Kur'an İncelemeleri
6-Hakkı ve Sabrı Tavsiyeleşmek
6-Hakkı ve Sabrı Tavsiyeleşmek
Hakkı Tavsiyeleşmek
İsim, mastar ve sıfat olarak kullanıldığında değişik manalar alan ve Kur’an’da toplam 285 kez yer alan “ حقّ Hakk” sözcüğünün asıl manası “uygunluk ve denk gelme” demektir.
“Hakk”, aklın inkâr edemeyeceği derecede gerçek ve değişmez olandır; doğrudur, isabetlidir, maksada uygundur, arzu edilene denk düşendir.
Her an ve her yerde gerçek ve değişmez olarak bulunan Allah, gerçek Hakk’dır. O’ndan gelen vahyler de “hakk”tır. O’nun gönderdiği peygamberler de “hakk”tır. O’nun gönderdiği din [İslâm], dinin bütün hükümleri [Kur'an] ve dinin haberleri [Kur'an'daki haberler, ölüm, kıyamet, mahşer, cennet, cehennem…] de “hakk”tır.
“Hakk” kavramının, “Allah’ın hakkı”, “insanların hakkı”, veya “Allah’ın ve insanların müşterek hakkı” gibi bizzat Rabbimiz tarafından belirlenmiş değişik şekilleri de vardır. Ancak bu ayette geçen “hakk”, kavramın iman boyutu ile alâkalıdır.
“Hakkın tavsiyeleşilmesi” deyimi, kavramın toplumsal boyutta da ele alınması gerektiğini, yani kişileri ilgilendirdiği kadar toplumu da ilgilendirdiğini ifade etmektedir. Toplumsal açıdan ele alındığında ise müminlerden oluşan toplumun sürekli bir duyarlılıkla, hakka karşı batılın yayılmasına seyirci kalmaması anlamına gelir. Batıl, hakka göre temelsiz, boş, gerçek olmayan, uymayan, geçersiz demektir. Yani toplumdaki her fert, hakkı, doğruluğu, adaleti sadece kendisi yerine getirmekle kalmamalı, aynı zamanda bunu başkalarına da tavsiye etmelidir. Bu tavsiye bir zorunluluktur. Çünkü hakka sarılmak zordur; nefsin arzuları, menfaatler, azgınların zulmü, zalimlerin adaletsizliği, kendisine batılı örnek almış insanların baskısı, cehalet gibi birçok husus hakka sarılmaya engel teşkil etmektedir.
Allah’ın emirlerini yerine getirmek ve koyduğu yasaklardan kaçınmakla birinci derecede kendi nefsinden sorumlu olan Müslüman, bu ayetle “neme lâzımcılık” ruhunu, “bana dokunmayan yılan bin yıl yaşasın” zihniyetini terk etmeye çağırılmaktadır.
Müslüman, başta aile fertleri olmak üzere çevresindeki diğer insanlar arasında da hakkın uygulanması ve batılın engellenmesi için var gücü ile çalışacaktır. İnsanlar hakkı birbirlerine tavsiye edecekler, hatırlatacaklar ve birbirlerini bu yolda teşvik edeceklerdir. Böylece gaye ve hedef birliği sağlanacak, bireylerin akıllarına, her türlü koşulda sorumlulukta ortak olunduğu bilinci yerleşecektir. Bu davranışların yaygınlaşması sonucunda kişisel gayretler birleşip toplumsal gayrete dönüşecek, bu davranışlarda bulunan bireylerden oluşan toplum da her alanda güçlü hâle gelecektir. Zaten hakkın kendisi olan dinimiz de bizlerden birbirine bağlı, birbirini destekleyen, birbiriyle yardımlaşan ve birbirine doğru tavsiyelerde bulunan bir toplum olmamızı istemektedir. Eğer bir toplumda bu ruh yoksa o toplum hüsrandan/zarardan kurtulamaz. Çünkü bir toplumu ahlâkî düşüş ve çöküşten korumak ancak bu şekilde mümkündür.
Müslümanların birbirlerine hakkı tavsiye etmeleri bir zarurettir. Hakkı tavsiye etmek demek, hakkı her zaman başkalarına hatırlatmak, başkalarını hakka uygun davranmaları için teşvik etmek, hakka uygunluğu toplumda ortak amaç hâline getirmek demektir. Hakkı birbirine tavsiye eden bireylerden oluşmuş bir toplum, ortak sorumluluk bilinci gelişmiş bir toplum olduğundan, pek çok sorununu bu sayede aşmış bir toplumdur. Çünkü toplumdaki her birey bilir ve görür ki, hakkın bekçisi sadece kendisi değildir. Böyle bir toplumda kişisel amaçlar birleşerek hakkı yaşamak ve yaşatmak hedefine yönelmiştir. Bireyler, böyle bir toplumun mensubu oldukları için asla mahcup olmazlar, aksine kıvanç duyarlar. Zaten hakkın kendisi olan bu din de ancak birbirine bağlı, birbirini destekleyen, birbiriyle yardımlaşan ve birbirine tavsiyelerde bulunan bireylerin bekçiliği altında yaşanabilir.
Bu ayetler aslında dehşetli bir tehdidi işaret etmektedir. Bu, eğer önerilenler yapılmazsa tüm insanlığın hüsrana [kayba-zarara] uğrayacağı tehdididir. Ne var ki, doğru yolu öğreten Rabbimiz bizi tehdit ettiği felâketten nasıl kurtulabileceğimizi de göstermiş ve bize hakkı tavsiyeleşmemizi önermiştir.
Son olarak, bu konuda şu husus asla akıllardan çıkarılmamalıdır: Kişisel olarak “hakk” üzerinde bulunanlar, toplumun bozulmasına seyirci kalmaları hâlinde kendileri de “hakk” üzerinde kalamazlar. Bunun doğal sonucu olarak da hüsrandan [kayıptan-zarardan] kurtulamazlar.
Sabrı Tavsiyeleşmek
Hatırlanacağı üzere, “صبر sabr” konusuna Kalem suresinin tahlilinde değinilmiş ve bu kavramın en geniş anlamıyla aklın ve dinin gösterdiği yolda azimle yapılan mücadele demek olduğu, “katlanmak”, “ses çıkarmamak” gibi pasif eylemlerle herhangi bir ilgisinin olmadığı ifade edilmişti.
Bu konuda gözden kaçırılmaması gereken en önemli nokta, sabrın kesinlikle atalet değil, bir hareketlilik içerdiğidir. Miskin ve uyuşuk bir halde eylemsiz kalarak payına düşen rezillikleri “kader böyle imiş, tahammül etmeli” mantığıyla kabullenmek, sabır değildir. Sabrın ne olduğunu Rabbimiz şu ayetinde özetlemiştir.
146.Nice peygamberler de vardı ki kendileriyle beraber birçok Allah erleri savaştılar; Allah yolunda kendilerine isabet eden şeylerden gevşemediler, zaafa düşmediler ve boyun eğmediler. Ve Allah, sabredenleri sever.
147.Onların sözleri de sadece: “Rabbimiz! Bizim günahlarımızı ve işlerimizdeki aşırılıklarımızı bağışla ve ayaklarımızı sabitle, kâfirler; Senin ilâhlığını, rabliğini bilerek reddedenler toplumuna karşı bize yardım et!” idi.
148.Bu yüzden Allah, onlara dünya karşılığını ve âhiret karşılığının güzelliğini verdi. Ve Allah, güzelleştirenleri-iyileştirenleri sever. (Al-i Imran/ 146-148)
147.Onların sözleri de sadece: “Rabbimiz! Bizim günahlarımızı ve işlerimizdeki aşırılıklarımızı bağışla ve ayaklarımızı sabitle, kâfirler; Senin ilâhlığını, rabliğini bilerek reddedenler toplumuna karşı bize yardım et!” idi.
148.Bu yüzden Allah, onlara dünya karşılığını ve âhiret karşılığının güzelliğini verdi. Ve Allah, güzelleştirenleri-iyileştirenleri sever. (Al-i Imran/ 146-148)
Gerçekten de Kur’an “sabr” sözcüğü ile katlanmayı değil, göğüs germeyi kastetmektedir. Göğüs germek ise, içinde bulunulan zorlukların verdiği acılara katlanmak ama aynı zamanda o zorluğu yenmek için onunla mücadele etmek demektir. Dolayısıyla “sabr” sözcüğü, tam bir aktivite, tam bir canlılık ihtiva etmektedir.
Bu bakış açısıyla sabrın tavsiyeleşilmesi; azgınlıklarla, haksızlıklarla, karanlıklarla karşılaşan herkesin bu olumsuzluklarla mücadele edebilmesini sağlamak için desteklenmesi, yüreklendirilmesi anlamındadır. Hakkın tavsiyeleşilmesi bahsinde söylediğimiz gibi, insanın hüsrandan/zarardan kurtulabilmesi için kişisel çabası yeterli olmamakta, toplum olarak birlikte hareket edilmesi, yardımlaşılması gerekmektedir. Kur’an, bu birlikteliğin sağlanması için “teşvikleşme” tabirini kullanmıştır. Kur’an’da bu tabirin kullanılması, ayrıca dikkate değer bir noktadır. Çünkü tarihî gerçekler ve toplum bilimi bize göstermiştir ki, toplumsal birliktelik emir ve yasaklarla sağlanamaz. Bunun yerine, toplumsal dinamikleri harekete geçiren tavsiye, hatırlatma ve teşvik gibi yöntemlerin kullanılmasıyla daha verimli sonuçlar elde edilir. Kur’an’daki tavsiye, hatırlatma ve teşvik ifadelerinin hem toplumu aynı amaçlara yönelten, hem de ortak sorumlulukların paylaşılması gerektiğini öğreten bir işlevi vardır. Kendisini haksızlıklar karşısında aciz hisseden bir kişi, yapılan teşvik sayesinde başkalarının da kendi uğradığı haksızlıkları gördüğünü ve onunla mücadelede yalnız kalmayacağını görür ve güç kazanır. Kişilerin güçlenmesi aynı zamanda toplumun da güçlenmesi demektir. Gerek hakka uygunluğu ortak amaç hâline getirerek ve gerekse haksızlıklara ve zorluklara karşı ortak mücadele vererek güçlenen bir toplum, hüsrandan/kayıptan-zarardan kurtulma bakımından çok daha avantajlı bir yapıya kavuşmuş olacaktır.
Surede müminlere işaret suretiyle emredilen ilkeler, ahiret saadetleri kadar dünyada varlıklı ve refah içinde yaşamalarını da sağlayacak ilkelerdir. Yirmi birinci asrın ilk yıllarında zenginlik ve refahın ana ilkeleri şu maddeler halinde özetlenmiştir: “Temel ahlâkî kurallara uyma, dürüstlük, sorumluluk, kanun ve kurallara saygı, başkalarının haklarına saygı, çalışkanlık, tasarruf ve yatırıma inanç, irade ve dakiklik”. Bin bir zahmetle araştırılıp tespit edilen bu ilkeler, Kur’an’ın asırlar önce ortaya koyduğu ilkelerden başka bir şey değildir.
Asr suresindeki bu ilkeleri uygulayanlar ve uygulamayanlar ile ilgili somut örnekler, ilerideki surelerde detayları ile görülecektir.*
*İşte Kur’an Asr Suresi
Yorumlar - Yorum Yaz