalığı, bunlara neden olan sebeplerin fazla olduğu göstermez. Bilinmelidir ki, bütün bu cehennemlerin tek bir sebebi vardır: Çoğaltma yarışı ve çokluktan zevk almak, çoklukla oyalanmak, çoklukla eğlenmek, çok, daha çok yapabilme istek ve gayretleri...
Tekâsür hastalığına yakalanarak tekâsür ateşini yakmış olanlar, bir taraftan bu ateşi söndürmemek ve daha da büyütmek için ellerinin uzandığı her yerden haklı haksız toplayıp sömürür ve semirirlerken, diğer taraftan da topladıklarını kaptırmamak için aynı kaynaktan beslenmek isteyen rakiplerini sabote ederler, yalan ve iftiralar ortaya atarak onlarla mücadele ederler. Sonunda durum öyle bir hâl alır ki, hem tekâsür ateşini yakmış olanlar hem de bunların beslendiği, sömürdüğü suçsuz günahsız insanlar ateşin içinde kalırlar. İçinde kaldıkları o şey bir dünya cehennemidir. Suçsuz ve günahsız insanların cehennemi ezilmek, sömürülmek, çaresiz bırakılmak şeklinde gerçekleşirken, bizzat ateşi yakanların cehennemi ise topladıklarını başka tekâsür hastalarına kaptırmamak, korumak ve daha da arttırmak için kaygı ve hasret duyarak huzursuzluk çekmeleridir. Bu özellikteki birey ve toplumlar sürekli kendilerine düşman yaratarak geceleri uyuyamaz hâle gelirler ve böylece içinde yaşadıkları ortamı bizzat kendi elleriyle cehenneme çevirirler.
18Ve Biz onlarla o bereket verdiğimiz memleketler arasında, sırt sırta şehirler meydana getirmiştik. Ve onlara da muntazam gidiş geliş düzenledik: –Buralarda gecelerce ve gündüzlerce emniyet içinde gidin gelin!–
19Sonra da onlar: “Rabbimiz! Seferlerimizin arasını uzaklaştır/ Göz kapaklarımızın arasını birbirinde uzaklaştır; gözlerimiz iyice açılsın, daha ileriyi ve daha geniş çevreyi görebilelim de daha çok kazanalım!” dediler ve nefislerine yanlış; kendi zararlarına işler yaparak haksızlık ettiler. Şimdi de Biz onları efsaneler yaptık ve tamamen didik didik dağıttık. Şüphesiz ki bunda tüm kendisine verilen nimetlerin karşılığını çokça ödeyen sabreden için elbette alâmetler/göstergeler vardır.
19Sonra da onlar: “Rabbimiz! Seferlerimizin arasını uzaklaştır/ Göz kapaklarımızın arasını birbirinde uzaklaştır; gözlerimiz iyice açılsın, daha ileriyi ve daha geniş çevreyi görebilelim de daha çok kazanalım!” dediler ve nefislerine yanlış; kendi zararlarına işler yaparak haksızlık ettiler. Şimdi de Biz onları efsaneler yaptık ve tamamen didik didik dağıttık. Şüphesiz ki bunda tüm kendisine verilen nimetlerin karşılığını çokça ödeyen sabreden için elbette alâmetler/göstergeler vardır.
Sebe toplumuna iki cennetten başka, rahat, güvenli yollar, yakın mesafede komşu kentler, köyler de verilmişti. Bu nedenle çevre kentlerle de gayet barışçı ilişkileri vardı. Bu yüzden ticaretlerini de güven içinde yapabilmekteydiler. Ne var ki, bu nimetlerin değerini bilmediler, şükretmediler. Taşkınlıklarıyla "Rabbimiz! Seferlerimizin arasını uzaklaştır!" dediler. Yani kendi elleriyle belalarını istediler ve cezalandırıldılar. Oradan sürüldüler.
Sebe’ ülkesinin diğer bir özelliği de "güven ve emniyet" içinde olması idi. Ayrıca bu ülke, sırt sırta, birbirine yakın, bakınca diğerini görebilen kasaba ve şehirlerden oluşmuştu. "O bereket verdiğimiz memleketler" ifadesinden, bu şehirlerin aynı zamanda bereketli, verimli, temiz ve manevî değeri olan şehirler olduğunu anlıyoruz. Ayetteki "o bereket verdiğimiz ..." ifadesiyle Kur’an’da Suriye ve Filistin bölgeleri kastedilir.
Sebelilerin Efsanelen İşleri:
Yani, "Sebeliler her yönden o kadar darmadağın oldular ki, artık onların bu dağınıklığı herkes tarafından bilinir oldu. Bugün bile Araplar bir topluluğun tamamen dağılışından bahsetmek isteseler Sebelileri örnek gösterirler. Allah nimetlerini onlardan geri aldığında, çeşitli Sebe kabileleri yurtlarından ayrılıp Arabistan'ın başka bölgelerine göç etmeye başladılar. Benû Gassân, Suriye ve Ürdün'e; Evs ve Hazreç Yesrib'e; Huzaa da Cidde yakınlarındaki Tihane'ye yerleşti. Ezd kabilesi Umman'a gitti. Beni Lahm, Cuzam ve Kinde kabileleri de başka yerlere göç etmek üzere yurtlarını terk etmek zorunda kaldılar. Böylece Sebeliler artık millet olmaktan çıktılar ve sadece bir efsane oldular." [Mevdudi; Tefhimü’l Kur’an]
19. ayetin sonundaki "Şüphesiz ki bunda tüm çok şükreden sabırlı için elbette ayetler vardır" ifadesi ile Allah nimet verdiğinde şımarmayan, Allah'ı unutmayan, Allah'ın verdiği nimetlerin karşılığını ödeyen fert ve toplumların bu tip tarihi olaylardan ibret alacakları, tarihi tekerrür ettirmeyecekleri açıklanmaktadır.
Ayetteki "Seferlerimizin arasını uzaklaştır" ifadesi, Yahudilerin Bakara/61’de nakledilen "Ey Musa, biz tek çeşit yemeğe asla katlanamayacağız, artık bizim için Rabbine dua et de bize yerin yetiştirdiği şeylerden; sebzesinden, kabağından, sarımsağından, mercimeğinden ve soğanından çıkarsın" şeklindeki sözlerine benzemektedir. İsraillilerin bal börek, baklava kaymakla beslenirken "soğan sarımsak" talebinde bulundukları gibi, Sebeliler de kendi elleriyle, ayaklarıyla felaketi davet etmişlerdir.
Anlaşıldığına göre, Sebe toplumunun "Seferlerimizin arasını uzaklaştır" şeklindeki sözleri, inançlarının bozukluğundan dolayı dile getirilmiş bir taleptir. Bu ukalaca talep, bir kimsenin kendisini dövemeyeceğini sandığı birine "Haydi vursana! Erkeksen gelsene!" demesi gibi bir şeydir. Bu ifadeyi ya doğrudan kullanmışlar ya da hal ve tavırlarıyla bu anlama gelecek hareketlerde bulunmuşlardır. Yani elleriyle ayaklarıyla belalarını istemişlerdir.
20Ve andolsun ki İblis/düşünce yetisi onlar hakkındaki zannını tasdik etti de mü’minlerden ibaret bir kesimden başkası İblis'e uydular.
21Hâlbuki İblis için onlar üzerinde hiçbir kudret yoktu. Fakat Biz âhirete imanı olanı, onun hakkında yeterli bilgisi olmayandan ayırt edecektik; onları işaretleyip bildirecektik. Ve senin Rabbin her şeyi iyice koruyandır.
21Hâlbuki İblis için onlar üzerinde hiçbir kudret yoktu. Fakat Biz âhirete imanı olanı, onun hakkında yeterli bilgisi olmayandan ayırt edecektik; onları işaretleyip bildirecektik. Ve senin Rabbin her şeyi iyice koruyandır.
Bu ayetlerde, İblis’in hiçbir zorlama gücü olmadığı halde Sebe’ toplumunun İblis’e uyarak azdıkları, şımardıkları ve bunun sonucunda da cezalandırıldıkları bildirilmektedir. Ayette Rabbimizin bize daha evvel temsili anlatımlarla verdiği bazı mesajlara da gönderme yapılmaktadır:
15Allah, "Sen süre verilmişlerdensin" dedi.
16,17İblis, "Öyleyse, beni azgınlığa itmene karşılık, andolsun ki ben, onlar için Senin dosdoğru yoluna oturacağım, sonra yine andolsun ki onların önlerinden, arkalarından, sağlarından, sollarından onlara sokulacağım ve Sen, çoklarını kendilerine verilen nimetlerin karşılığını ödeyenler bulmayacaksın" dedi. [A’raf/15- 17]
62İblis dedi ki: "Şu benden üstün tuttuğun şu kişiyi gördün mü? Yemin ederim ki, eğer beni kıyâmet gününe kadar ertelersen, pek azı dışında onun soyunu kendi buyruğum altına alacağım." [İsra/62]
82,83İblis, "Öyle ise en üstün, en güçlü, en şerefli, mağlûp edilmesi mümkün olmayan; mutlak galip oluşuna yemin ederim ki ben onların hepsini; –içlerinden arıtılmış kulların hariç– kesinlikle azdıracağım" dedi. [Sad/82, 83]
39,40İblis dedi ki: "Rabbim! Sen beni, insanları azdırmam için yarattığın nedenle kesinlikle ben de yeryüzünde, her şeyi onlara süsleyeceğim ve arıtılmış kulların hariç onların hepsini kesinlikle azdıracağım!" [Hıcr/39, 40]
Görüldüğü üzere, yukarıdaki ayetlerde, İblisin çok az bir grubu hariç, insanların tamamını azdırıp şükredici olmamalarını temin edeceği nakledilmiştir. Sebe’ halkının akıbeti şeytanın bu işlevine çok güzel bir örnektir. Çünkü bu halk şükretmeyip nankörlerden olmuş ve bu haliyle de şeytanı doğrular bir duruma düşmüştür.
20. ayette "müminlerden ibaret bir kesimden başkası" ifadesine göre, Sebe’ toplumu içindeki inananlar küçük bir azınlıktan ibaretti. Merhum Mevdudi’nin bu konuyla ilgili tespitleri şöyledir:
Tarih, eski çağlarda Sebeliler arasında sadece Allah'a ibadet eden küçük bir topluluğun yaşadığını göstermektedir. Çağımızda yapılan arkeolojik kazılar sonucu Yemen'de bulunan kitabeler bu küçük unsurun varlığına işaret etmektedir. Yaklaşık olarak M.Ö. 650 yıllarına ait kitabeler, Sebe krallığı içinde, sadece Zu-Semevî veya Zû-Semâvi'ye, yani Rabbu’s-Sema’ya [Göklerin Rabbine] ibadete hasredilmiş evler bulunduğunu söylemektedir. Bazı yerlerde bu ilahtan "Meliken Zû-Semavi [Göklerin sahibi olan Melik] diye bahsedilmektedir. Sebelilerin bu mirası Yemen'de yüzyıllarca yaşamaya devam etmiştir. M.S. 378 tarihli bir kitabede "Bu mabet, ilah Zû-Semavi'ye aittir" ifadesi bulunmaktadır. M.S. 465 tarihli bir kitabede de şöyle bir ifade yer alır: "Bi-nasr ve riza ilahin bel semin ve ardin [Göklerin ve yerin sahibi olan İlah’ın yardım ve rızasıyla]" . M.S. 458 tarihli başka bir kitabede ise Rahman kelimesi, "Bi-rıza Rahmanen [Rahmanın yardımıyla]" şeklinde kullanılmaktadır. [Mevdudi; Tefhimü’l Kur’an]
İblis’in bir toplumu nasıl nankörleştirdiği, şu başlıklar altında sıralanabilir:
* Haramın yenmesini, haksız kazanç elde edilmesini emrederek ve önererek,
* Kötülük, hayâsızlık ve Allah'a karşı bilmedikleri şeyleri söylemelerini emrederek,
* Fakirlikle korkutarak,
* Kuruntulara düşürerek,
* Allah'ın yarattıklarını değiştirmeyi emrederek,
* Kandırmak için yaldızlı sözler fısıldayarak,
* Vesvese verip zihin bulandırarak,
* Yaptıkları ameller ile şımartarak,
* Azdırarak,
* İnsanlar arasına içki, uyuşturucu, kumar ve lüks yaşamla aralarında düşmanlık ve kin sokarak,
* Allah'ı anmaktan ve Salâttan onları geri bırakarak...
Merhum Mevdudi, Sebelilerin nankörlüğünü örnek olarak karşımıza getiren 15- 21. ayetler bağlamında Sebe kavmiyle ilgili şu değerli bilgileri vermektedir:
Yunan ve Roma tarihçileri ve coğrafya bilgini Theophrastus (M.Ö. 288) de, İsa'dan öncesinden itibaren, çağlar boyunca Hıristiyan tarihinin yanı sıra kavimden de bahsetmektedirler.
Bu kavmin yurdu bugün Yemen denilen Arabistan yarımadasının güneybatı köşesiydi. Yükselişi M.Ö. 1100 yıllarında başlamıştır. Davud ve Süleyman Peygamberler zamanında Sebeliler, zenginlikleriyle dünyaca meşhur bir kavimdi. Başlangıçta güneşe tapıyorlardı. Daha sonra, kraliçelerinin Hz. Süleyman zamanında imana gelmesinden (M.Ö. 965-926) sonra muhtemelen çoğu Müslüman oldu. Fakat zamanı tam tesbit edilemeyen daha sonraki bir dönemde tekrar Elmaka [Ay Tanrısı], Ester [Venüs], Zat Hamim, Zat Bed'an [Güneş Tanrısı] Hermeten veya Herimet gibi birçok tanrı ve tanrıçaya tapmaya başladılar. Baş tanrıları Elmeka'ydı. Krallar ülkede onun temsilcisi olarak hüküm sürüyorlardı.
Yemen'de yapılan kazılar sonucu, bu tanrılar ve özellikle de Elmaka için her tarafta mabetler yapıldığını ve her önemli olayda bu tanrılara kurbanlar sunulduğunu gösteren birçok yazıtlar ortaya çıkarılmıştır.
Çağımızda yapılan arkeolojik kazılar sonucunda, bu kavmin tarihine ışık tutan yaklaşık 3000 kadar kitabe bulunmuştur. Bunların yanı sıra, Arap ravilerinin ve Romalı, Yunanlı tarihçilerin verdikleri bilgiler de kullanılırsa, bu kavmin ayrıntılı bir tarihi hazırlanabilir. Bu bilgilere dayanarak aşağıdaki dönemlerin bu kavmin tarihinde önemli dönemler olduğunu söyleyebiliriz:
1- M.Ö. Yedinci Yüzyılın yarısından önceki dönem: Sebe kralları bu dönemde Mukarrib diye anılıyordu. Bu, kralların kendilerinin insanlarla tanrılar arasında bir bağ olduğunu iddia ettiklerini veya başka bir deyişle rahip-krallar olduklarını ifade eder.
Başkentleri, bugün Heribe denilen ve Me'arib'in bir günlük yol batısında kalıntıları bulunan Sirve idi. Büyük Me'arib barajının temelleri bu dönemde atılmıştı; daha sonraki dönemlerde gelen krallar bu barajı zaman zaman genişletmişlerdir.
2- M.Ö. 650-M.Ö. 115: Bu dönemde Sebe kralları, dinsel yönetimin yerini laik krallık yönetimine bıraktığını gösteren Melik adını aldılar ve Mukarrib adını kullanmaz oldular. Sirve'yi bırakıp Me'arib'i başkent yaptılar ve onu her yönden geliştirdiler. Bu şehir denizden 3900 fit yüksektedir ve San'a'nın yaklaşık 60 mil doğusundadır. Bugün bulunan harebeleri bile, bir zamanlar çok gelişmiş bir kavmin merkezi olduğuna şahitlik etmektedir.
3- M.Ö. 115-M.S. 300: Bu dönemde Sebe krallığı, Sebe kavminin ileri gelen kabilelerinden biri olan Himyerilerin yönetimi altına girdi. Onlar Me'arib'i bırakıp, daha sonraları Zafar diye bilinen Reydan'ı başkent yaptılar. Bu şehrin kalıntıları bugünkü Yerim şehri yakınlarındaki bir tepe üzerinde hâlâ mevcuttur. Bu tepeye yakın bir yerde, belki de bir zamanlar bütün dünyaca zafer ve büyüklüğü ile tanınan o büyük kavmin torunları olan Himyer adında küçük bir kabile yaşamaktadır. Aynı dönemde krallığın bir bölümü için ilk defa Yemenet ve Yemenat kelimeleri kullanılmaya başlanmıştır. Bu kelime daha sonraları Yemen'e dönüşmüş ve Asir'den Aden'e ve Babü'l-Mendeb'den Hadramevt'e kadar uzanan bütün toprakların adı olarak kullanılmaya başlanmıştır. Bu dönemde Sebelilerin gerileyişi de başlamıştır.
4- M.S. 300'den İslam’ın doğuşuna kadar olan dönem: Bu, Sebelilerin çöktüğü dönemdir. Bu dönemde Sebeliler, dış müdahalelere meydan bırakan iç savaşlara dalmışlardı. Bu, onların ticaret ve tarımlarının gerilemesi, hatta siyasal özgürlüklerinin bile kaybedilmesi ile sonuçlandı. Himyeriler ve diğer kabileler arasındaki anlaşmazlıklardan yararlanan Habeşiler, Yemen'i işgal ettiler ve M.S. 340'tan M.S. 378'e kadar yönettiler. Daha sonra siyasal özgürlüklerini kazanmalarına rağmen büyük Me'arib barajında çatlaklar görülmeye başladı ve bu çatlaklar, Sebe’/16’da değinilen selin yol açtığı büyük bir felaketle sonuçlandı (M.S. 450-451). Gerçi bundan sonra Ebrehe dönemine dek baraj tamir edildi, fakat ne dağılan insan topluluklarını geri getirebildi, ne de bozulan tarım ve sulama sistemi eski haline döndürülebildi. M.S. 523'te Yemen'in Yahudi kralı Zu-Nuvas Necran Hıristiyanlarını katletti. Kur'an-ı Kerim'de bu olaya Ashab-ı Uhdud diye değinilmektedir (Büruc/4). Bunun intikamını almak için Habeşistan'daki Hıristiyan krallığı Yemen'i işgal etti ve bütün toprakları ele geçirdi. Daha sonra Yemen'in Habeşli yöneticisi Ebrehe, Kâbe’nin merkezi durumuna bir son vermek ve bütün Batı Arabistan'ı Bizans-Habeş etkisi altına almak için, Hz. Muhammed'in (s.a) doğumundan bir kaç gün önce, M.S. 570 veya 571'de Mekke üzerine yürüdü. Habeşistan ordusu, Kur'an'da Ashabü'l-Fil adı altında anlatıldığı şekliyle tamamen helak oldu. En sonunda M.S. 575'de Yemen, İran'lıların eline geçti. Yemen meliki Bazan, İslamı kabul edince onların yönetimi de M.S. 628'de sona erdi.
Sebe halkı zenginliğini iki şeye borçluydu: Tarım ve ticaret. Tarımlarını, daha önceden Babil hariç hiçbir yerde bilinmeyen bir sulama sistemi ile geliştirmişlerdi. Ülkelerinde doğal akarsular yoktu, yağmurlu mevsimlerde tepecikler arasına inşa ettikleri setler sayesinde küçük gölcüklerde su toplanır ve ülkenin her tarafında yapılan bu gölcüklerden tarlalarına su taşımak için kanallar inşa ederlerdi. Bu, Kur'an'da da değinildiği gibi bütün ülkeyi verimli bir bahçe haline getirmişti. En büyük su deposu, Me'arib yakınındaki Cebel Belek'in girişine inşa edilen baraj sayesinde biriken göldü. Fakat Allah nimetlerini onlardan geri alınca, en büyük baraj M.S. beşinci yüzyılın ortalarında yıkıldı ve meydana gelen sel birbiri arkasına ülkedeki bütün barajları yıktı. Bu da bütün sulama sisteminin bir daha tamir edilemeyecek şekilde bozulmasıyla sonuçlandı.
Allah, Sebelilere ticaretle ilgili olarak da yararlanabilecekleri çok avantajlı bir coğrafi mekân ihsan etmişti. Bin yıldan fazla Doğu ile Batı arasındaki ticaret araçlarını tekellerinde tuttular. Bir taraftan limanlarına Çin'den ipek, Endonezya ve Malabar'dan baharatlar, Hindistan'dan dokuma ve kılıçlar, Güney Afrika'dan zenci köleler, maymunlar, devekuşu tüyleri, fildişi geliyor, diğer taraftan bu malları daha sonra Roma ve Yunanistan'a nakledilmek üzere Mısırlı ve Suriyeli tacirlere satıyorlardı. Bunun yanı sıra Sebeliler, Mısır, Suriye, Roma ve Yunanistan'da büyük revaç bulan buhur, anbar, mür ve daha başka parfümler üretiyorlardı.
Bu uluslararası ticaret için iki önemli yol vardı: Kara yolu ve deniz yolu. Deniz ticareti bin yıldan fazla Sebelilerin kontrolünde kaldı, çünkü Kızıldeniz'in esrarengiz muson rüzgârlarını, dalgalarını, kayalıklarını, emin limanlarını sadece onlar biliyorlardı ve başka hiçbir kavim bu tehlikeli sularda denizcilik yapmayı göze alamıyordu. Bu deniz yolu ile Sebeliler ticaret mallarını Ürdün ve Mısır limanlarına götürüyorlardı. Aden ve Hadramevt'ten gelen kara yolları Me'arib'de birleşiyor, oradan da Mekke, Cidde, Yesrib, El'ula, Tebuk ve Eyle'den Petra'ya giden bir yola uzanıyor, bu yol kuzey ucunda Mısır ve Suriye'ye olmak üzere ikiye ayrılıyordu. Bu kara yolu boyunca Kur'an'da zikredildiği gibi Yemen'den Suriye sınırlarına kadar uzanan ve ticaret kervanlarının gece gündüz uğradığı birçok Sebe kolonisi kurulmuştur. Bu kolonilerin işaretlerine bugün hâlâ Sebe ve Himyeri kitabelerinin bulunduğu bu yol üzerinde rastlanmaktadır.
Hz. İsa'dan sonraki birinci yüzyıldan sonra Sebelilerin ticareti kötüye gitmeye başladı. Ortadoğu'da Yunan, daha sonra da Roma krallıkları kurulduktan sonra halk Arap tacirlerinin kurdukları tekel nedeniyle oryantal mallar için çok yüksek fiyatlar talep etmelerinden şikâyetçi olmaya ve yöneticileri onların deniz ticaretindeki tekeli kırmaya teşvik etmeye başladılar.
Bunun üzerine başlangıçta Mısır'ın Yunanlı yöneticisi II. Batlamyus (M.Ö. 285-246) yaklaşık olarak yedi yüzyıl önce Firavun Sesostris tarafından kazılan Nil-Kızıldeniz kanalını tekrar açtı. Bunun sonucu olarak ilk Mısır donanması ilk defa bu kanaldan Kızıldeniz'e girdi, fakat Sebelilere karşı fazla başarı kazanamadı. Mısır, Romalıların eline geçince, Romalılar, Kızıldeniz'e daha güçlü bir ticaret filosu gönderdiler ve bu filoyu arkadan başka bir donanma ile de desteklediler. Sebeliler bu güce karşı koyamadılar. Romalılar her limanda kendi ticaret kolonilerini kurdular, gemiler için erzak depoladılar ve mümkün olan her yere askeri kuvvetlerini de yerleştirdiler. En sonunda Aden, Romalıların askeri yönetimi altına girdi. Bu hususta Roma ve Habeşistan krallıkları Sebelilere karşı gizli ve ortak planlar kurdular ve en sonunda bu kavmi siyasal özgürlüğünden de mahrum bıraktılar.
Deniz ticareti yolundaki denetimlerini yitiren Sebelilere sadece karayolu ticareti kaldı, fakat bir çok faktör birleşerek yavaş yavaş bu ticareti de ellerinden çıkarmalarına sebep oldu. İlk önce Nebatiler, Petra'dan El-Ula'ya kadar bütün Hicaz ve Ürdün kolonilerini Sebelilerin elinden aldı. Daha sonra M.S. 106'da Romalılar, Nebati krallığına bir son vererek Hicaz'a dek bütün Suriye ve Ürdün yerleşim bölgelerini ele geçirdi. Bundan sonra Habeşistan ve Roma, iç karışıklıklardan yararlanarak Sebelilerin ticaretini tamamen mahvetmeye çalıştılar. İşte bu nedenle Habeşistan, en sonunda bütün bölgeyi ele geçirinceye dek defalarca Yemen'e saldırmıştır.
Böylece Allah'ın gazabı, bu kavmin zafer ve zenginliğin doruğundan bir daha yükselmeye muktedir olamayacakları hiçliğe inmelerine neden olmuştur. Bir zamanlar Yunanlılar ve Romalılar bu kavmin efsanevi zenginliğini duyup kıskanırlardı. Strabe şöyle diyor: "Sebeliler altın ve gümüş kaplar kullanıyorlardı, evlerinin tavanları, duvarları ve kapıları bile fildişi, altın, gümüş ve değerli taşlarla süslüydü." Pliny şöyle der: "Roma'nın ve İran'ın bütün zenginlikleri Sebelilerin ellerine akıyor. Onlar bugün dünyanın en zengin halkı ve verimli toprakları, bahçeler, bitkiler ve hayvanlarla dolu." Artemidorus ise şöyle der: "Bu insanlar lüks içinde yüzüyorlar. Yakacak olarak tarçın ağacı, sandal ağacı ve başka güzel kokulu ağaçlar yakıyorlar." Aynı şekilde Yunan tarihçileri de Sebelilerin sahip olduğu sahillerden geçerken gemilerin içinden bile bu toprakların güzel kokusunu duyan yolculardan bahsederler. Tarihte ilk defa Sebeliler bir gökdelen inşa etmişlerdir. San'a'da bir tepenin üzerine inşa edilen ve Gumdan kalesi denilen bu gökdelenin Arap tarihçilerine göre yirmi katı vardı ve her kat 36 fit yüksekliğe sahipti. Sebeliler Allah kendilerine nimetlerini bol bol ihsan ettiği sürece böyle bolluk ve eğlence içinde yaşadılar. En sonunda nankörlükte bütün sınırları aştıklarında, her şeye gücü yeten Allah, yüzünü onlardan çevirdi. Onlar da sanki daha önceden hiç var olmamış gibi helak oldular. [Mevdudi; Tefhimü’l Kur’an]
Yirmi birinci ayetteki "lina’leme" ifadesi ve benzer ifadeler ile ilgili genel açıklama:
Ayetteki " يعلَمَya’leme/نعلَمَna’leme" fiili, klasik anlayışta " علمilm ( علِمَalime يعلَمُ ya’lemu, ..." kökünden, çekiminden ele alınarak "Allah’ın bilmesi/Bilmemiz" anlamı verilir. Bu defa da sanki, Allah geleceği bilmezmiş de olay ortaya çıkınca sonradan öğrenecekmiş gibi bir anlam ortaya çıkar. Bu anlam ise Allah’ın, "Alimül gayb, Allamülguyup (geçmiş ve gelecek gayb kapsamındadır), varlıkların geçmiş ve geleceklerini bilme (yalemu ma beyne eydiyhim vema halfehüm (Bakara/255, Hac/76)" ve Alîm" sıfatlarına, Hadid/22, Fatır/11, Neml/74, 75, En’âm/59, Hac/70. ayetlerine ve Allah’ın, Kur’an’da, geleceğe yönelik bilgiler verdiği diğer ayetlere aykırı bir anlamdır. Halbuki Allah, tüm noksanlıklardan münezzehtir. Böyle bir anlamı kabullenmek, insanın imanını zedeler.
Ama ne yazık ki eldeki Mushaflarda sözcüğün bu yönlü kıraati, bu sorunu doğurmaktadır.
Bu sorunu gidermenin iki yolu vardır:
Birincisi: Bilindiği üzere Mushaf, ilk hazırlanışında harekesiz; seslendirme işareti olmadan yazılmıştı. Sonradan harekeler konuldu ve bu aşamada anlayış farklılığından dolayı kıraat farklılıkları da ortaya çıktı.
Sorun oluşturan sözcüğün ilk Mushaflardaki harekesiz hali şöyledir. " ىY. عA. لL. مM", " نN. عA. لL. مM." Bu yalın harflerin, " يعلَمَya’leme, يعلِمَya’lime, نعلَمَ na’leme, نعلِمَna’lime, يُعلِّمَ yuallime, نُعَلِّمَnüallime" şeklinde okunması söz konusudur.
Bu durumda sözcüğü Tef’’il babından ( يُعلِّمَyuallime (bildirme)/نُعَلِّمَ nuallime (bildirmemiz)" şeklinde okuyup anlamlandırarak bu sorunu çözmek mümkündür.
İkincisi: " ع ل مa l m" kökünün, " علِمَalime, يعلَمُya’lemü, علماًilmen" kalıbı (Dördüncü Bab.) olduğu gibi bir de " علَمَAleme,يعلِمُ ُ ya’limü, عَلمalm, علامة alâmet, علَم alem" formu (İkinci Bab) vardır. Yalın harfleri bu babın formunda veya İfâl ve Tef’ıl bablarından okuyup mânâlandırmak mümkündür.
Bu " علَمَaleme, يعلِمُ... ُya’limu, علْمalm, علامةalamet, علَم alem" formunun anlamı, "Yüksek bir yere herkes görsün diye bayrak asmak; göstermek/hayvanları dağlayarak işaret koymak"tır. (LİSAN ve TAC)
Ayetlerdeki " يعلَمَya’leme" ve " نعلَمَna’leme" sözcükleri, önerdiğimiz kalıptan/kökten ve bablardan ele alınıp " يعلِمَya’lime, نعلِمَna’lime, Yü’lime; nü’lime, Yüallime, Nüallime" diye okunursa, "Allah işaret koysun da herkes görsün bilsin/Biz işaret koyalım da herkes görsün bilsin, bildirilsin, bildirelim" anlamı elde edilir.
Biz bu tarz ayetlerin hepsinde (Kehf/12, Sebe/21, Ankebut/3, 11, Bakara/143, Al-i İmran/140, 142, 166, 167, Hadid/25, Muhammed/31 ve Tevbe/16) biz bu yolları; kıraatleri tercih etmiş bulunmaktayız.
Mevcut Mushaflardaki meşhur olan bu kıraatlerin, Fussılet 26. âyette bildirilen hain planın (Kur’an’ın içinde lağv oluşturma planının) bir parçası olduğu kanaatindeyiz. Bunlar, inançlarda bozukluğa sebep olmaktadır. Mü’minlerin bu konuda uyanık ve dikkatli olmaları gerekmektedir.*
238 Bu âyetlerde, İblis'in hiçbir zorlama gücü olmadığı hâlde Sebe toplumunun İblis'e uyarak azdıkları, şımardıkları ve bunun sonucunda da cezalandırıldıkları bildirilmektedir. Âyette, daha evvel temsili anlatımlarla verilen bazı mesajlara (Resmi Mushaf: A‘râf/16-17, 69. necm); İsrâ/62, 165. necm); Hicr/39-40, 199. necm) gönderme yapılmaktadır.
Bu âyetlerde İblisin, az bir grubu hariç insanların tamamını azdırıp şükredici olmamalarını temin edeceği nakledilmiştir. Sebe halkının âkıbeti, şeytânın bu işlevine çok güzel bir örnektir. Çünkü onlar şükretmeyip nankörlük etmiş ve bu hâliyle de şeytânı doğrular bir duruma düşmüştür.
Bu âyetlerde İblisin, az bir grubu hariç insanların tamamını azdırıp şükredici olmamalarını temin edeceği nakledilmiştir. Sebe halkının âkıbeti, şeytânın bu işlevine çok güzel bir örnektir. Çünkü onlar şükretmeyip nankörlük etmiş ve bu hâliyle de şeytânı doğrular bir duruma düşmüştür.
*İşte Kuran, Sebe Suresi
Yorumlar - Yorum Yaz