Kur'an İncelemeleri
Yusuf Peygamber
ÖZET
Çalışmada Yusuf peygamberin hayatı, Kur'an ve Antik Mısır kayıtları birlikte değerlendirilerek incelenmiştir. Kur'an’ı Kerim’de Yusuf peygamber olarak bildiğimiz kişinin, Eski Mısır kayıtlarında vezir İmhotep olduğu tespit edilmiştir. İmhotep’in; birçok alanda uzmanlaştığı Mısır’da büyük yönetici, baş mimar, mucit-mühendis, hekim-eczacı, astronom, başrahip, uzak görüşlü ve bilgelik yazarı olduğu ile ilgili kanıtlar sunulmuştur.
İmhotep ve Yusuf peygamberin farklı kişi olduğuna dair yapılan itirazların, Geleneksel Mısır Kronolojisindeki hatalardan kaynaklandığı görüşü analiz edilmiştir.
YUSUF PEYGAMBER
Yusuf Suresinde; 4.ncü ayetten 101.nci ayete kadar Yusuf kıssası anlatılır. Yusuf peygamber ile ilgili kıssa sadece Yusuf Suresinde aktarılır ve Kur’an bunun “Kıssaların en güzeli” olduğunu bildirir. Diğer peygamber kıssalarının aksine, Yusuf peygamberin hayatı bir bütün olarak Yusuf suresinde verilir. Yusuf peygamberin; çocukluğunu, köle olarak satılmasını, zindana atılmasını, en sonunda da Mısır’a yönetici olduğunu, Mısır’ı kıtlıktan kurtardığını Kur’an’dan öğreniyoruz.
Ayetler (Yusuf Suresi)
21.Ve o'nu satın alan Mısırlı kişi, karısına: “Bunun yerini şerefli tut. Bize yararlı olabilir ya da o'nu evlat ediniriz” dedi. Ve Biz, Yûsuf'u böylece yeryüzünde yerleştirdik … ve kendisine olayların/ sözlerin ilk anlamlarının ne olduğuna dair bilgileri öğretelim diye… Ve Allah, emrinde galiptir. Fakat insanların çoğu bilmezler.
22.Ve Yûsuf, tam erginlik çağına gelince, kendisine bilgi ve hüküm verdik. Ve işte Biz, güzelleştirenlere böyle karşılık veririz.
...
43.Ve hükümdar dedi ki: “Şüphesiz ben yedi cılız ineğin yedi semiz ineği yediğini ve yedi yeşil başakla yedi kuru başak görüyorum. Ey ileri gelenler! Siz görüntü/ vizyon tabir ediyorsanız beni bu görüntü hakkında ikna edip aydınlatın.”
44.İleri gelenler dediler ki: “Karmakarışık görüntülerdir. Biz ise böyle karmakarışık görüntülerin te’vîlini bilenler değiliz.”
45.Ve o ikiden kurtulmuş olan kişi iş işten geçtikten sonra anarak dedi ki: “Ben size o görüntünün kesin olarak neyi ifade ettiğini haber veririm, hemen beni gönderin.” (Yusuf 21-22, 43-45)
Vizyon Sahibi Yusuf Olayların Te’vilini Açıklıyor
46.“Yûsuf! Ey doğru sözlü! Bize, insanlara bilgilenerek dönmem ve onların öğrenmesi için ‘Yedi semiz ineği, yedi cılız inek yiyor. Ve yedi yeşil başakla diğer yedi kuru başak’ hakkında ikna edici bilgi ver.”
47-49.Yûsuf dedi ki: “Yedi sene âdet üzere ziraat edeceksiniz; her türlü gıda ürününü üreteceksiniz, sonra da ürettiğiniz ürünleri yiyeceğiniz miktar hariç, başağında bırakınız; stoklayınız. Sonra onun arkasından yedi kurak sene gelecek. Bu kurak seneler önceki biriktirdiklerinizin biraz saklayacağınızdan başkasını yiyecek. Sonra da onun arkasından bir sene gelecek ki, insanlar onda yağmura kavuşacak ve onda sıkıp sağacaklar; zeytin yağı, üzüm suyu, pekmez gibi gıdaya da kavuşacaklar; hayat normale dönecek.” (Yusuf 46-49)
Yusuf Yönetici Oluyor.
54.Ve hükümdar, “Onu bana getirin, onu kendim için atayayım” dedi. Sonra o'nunla konuşunca da, “Şüphesiz sen bugün yanımızda gerçekten önemli bir mevki sâhibisin, güvenilir birisin” dedi.
55.Yûsuf dedi ki: “Beni yeryüzünün hazineleri üzerine görevlendir. Şüphesiz ben, iyi koruyan, çok iyi bilenim.”
56.Ve işte Biz böylece Yûsuf için o yerde iktidar; ülke yönetimi verdik. Neresinde isterse orada konaklardı. Biz rahmetimizi dilediğimize nasip ederiz. Ve iyilik edenlerin ödülünü kaybetmeyiz. 57.Ve iman eden ve Allah'ın koruması altına girmiş kişiler için elbette âhiret ödülü daha hayırlıdır. (Yusuf 54-57)
Yusuf peygamberin yönetici olması Kitabı Mukaddes’te de yer alır.
41 Seni bütün Mısır'a yönetici atıyorum.” 42 Sonra mührünü parmağından çıkarıp Yusuf'un parmağına taktı. Ona ince ketenden giysi giydirdi. Boynuna altın zincir taktı. 43 Onu kendi yardımcısının arabasına bindirdi. Yusuf'un önünde, “Yol açın!” diye bağırdılar. Böylece firavun ona bütün Mısır'ın yönetimini verdi.
44 Firavun Yusuf'a, “Firavun benim” dedi, “Ama Mısır'da senden izinsiz kimse elini ayağını oynatmayacak.” 45 Yusuf'un adını Safenat-Paneah (yaşam koruyucusu) koydu. On Kenti'nin kâhini Potifera'nın kızı Asenat'ı da ona karı olarak verdi. Yusuf ülkeyi boydan boya dolaştı.(Yaratılış 41; 41-45)
Vizyon Sahibi Yusuf Olayların Te’vilini Açıklıyor
100.Ve anasıyla babasını yüksek bir taht üzerine yükseltti. Ve hepsi boyun eğip teslimiyet göstererek o'nun için yere kapandılar. Ve Yûsuf: “Babacığım! İşte bu durum, o gördüğümün te’vîlidir. Gerçekten Rabbim onu hak kıldı. Şeytan benimle kardeşlerimin arasını bozduktan sonra, beni zindandan çıkarmakla ve sizi çölden getirmekle Rabbim bana hakikaten ihsan buyurdu. Şüphesiz Rabbim dilediği şeye armağan vericidir. Şüphesiz O, en iyi bilen, hüküm koyanın ta kendisidir.”
101.–“Rabbim! Sen bana hükümdarlık verdin ve bana olacakların/ sözlerin ilk anlamlarının ne olacağı bilgisinden öğrettin. Gökleri ve yeri yoktan var eden! Sen benim dünya ve âhirette yardım edenim, koruyanımsın, benim canımı Müslüman olarak al ve beni sâlihler arasına kat!– (Yusuf 100-101)
Yukarıda bahsedildiği gibi, Yusuf suresinde; Yusuf peygamberin hayatı anlatılır, ülkeye yönetici olduğu, Mısır’ı ve çevre ülkeleri kıtlıktan kurtardığını Kur’an’da anlatılır. Yusuf kıssasının da Antik Mısır tarihi ile karşılaştırılması çok önemlidir. Yusuf peygamberin Mısır tarihinde yer alması doğal bir sonuçtur.
Bu nedenle Yusuf peygamberin izini Mısır’da tarihinde de aramamız gerekiyor. Bunu yapacağız ki; Yusuf Suresi boyunca işlenen tüm konuların bilgisine ulaşacağız. Ve sonunda Fussilet Suresi 53. ayetinde belirtildiği gibi, Kur’an’ın hak bir kitap olduğunu yeniden göreceğiz.
53.Onun hak olduğu ortaya çıkıncaya kadar, hem dış dünyada, hem kendi bünyelerinde alâmetlerimizi/ göstergelerimizi onlara göstereceğiz. Rabbinin şüphesiz her şeye tanık olmuş olması da yetmedi mi? (Fussilet 53)
Mısır’da yapılan arkeolojik çalışmalarda elde edilen bilgiler, hiyerogliflerin deşifre edilmesi ile Antik Mısır tarihinde yer alan İmhotep ile Kitab-ı Mukaddes’teki Joseph(Yusuf ) peygamberin aynı kişi olduğu sonucuna ulaşılmıştır. Bu konuda çok sayıda makale ve kitap yazılmıştır.
Kur’an'da Yusuf kıssasında çizilen Yusuf peygamber portresi ile Mısır tarihindeki bilgiler İmhotep’e ait bilgiler tıpatıp uymaktadır. Mısır tarihinde İmhotep; kraliyet ailesinden değildir. Ancak en üst seviyede yöneticilik yapmıştır. Papirüslerdeki bilge sözleri, vizyonu, isabetli analizleri ve kararları ile şaşırtıcı şekilde Yusuf peygambere benzemektedir. Yedi senelik bolluğun ardından yedi sene sürecek kıtlığı önceden görüp tahıl ambarı olarak Basamaklı Piramidi zamanında bitirmesi de dikkat çekicidir. Sehel Adası Kitabesinde 7 yıllık kıtlığın İmhotep tarafından kurtarıldığı anlatılır. (1)
Ayrıca, Yusuf peygamber dönemine ait sikkeler bulunmuştur. Sikkelerin üzerinde; yedi yıl bolluğu, yedi yıl kuraklığı simgeleyen yedi semiz, yedi zayıf inek ve yedi yeşil, yedi kuru başak saplarının olduğu şekiller bulunuyor. (2) Bütün bu veriler Yusuf Suresi 47-49. nci ayetlerinin arkeolojik kanıtlarıdır.
Yusuf peygamber ile aynı kişi olan İmhotep’in Antik Mısır kayıtlarındaki bilgilerine göz atalım.
YUSUF PEYGAMBER, MISIR TARİHİNDE İMHOTEP İSMİYLE KAYITLIDIR
İMHOTEP: BİR ÇOK ALANDA UZMANLAŞMIŞ BİLGE-DEHA
İmhotep: (Imouthis) Barış içinde gelen, sulh ve sükûndan gelen anlamındadır. Mısır hiyerogliflerinden ve papirüslerden elde edilen bilgilere göre; İmhotep, Mısır kraliyet ailesinden olmayan, Kral Djoser tarafından ülkenin her yerine hükmeden idareci olarak atandığı bilinir. Üstelik çok uzun süre yöneticilik yaptığı bildirilmiştir.
İmhotep hakkındaki bilgiler bunlarla da sınırlı değil: Mimarlık, astronomi, bilgelik, Mısır’ın büyük veziri, yaşamı boyunca; Yukarı Mısır Kralının Ardından, “Büyük Saray'ın Yöneticisi, Aşağı Mısır Kralının Şansölyesi, Heliopolis Başrahibi ve Heykeltıraş’ olmak üzere pek çok unvana sahipti. Ayrıca İmhotep’in patoloji alanında büyük bir hekim olduğu bildirilir. (3), (4)
MISIR’IN BÜYÜK YÖNETİCİSİ
İmhotep'in Üçüncü Hanedan'ın dört kralına da hizmet ettiği konusunda akademisyenler fikir birliğine varmışlardır. Kral Djoser ve Üçüncü Hanedan'ın ardıl üç kralına vezirlik yaptığı bildirilmiştir. Djoser, Sekhemkhet, Khaba ve Huni (3)
BAŞ MİMAR
Antik Mısır kayıtlarında İmhotep’in, ülkesini 7 yıllık kıtlıktan kurtarmak üzere Kral Djoser tarafından görevlendirildiği bilgisi yer alır.(4) Sakkara kentinde bulunan Basamak Piramidini mimar İmhotep yapmıştır. Piramit, tahıl ambarı olarak tasarlanmış. Dünyada bilinen ilk piramit olan Basamaklı Piramit kireç taşından yapılmıştır. O zamana kadar yapılan eserlerin kerpiçten yapıldığı düşünülürse bu yönüyle de bir ilktir. Binaların sağlamlığını sağlayan kolon sistemini ilk kullanan mimar olmuştur.
Basamaklı Piramit M.Ö 2630 yıllarında yapıldığı bildirilir. Zamanın en yüksek yapısı olan Basamaklı Piramit 62 metre yüksekliğindedir. Yerin 28 metre altında 11 adet büyük tahıl deposu yer alır. Bu depolarda stoklanan tahıl kalıntıları bulunmuştur. Piramidin yer üstü kısımlarının da tahıl depolanacak şekilde yapıldığı tespit edilmiştir. 16 hektarlık alan üzerinde kurulan bu sitedeki piramit ve idari binaları korumak için etrafı 10,5 metre yüksekliğindeki duvar ile çevrilmiştir. Tahıl satın almaya gelenlerin ücretlerini yatıracakları 40 adet veznenin bulunması, tahıl dağıtım organizasyonunun ne kadar düzenli yapıldığını gösterir. Uygulama, günümüzdeki kasiyerleri hatırlatmaktadır. (5)
ASTRONOM ve BAŞRAHİP
Kral Djoser’in heykelinin kaidesinde (Kahire JE 49889), Antik Mısır tarihinde ilk ve son olarak kraliyet ailesinden olmayan birinin adı ve unvanları yazılıdır. Bu kişi İmhotep’dir. Bir çok bilim adamı, Kral Djoser tarafından adını ve unvanlarını kendi heykeli üzerine yazdırarak İmhotep’i onurlandırdığını kabul eder. Yazıtı inceleyen Kahire Ain Shams Üniversitesindeki birçok akademisyen, Imhotep'in aynı zamanda "Iun" antik kentindeki Ra güneş tapınağında bir rahip olduğu bilgisine ulaşmıştır. Aslında, Mimarlık ve Astronomi, eski Mısır dönemlerinde çok iç içe geçmişti. Piramit kompleksinin her mimari bileşeninin hizalaması, yıldızların konumuna ve dünyanın gerçek yönüne göre sabitleştirilmeleri için her iki bilim birlikte kullanılıyordu. (6)
Imhotep, Edfu kentinde bir rasathane inşa etti, ancak şu anda harabe durumdadır. Eski Mısır metinlerde İmhotep’in astronom olduğu, onun, gök cisimlerinin hareketini izlediği, güneş ve ay tutulmasını gözlemlediği bildirilir. (7)
Heliopolis rasathanesi, eski Mısır'ın en önemli kültür ve eğitim merkezleri arasındaydı. Burası ilahiyat, kütüphane, astronomi, bilim, tarih, tıp ve felsefe okulu olarak kullanılmakta olup, 10.000'in üzerinde din adamı ve öğrenciyi barındığı bilgisi yer alır. (8)
Astronomi bilgisiyle birleştirdiği mimari bilgisi ile Djoser basamaklı piramidini yıldız sistemiyle hizalanacak şekilde inşa etmiştir. (9)
Heliopolisin astronom papazlarının gök cisimlerini gözlemledikleri bildirilir.(10) Heliopolis kenti; Yunanca: Güneş Kenti demektir. Mısır dilinde Annu, Kitabı Mukaddes’teki adı ise On kenti olarak geçer. (11), (12)
İmhotep, Gözlemciler Şefi veya Gök bilimciler Şefi olan mesleği ile günümüz terminolojisinde Astronominin Kralı tabiri ile anılır. (13)
İmhotep’in Gözlemlediği On Bir Yıldız, Güneş ve Ay
İmhotep'in on bir Yıldız, Güneş ve Ay'ı gözlemlediği tarihi ve arkeolojik verilerle kanıtlanmıştır. Bu gök cisimlerini sırayla incelemekte yarar vardır.
İmhotep'in on bir Yıldız, Güneş ve Ay'ı gözlemlediği tarihi ve arkeolojik verilerle kanıtlanmıştır. Bu gök cisimlerini sırayla incelemekte yarar vardır.
A- 11 YILDIZ
İmhotep’in gözlemlediği on bir yıldız, arkeolojik çalışmalar ve astronomi uzmanlarının ortaya koyduğu çalışmalarla artık bilinmektedir. Söz konusu yıldızlar; Sirius, Büyük Ayı Takımyıldızındaki 7 yıldızın tamamı ve Orion Takımyıldızındaki, Orion’un Kemeri olarak da adlandırılan 3 yıldız olmak üzere toplam 11 yıldız.
Sirius (Sirius-A)
Sirius ya da Akyıldız olarak bilinir. Büyük Köpek Takımyıldızı’nda yer alan bahar ayında kuzey yarı küreden görülebilen gece göğünün Ay'dan sonra en parlak çift yıldız sistemidir. İmhotep’in bu yıldızı gözlemlediği yıllarda teleskop olmadığından, aslında çift sistem yıldızından sadece parlak olan Sirius-A yıldızını gözlemlemiştir. Zayıf ışıklı Sirius-B yıldızı ancak telekop ile 1862 yılında görülebildi. (2) Bu nedenle, İmhotep’in gözlemlediği sadece Sirius-A yıldızı olduğu için bu dikkate alınacaktır.
Sirius güneydoğu yönünden yükselen, genellikle ufka yakın duran çok belirgin ve parlak bir yıldızdır. Sirius yıldızını Mısırlıların binlerce yıldır gözlemlediği bilinmektedir. Nil Taşkınını takiben 70 gün boyunca Sirius görülmez. Bu dönemde Sirius, Güneş’e çok yaklaştığından sabah erken saatlerde bile gözlemlenmesi mümkün değildir. İmhotep, Nil Taşkını ile Sirius yıldızının 70 gün boyunca görünmemesi arasındaki ilişkiyi fark etti. Yıllık Nil Taşkınının önceden bilinmesi için, Sirius yıldızı yardımıyla Güneş Takvimini oluşturdu. Bu dünyanın ilk Güneş Takvimidir. (14), (15)
Büyük Ayı-Ursa Major
İmhotep, Büyük Ayı Takımyıldızında bulunan 7 Yıldızın tamamını gözlemlemiş ve hesaplamalarında bu takımyıldızını kullanmıştır. Yıldızların isimleri soldan sağa; Alkaid, Mizar/Alcor, Alioth, Megrez, Phecda, Merak ve Dubhe.
Hathor-Dendarah Tapınağı yerleşimi ile Büyük Ayı yörüngesi ilişkisine dair arkeoljik kanıtlar vardır. Kral Pepi Eski Krallık 6. hanedan dönemine ait parşömenlerdeki yazıtlarda Hathor tapınağının zemin planının Büyük Ayı takımyıldızı ile ilişkilendirildiği doğrulanmıştır. (14)
Orion Takımyıldızı
İmhotep son olarak Orion Takımyıldızında yer alan, Orion’un Kemeri olarak meşhurlaşmış 3 yıldız ile daha ilgilendi. Bu üç yıldızın ismi soldan sağa; Alnitak, Alnilam ve Mintaka.
Gize Piramitleri; Keops, Kefren, Mikerinos Piramitlerinden oluşur. Dünyanın yedi harikası listesinin onur üyesidir. Gize piramitlerinin zemini Orion’un Kemeri olarak bilinen bu yıldızlara hizalanarak inşa edilmiştir. (14)
Astronom İmhotep, pek çok yıldız gözlemlemiş, ancak ihtiyacını karşılayacak yıldızlar üzerine yoğunlaşmıştır. Sirius, Büyük Ayı Takımyıldızı ve Orion’un Kemerindeki yıldızların gözlemlenmesiyle elde edilen astronomik bilgiler sayesinde güneş takvimini yapmıştır. İmhotep, Nil Taşkınını ön görerek önlemlerini almış ve sorunlarını çözerek amacına ulaşmıştır.
On bir yıldıza ait astronomi bilgisi ile dünyanın ilk piramidi olan Basamak Piramidini inşa etmiştir. (16) İmhotep’in inşa ettiği Basamak Piramidi tahıl silosu olarak tasarlanmış ve kullanılmıştır. (17) (18) İmhotep, Basamak Piramidinde “On Bir” adet tahıl deposu oluşturarak, “On Bir Yıldız” olgusunu mühürlemiştir. Bu nedenle İmhotep’ten sonra gelenler de on bir yıldız olgusunu, yaptıkları piramitlerde ve diğer bazı yapılarda uygulamışlardır. Hathor Tapınağı ve Gize Piramitlerinde olduğu gibi.
B - GÜNEŞ
Nil Taşkınını önceden bilmek için gök cisimlerini gözlemleyen İmhotep, taşkın ile Sirius yıldızının 70 gün boyunca görünmemesi olayı arasındaki bağlantıyı dikkate alarak, dünyanın ilk Güneş Takvimini buldu. (14)
Güneş takvimi Nil Taşkınının önceden bilinmesi gibi çok önemli bir avantaj sağladı. Taşkın, Nil çevresindeki tarımı doğrudan şekillendirmektedir. Bu nedenle Mısır takvimi üç mevsimden oluşur. Akhet (taşkın), Peret (ekim) ve Shemu (hasat) Taşkın mevsimi Haziran'dan Eylül'e kadar sürer. Güneş takviminin kullanılmasıyla birlikte üretim planlaması yapılarak, zararsız-ziyansız zirai ekim-dikim başlandı. (19)
Antik Heliopolis (Güneşşehri); astronomi, matematik, tıp, botanik, zooloji, felsefe, ilahiyat okulu gibi özellikleri ile ön plana çıkan bir kenttir. İmhotep burada güneş sistemini, gezegenleri, GÜNEŞ’i ayı ve yıldızları incelemiştir. Heliopolis’te aynı zamanda astronomi eğitimi veriyordu. (14) İmhotep’in Güneş ile ilgili çalışmalarından ötürü kent Heliopolis olarak meşhur oldu.
Piramitlerin yapıldığı yerlerin rastgele seçilmediği anlaşılmıştır. Piramitlerin inşa edildiği konum; rasathane, astronomi okulunun bulunduğu şehirlerden ekinoks hizalaması ile elde edilmiştir. Piramit alanlarından, Heliopolis ve Letopolis'in antik kült merkezlerinin ve Abu Gohrab'ın Güneş Tapınağının genel konumlarına bakıldığında, Güneşşehri anlamına gelen Heliopolis'ten çıkan (veya ona doğru uzanan) en az iki ekinoks hizalaması yapıldığı görülür. (20)
Bu ekinokslardan birincisi; Ekinoksları 90° ‘lik açı ile Letopolis-Heliopolis hattı, ikincisi ise Yaz Gündönümünde 63° ‘lik açı bulunan Abu Ruwash-Heliopolis hattı tespit edilmiştir. (21)
C - AY
Ay, binlerce yıldır günlük yaşama yön verip, onu etkilemiştir. Güneş takviminin bulunmasına kadar Ay takvimi kullanılmıştır. İmhotep’in sadece Ay’ı değil, Merkür, Venüs, Mars, Jüpiter ve Satürn gezegenlerini gözlemlediği bilgisi bulunmaktadır. (22) Gök cisimlerinin hareketini, güneş ve ay tutulmalarını gözlemledi. (23)
İmhotep Mısır’da halen kullanılmakta olan Ay Takvimini gözden geçirerek düzeltilmiştir. Sirius’un yükselişi ile tespit edilen Güneş Takvimi kullanılmaya başlanmıştı. Sirius’un yükselişi Ay Takviminin de başlangıcı sayıldı. Böylece revize edilen Ay Takvimi de yeni Güneş Takvimine bağlandı. Bundan sonra her iki takvim birlikte kullanılmaya başlandı. (24)
Basamak Piramidi Sakkara Bölgesinde Yer Alır
Mısır da Batı Çölü'nün 7 km'lik bir bölümünü kaplayan Sakkara bölgesinde on bir büyük piramid bulunmaktadır. İmhotep-Yusuf’un kireç taşından yaptığı bu piramit, aynı zamanda dünyanın ilk piramitidir. Basamak Piramidi bilim çevreleri tarafından astronomi el kitabı olarak değerlendirilir. (14), (25), (26)
Basamak Piramidinin bulunduğu yerin rastgele seçilmediği, astronomi hesaplamalarıyla tespit edildiği bilim insanları tarafından ortaya konulmuştur. Heliopolis ve Basamak Piramit Kompleksi arasında hayali düz bir çizgi çizerseniz, Mokattam Tepeleri'nin kuzey kenarından geçer. Bu hayali çizginin açısı 16.5° 'dir. Bu açı dikkat çekici bir şekilde 16.5° ‘lik eğime sahip Basamak Piramidinin, basamaklarının eğimi ile aynı değerdir. Eski Mısır anıtlarının astronomisini araştırma deneyimi bizi, bu tür paralelliklerin rastlantı olmadığına ikna ediyor. (14), (21)
BİLGE ve VİZYON SAHİBİ
Ptolemeios III Euergetes I'in (M.Ö. 237) yaptırdığı Edfu tapınağındaki yazıtlar, Imhotep'i Mısır’ın en büyük bilgesi, filozof, kutsal yazar ve ders vereni olarak tanımlıyor.(27), (28), (29)
Mısırlılar bütün bu özellikleri nedeniyle çok sevdikleri İmhotep’i ilahlaştırmışlar ve Ptah’ın oğlu anlamına gelen Ptah Hotep adını vermişlerdir. Ptah Hotep’in özlü sözleri ders kitabı yapılarak yüzyıllarca okullarda okutulmuştur. (28)
Elde edilen bilgiler değerlendirildiğinde; Antik Mısır tarihindeki İmhotep’in, Kutsal Kitap’taki Joseph ve Kur’an’daki Yusuf'un aynı kişi olduğu iddiası göz ardı edilemez. Antropologlar; kendi yaşadıkları dönemde toplumuna çağ atlatan, toplumunu ileriye götüren bu gibi insanları önder insan olarak tanımlıyor. Siz bunlara peygamber de diyebilirsiniz.
Konunun uzun olması nedeniyle burada sadece Yusuf peygamber ve İmhotep ile ilgili bilgilerinin genel bir karşılaştırılması yapılmıştır. Ayrıca “Yusuf Peygambere Boyun Eğen; On Bir Yıldız, Güneş ve Ay” ve “Yusuf Peygamberin Büyük Kuraklığa Karşı Aldığı Önlemler” isimli yazılarımızın da okunmasını tavsiye ediyoruz.
MUCİT ve MÜHENDİS
İmhotep’in mühendisliğe en büyük katkısı, önceden biçimlendirilmiş taşlarla yapı inşa etmeyi keşfetmesidir. Mimaride kolonu ilk kullanan kişidir. Imhotep ayrıca papirüs rulolarını bulan kişi olarak tarihe geçmiştir. (30)
ECZACI ve HEKİM
İmhotep, modern tıbbın babası olan Hipokrat’ın doğumundan yaklaşık 2,200 yıl önce uygulamalı tıp eğitimi veriyor ve bu bilgilerin kaydı tutuluyordu.
Imhotep’in en iyi bilinen yazıları tıbbi metinlerdir. Dünyanın en eski tıbbi dokümanı olan, 90 atanomik terimin ve 48 yaranın açıklandığı, Edwin Smith Papirüsü’nün yazarı olduğuna inanılır. Sir William Osler’e göre, bir hekim olarak Imhotep 200 den fazla değişik hastalığı teşhis ve tedavi etmiştir. Bunlar arasında 15 mide, 11 mesane, 10 kalın bağırsak, 29 göz, 18 deri hastalığı vardır. Verem, apandisit, gut, eklem iltihabı hastalıklarını iyi etmiştir. Bunlara ilave olarak cerrahlık ve dişçilik de yapmıştır. Kan dolaşım sistemini, kritik organların fonksiyonlarını biliyordu. Şifalı bitkilerden ilaçlar üretiyordu. Antik çağın karanlığından aydınlığa çıkan ilk kişiydi.
Metin, M.Ö. 1600 tarihine ait askeri el kitabı olabilir. Imhotep'in yaşadığı dönemden çok sonra yazılmış, ancak daha önceki çalışmalarının bir kopyası olduğu düşünülmektedir.(30), (31), (32)
Kariyeri boyunca Memphis şehrinde bir tıp fakültesi kurduğu düşünülmektedir. O, büyük bir filozof olarak bilinir. Felsefe, şiir ve mimarlıkla ilgili, tıp kitaplarının yazarı olduğu düşünülüyor. (33)
Modern Kahire'ye yakın olan Memphis'in (Eski Mısır başkenti) en seçkin mezar yerlerinden biri olarak hizmet veren muazzam bir nekropol olan Abusir Mezarlığında keşfedilen doktorlardan üçüncüsünün mezarı bulundu. Bu, İmhotep’in kurduğu Tıp Fakültesinin en büyük delilidir.
Rahip ve doktorlar hakkında bilinen şeylerin çoğu, uyguladıkları tedavileri ve operasyonları nasıl yaptıklarını gösteren kistleri ve tümörleri kaldırmak için cerrahi aletler kullandıkları bilgisi antik papirüs el yazmalarından elde edilmiştir. Bu eski doktorlar tarafından geliştirilen 600 ilaçtan ve 800 prosedürden oluşan 'tedavilerin' bazıları bugün hala kullanılmaktadır. (34)
İmhotep Mısır'da iyi bir hekimdi. Tıbbın babası olarak kabul edilen Hipokrat'dan yüzyıllar önce modern tıbbı kullanmıştır. İmhotep'in mezarı hala bulunamamıştır ancak, hastalarını tedavi ederken kullandığı oda bulunabilmiştir. Modern tıbbı kullandığı bu yolla tespit edilmiştir.(35), (36), (37), (38)
İmhotep’in oluşturduğu bilinen Yaşam Evi (Per-ankh) yerleri; Abdos, Akim, Esna, Edfu, Koptos, Memphis ve Akhetaten’dır. Akhetaten, arkeologlar tarafından tuğla üzerinde pr-anx mühür baskısının bulunması sayesinde tespit edilmiş.(39)
Kur’an'da Yusuf peygamberin hekimliği hakkında bilgi yoktur.
GELENEKSEL MISIR TARİHİNDE KRONOLOJİ SORUNU
Bazı tarihçiler, İmhotep ve Yusuf peygamberin aynı dönemde yaşamadığını gerekçe göstererek aynı kişi olmadıklarını savunmaktadır. Aslında itiraza konu olan nokta kronolojideki hatadır. Bu durum, iki nedenden kaynaklanmaktadır.
Birincisi; tarihlerin belirlemesinde hata yapılmasıdır. Arkeologlar ve tarihçiler, uzun zamandan beri antik tarihi bir araya getirmeye çalışırken tarih tahminleri yapmaktadırlar.
Çeşitli arkeolog ekipleri, belirli bir eserin kaç yaşında olduğunu tahmin etmek için bir dizi farklı tarih belirleme yöntemi kullandılar. Örneğin, bir katmanda baskın olan çanak çömlek türü, katmanın tarihini belirlemek için kullanılabilir. Çeşitli tarih belirleme tekniklerinin ardındaki varsayımlar her zaman doğru değildir. Bu bazen eserlerin yanlış bir şekilde 1000 ila 2000 yıl kadar farklı tarihlendirilmesine yol açabilir.
İkincisi ise; Geleneksel Mısır Kronolojinin kullanılmasıdır. Tarih, yalnızca belirli hanedanların tahmini tarihlerine dayanarak birleştirilirse, sonuçlar oldukça hatalı olabilir. Geleneksel Mısır kronoloji kullanıldığında Mısır ve İsrail tarihinin birbirine uymadığı görülür. Zaman içerisinde tarih aralıklarında hataların varlığı ortaya çıkınca, geleneksel Mısır tarihi, bir çok tarihçi ve arkeolog tarafından revize edilmiştir. (Özellikle; Sweeney, Velikovski, Fry, Reilly, Ashton & Down) (40), (41)
Mısır Kronolojisi
Mısır tarihi MÖ 3. yüzyılda yaşayan Mısırlı tarihçi ve rahip Manetho tarafından yazılmıştır. Eseri günümüze tam olarak gelmemiştir. Manetho, bildiği firavunların listesini otuz sülaleye ayırmıştır. Tarihlendirilmesi yapılan hanedanlar birbiri ardınca gelmezler.
Geleneksel Mısır Kronolojisinde Tespit Edilen Hatalar
• İsrail ve Mısır tarihinin 'doğru sıralanması', çağdaş bilgi parçalarının eski tarihin net bir resmini oluşturmak için birbirine bağlayacaktır. Mısır, İsrail ve Mezopotamya kayıtlarını birleştirmek, her ülkenin kayıtlarındaki boşlukları doldurmaya yardımcı olacaktır.
• Kanıtlar şimdi Mısır hanedanlarının üst üste gelebileceğini ve tarihlemenin düşünüldüğü kadar geriye gitmeyebileceğini öne sürüyor.
• Hanedan 2, Hanedan 3 ile çağdaş kabul edilir. İlk ara dönem yoktur. İlk ara dönemin karanlık çağları, ikinci ara dönemin karanlık çağlarıyla karıştırılmıştır.
• Hanedanlar 7-10, 15-16 olarak tanımlanmıştır. Hanedan 17, Hanedan 16 ile çağdaştır.
• Hanedanlar 5 ve 6 ile Hanedanlar 11 ve 12 çağdaştır.
• Mısır tarihi, bir zamanlar Konvansiyonel Kronoloji'ye göre (MÖ 3000 – MÖ 5000) düşünüldüğü kadar eski değildir.
• İlk Mısır hanedanının M.Ö. 2100 civarında başladığı ve Büyük Tufan'ın M.Ö. 2300-2400 civarında olduğu düşünülmektedir.
• Mısır’dan Çıkış, M.Ö. 1445'te 12. hanedanın sona ermesinden hemen sonra gerçekleşti.
• 12. hanedandan önceki herhangi bir geleneksel Mısır tarihi oldukça spekülatif kabul edilir ve sadece yaklaşık değerler içerir.
• Hanedanların bu 'Modern Sıralama', İncil açıklamasına ve Mezopotamya kayıtlarına uyar.
• Hanedanların 'Modern Sıralama', Joseph ve Imhotep'in aynı kişi olduğuna itiraz edenlere yanıt niteliğindedir. (40), (41)
Mısır Kayıtlarını Toplamak Neden Bu Kadar Zor?
Mısırlılar Çıkış zamanında büyük kayıplar verdiler. Joseph ve ailesinin Mısır'daki 400 yıllık ikâmetlerinde neler başardıklarını unutmak istemiş olabilirler. Bu, İbranilerin Mısır'daki izleri hakkında tarihsel bilgi bulmanın çok zor olmasının bir nedenidir. (40)
Bunun bir örneği Mısır tarihinde zaten bilinmektedir. Mısır Firavunlarından Akhenaton, çok tanrılı dini terk edip tevhid dini seçmişti. Ölümünden sonra düşman ilan edilerek, yaptıkları bütün iyi şeyler Mısırlılar tarafından silip yok edildi. (42)
Öyle anlaşılıyor ki; Mısır’daki derin yapılar tevhid inancı ile tarih boyunca uğraşmış ve onu ülke gündeminden silmeye çalışmıştır.
Tarihsel bilgi bulmanın zor olmasının bir başka nedeni de, çoğu bilginin, fetihlerin, doğal afetlerin ve hatta yüzyıllar boyunca erozyon ile kaybolması ya da yok edilmesidir.
Mısır kayıtları taş üzerine klif (resim) olarak yazılmıştır. Bir takım sınırlamaları vardır - 'kod'un ne anlama geldiklerini bilmeniz gerekir. Telaffuz Yunanca ve İngilizce olduğu gibi gösterilmez ve zamanı belirten damgası yoktur. Hiyeroglifleri yorumlama sanatı bir şekilde kaybolmuştur.
Tarih | Mısır | İsrail |
| M.Ö. 3000 | Menes (İlk Hanedan güçlü mezopotamya etkisi gösterir) Djoser ve Imhotep (İmhotep Djoser'ın rüyasını yorumlar, kıtlık krizi çözüldü) | |
| M.Ö. 2000 | İlk Ara Dönem İbrahim (mezopotamyadan Joseph (Mısır'daki kıtlık krizini çözer) |
| Tarih | Mısır | İsrail | Mezopotamya |
| MÖ + 1300 | Erken Badarian | Ubeyd | |
| MÖ 1300 | Catestrofik Yıkım | Catestrofik Yıkım | Catestrofik Yıkım |
| MÖ 1200 | Geç Bedarian ve Gerzean | Khirbet Kerak | Jamdat Nasr |
| MÖ 1100-1000 | Yıkım Bölümü | Yıkım Bölümü | Yıkım Bölümü |
| MÖ 1000 | Menes (Erken Hanedan) | İbrahim | Erken hanedan |
| MÖ 900 | Djoser ve İmhotep | Yusuf (Joseph) | |
| MÖ 800 | Yıkım Bölümü | Yıkım Bölümü | Yıkım Bölümü |
| MÖ 800 | Piramit Çağı | Hâkimler Çağı | Akkad Çağı |
| MÖ 700 | Hyksos dönemi | Saul | Sargon I |
| Tarih | Mısır | İsrail |
| MÖ 2080 | Menes (İlk Hanedan) | İbrahim |
| MÖ 1900 | Djoser (3. Hanedan) + İmhotep | Yusuf |
| MÖ 1531 | Amenemhet III (6. Firavun 12. Hanedan) | Musa |
| MÖ 1445 | Neferhotep I (13. Hanedan) | Çıkış (Musa) |
| MÖ 1405-1018 | Hyksos (15. ve 16. Hanedan) | Joshua - Saul |
| MÖ 1018 | Amenhotep I ve Thutmosis I (18. Hanedan) | Davud |
| MÖ 950 | Hatshepsut (18. Hanedan), (Sebe Melikesi) | Süleyman |
| MÖ 929 | Thutmosis III (18. Hanedan) | Jereboam |
Gözden geçirilmiş kronolojiyi kullanan modern düşünce, İsrail ve Mısır'ın arkeolojik kayıtları sıraladığı ve eşleştirdiği tarihle çok daha net bir tablo ortaya koyuyor. İbrahim, Menes'in çağdaşı olarak kabul edilir. İncil'deki Yusuf, Imhotep ve Djoser ile aynı dönemde olduğu görülür.
Dikkatle incelendiğinde Ashton ve Down tarafından hazırlanan Modern Kronoloji, tarih sıralaması için kullanıldığında, çelişki ve tarih uyumsuzlukları ortadan kalkmaktadır. Geleneksel Mısır tarihini gözden geçiren Arkeolog ve tarihçiler en sonunda hükümdar Djoser ve İmhotep’in (Yusuf) yaşadığı dönemi baz alarak revize etmişlerdir. Mısır’da büyük izler bırakan Yusuf peygamber, kronolojide mihenk taşı olarak dikkate alınmıştır. Bunun neticesinde, Mısır’da yaşamış olan İmhotep’in; Kutsal Kitaptaki Joseph ve Kur’an’daki Yusuf peygamber ile aynı kişi olduğu kabul görmüştür.
Firavun ve Melik-Hükümdar Kelimesi Arasındaki Fark
Kuran’da kronoloji ile ilgili ince bir detay mucize niteliğindedir. Kur’an'da Yusuf ve Musa peygamberlere ait kıssalar anlatılır. Her iki peygamber Mısır’da bulunmuştur. Yusuf peygamber, Musa peygamberden daha önce yaşamıştır. Musa kıssasında ülke yöneticisine Firavun ifadesi kullanılırken, Yusuf peygamber kıssasında yöneticiye Melik-Hükümdar ifadesi kullanılır.
104,105.Ve Mûsâ, “Ey Firavun! Ben kesinlikle âlemlerin Rabbi tarafından gönderilmiş bir elçiyim. Allah hakkında haktan başkasını söylememek bana bir yükümlülüktür. Gerçekten ben size Rabbinizden apaçık bir delil ile geldim. Bu nedenle İsrâîloğulları’nı gönder benimle” dedi. (Araf Suresi, 104-105)
54.Ve hükümdar, “Onu bana getirin, onu kendim için atayayım” dedi. Sonra o'nunla konuşunca da, “Şüphesiz sen bugün yanımızda gerçekten önemli bir mevki sâhibisin, güvenilir birisin” dedi. (Yusuf Suresi, 54)
Firavun hitabı MÖ. 14. yüzyıldan itibaren kullanılmaya başlanmıştır. Yusuf ise bu tarihten daha önce yaşamıştır. Encylopedia Britannica’da, Firavun kelimesi için yeni krallıktan itibaren kullanılan bir saygı unvanı olduğu, daha sonraları bu hitabın kralın unvanına dönüştüğü, daha önceleri ise bu unvanın hiç kullanılmadığı ifade edilir. (43)
Kur’an Allah sözü olduğu için, fark edilmesi güç olan detaylar Kuran’da dosdoğru şekilde bildirilmiştir.
SONUÇ
Geleneksel Mısır tarihinde kronolojik hataların tespit edilmesi nedeniyle son elli yıl içinde arkeolog ve tarihçiler tarafından defalarca revize edilmiştir. Mısır tarihi, Modern Kronoloji (Ashton & Down 2006) ile gözden geçirildiğinde, İmhotep ile Yusuf peygamberin çağdaş oldukları tespit edilmiştir. Aynı zamanda Modern Kronoloji ile Mısır, İsrail tarihi arasında uyum sağlanmıştır.
İmhotep ile Joseph(Yusuf) peygamberin aynı dönemde yaşamadığını ve aynı kişi olmadıklarını iddia edenlerin son itirazları da böylece ortadan kalkmış oluyor. İmhotep ve Yusuf peygamberin o kadar çok benzer noktaları var ki, pek çok tarihçi ve arkeolog tarafından aynı kişi olduğu kabul ediliyor.
Kur’an ayetleri ve elde edilen bütün bilgiler birlikte değerlendirildiğinde, Antik Mısır tarihindeki İmhotep’in; Yeni Ahit’teki Joseph ve Kur’an’daki Yusuf peygamber ile aynı kişi olduğu inkâr edilemez bir gerçek olarak karşımıza çıkmaktadır.
Allah, Yusuf kıssası ile bizlere; devlet yönetiminin ehil kişilere teslim edilmesinin önemini vurguluyor. İş başına gelenlerin; bilge, vizyon sahibi, inovasyon sahibi, bilimsel verilerle çalışan ve bir çok alanda uzman kişilerden olmasını tavsiye ediyor.
Kusursuzluk ancak alemlerin Rabbi Allah'a mahsustur.
Hakan KAYILI
21.01.2018
Resimler
HEKİM
İmhotep'e nispet edilen Tıp Papirüsü (Edwin Smith Papirüs)
İmhotep'in hekim odası
Hiyerolif - Hekim İmhotep - sağda
BİLGE
.jpeg)
İmhotep'in Öğütleri (Babanın oğluna sözleri)
MİMAR
Basamaklı Piramit
Basamaklı Piramit Giriş
Basamaklı Piramit İdari Binalar
ASTRONOM
Eski Mısır Güneş Takvimi, Mısır, Kom Ombo
Hiyerogif - Güneş Takvimi, Mısır, Kom Ombo
Basamak Piramidi
Büyük Ayı Takımyıldızı
Giza Piramitleri, Büyük Ayı Takımyıldızına Göre Hizalanmıştır
Orion Belt
Giza Piramitleri, Orion Belt Yıldızına Göre Hizalanmıştır
Giza Piramitleri, Orion Belt ve Büyük Ayı Takımyıldızına Göre Hizalanmıştır
Kaynaklar
1) Sehel Adası Kitabesi: http://www.reshafim.org.il/ad/egypt/famine_stele.htm
2) http://www.yaklasansaat.com/haberdosya/2009_haberleri/ekim_2009/ekim1.asp
https://www.memri.org/reports/leading-egyptian-daily-al-ahram-reports-coins-era-biblical-joseph-found-egypt
3) https://www.ancient.eu/imhotep/
4) https://www.britannica.com/biography/Imhotep
5) http://www.newagegod.com/ZOSTmedia/imho4.htm
6) https://allatravesti.com/en/imhotep_pervyy_v_mire_astronom_
7) http://www.egyptprivatetourguide.com/egyptian-facts/imhotep-ancient-egypt-architect-physician-facts-imhotep/
8) http://www.landofpyramids.org/imhotep.htm
9) https://www.barbadosadvocate.com/columns/now-well-then-imhotep-revisited
10) Cennetin_Tanrilari-Misirin_Kayib_Mirasi_Ve_Uyqarlighin_Dogusu-Andrew_Collins-(s.368)
11) When Time Began 5. kitap
12) http://www.ancient-wisdom.com/egyptheliopolis.htm
13) http://redwheelweiser.com/downloads/imhotep.pdf (s.8)
14) Imhotep The African Architect Of The Cosmos Robert Bauval - Thomas Bropyh
15) Ancient Egyptian Science Volume II Calendars, Clocks, and Astronomy, Marshall CLAGETT
16) https://tr.wikipedia.org/wiki/Basamak_piramidi
17) http://www.newagegod.com/ZOSTmedia/imho4.htm
18) http://www.arkdiscovery.com/joseph.htm
19) https://tr.wikipedia.org/wiki/Nil#Nil_ta%C5%9Fk%C4%B1nlar%C4%B1
20) https://tr.wikipedia.org/wiki/Ekinoks
21) Imhotep The African Architect Of The Cosmos Robert Bauval - Thomas Bropyh
Piramit alanlarından, Heliopolis ve Letopolis'in antik kült merkezlerinin ve Abu Gohrab'ın Güneş Tapınağının genel konumlarına bakıldığında, Güneşşehri anlamına gelen Heliopolis'ten çıkan (veya ona doğru uzanan) en az iki ekinoks hizalaması yapıldığı görülür.
Bu ekinokslardan birincisi; Ekinoksları 90° ‘lik açı ile Letopolis-Heliopolis hattı, ikincisi ise Yaz Gündönümünde 63° ‘lik açı bulunan Abu Ruwash-Heliopolis hattı tespit edilmiştir.
22) http://amitron2001.tripod.com/Mad_fools/topic_13.htm#Orion
23) https://www.egyptprivatetourguide.com/egyptian-facts/imhotep-ancient-egypt-architect-physician-facts-imhotep/
24) Ancient Egyptian Science Volume II Calendars, Clocks, and Astronomy, Marshall CLAGETT
25)https://www.lonelyplanet.com/egypt/saqqara-memphis-dahshur/attractions/saqqara/a/poi-sig/1315419/1330429
26) Basamak Piramidi
İmhotep’in Mısır’a katkısından ve yaptığı muazzam işlerden ötürü, Mısırbilimciler tarafından sıkça Mısırın "Leonardo da Vinci"si olarak adlandırılır.
Sakkara’daki Basamak Piramidinde 11 adet son derece geniş tahıl ambarı bulundu. Bu komplekste, inanılmaz miktarda hububat depolanmaktaydı. Tek bir şehrin ihtiyaç duyduğundan daha büyük ambarlara sahiptir. Her şehirde irili ufaklı silolarda tahıl saklanmaktaydı.
11 adet ambar tasarımı etkileyicidir. Bu ambarlardan sadece biri sonuna kadar uzanan çok ayrıntılı bir merdiven içerir. Tüm ambarlar birbirlerine bir yeraltı tüneli ile bağlanmıştır. Kompleksin dış duvarlarından ambarlara tahılın alınması için bir giriş bulunmaktadır. Bu ambarların tabanında tahıl bulunmuştur. Ancak, şimdiye kadar hiçbir mezar bulunmamıştır.
Mısırologlar, buldukları her şeyi kraliyet "mezarı" olarak adlandırmaya eğilimlidirler; Ancak Joseph'in kıssasına uyan, tahıl saklamasının yapıldığı büyük bir merkezi olduğuna işaret eden her özelliği taşıyor. Yusuf’un kardeşleri tahıl almak için geldiklerinde, dağıtımı idare eden Yusuf'’la karşı karşıya geldi. Tahıl almak için nereye gittiler? Tahılın depolandığı her yere gittiler ve bu da Joseph'in bulunduğu yerdi.
Ve böylesine muazzam miktarda tahıl depolaması, bu komplekste bulunanlar gibi son derece geniş ambarları barındıran depolama alanı gerektirir. Hububat depolanması ve alış-verişi için uygun alana sahip bu kompleks gibi bir merkez olmalıydı.
Bu kompleks hakkında çok şey yazılmış ve benzersizliği belirtilmiştir. Aslında, Mısırlılara büyük ambarların nedenini sorduğunuzda, sadece bilmediklerini itiraf ediyorlar. Bazı eski tarihçiler, piramitlerin tahıl saklanması için "Joseph'in depolama ambarları" olarak kullandıklarına inanmaktadır. Joseph'in, ilk piramidi tahıl depolandığı aynı kompleksde tasarladığı gerçeğine dayanmaktadır. Ancak, "uzmanların" Basamak Piramit kompleksi hakkındaki temel kanıtlar Joseph'in hikayesine kusursuzca uyuyor. Mısır'da korunan en eski yapılardan biridir. Tanrı'nın Sözünün tam doğruluğunu teyit eden önemli delillerindir.
http://www.wyattnewsletters.com/joseph/joseph07.htm
http://wyattmuseum.com/joseph-in-ancient-egyptian-history/2011-664
http://www.newagegod.com/ZOSTmedia/imho4.htm
27) http://informadik.blogspot.com.tr/2014/07/dunyann-ilk-muhendisi-imhotep.html
28) https://www.ancient.eu/imhotep/
29)http://www.turkcewiki.org/wiki/Edwin_Smith_Papir%C3%BCs%C3%BC
30) https://owlcation.com/humanities/ancient-physician-Imhotep-where-is-the-tomb-of-Imhotep
31) http://www.dailymail.co.uk/sciencetech/article-2474919/Secret-tomb-belonging-Ancient-Egyptian-Priest-Magic-discovered.html
32) http://www.turkcewiki.org/wiki/%C4%B0mhotep
33) http://www.telegraph.co.uk/news/science/science-news/3293164/How-Imhotep-gave-us-medicine.html
34) https://www.ancient.eu/article/50/ancient-egyptian-medicine-study--practice/
35) http://www.egyptprivatetourguide.com/egyptian-facts/imhotep-ancient-egypt-architect-physician-facts-imhotep/
36) http://www.reshafim.org.il/ad/egypt/institutions/house_of_life.htm
37)http://www.bibliotecapleyades.net/universo/siriusmystery/siriusmystery03.htm
39) The Light of the World - Gerald Massey - (s.398)
40) https://josephandisraelinegypt.wordpress.com/feature-article-imhotep-and-joseph-are-the-same-person/
41) Revising The Egyptian Chronology: Joseph As Imhotep, And Amenemhat IV As Pharaoh Of The Exodus (Mısır Kronolojisini Gözden Geçirme: Imhotep’e Karşın Joseph ve Çıkış Firavununa Karşın Amenemhat IV)
Proceedings of the Seventh International Conference on Creationism. Pittsburgh, PA: Creation Science Fellowship (Yedinci Uluslararası Yaratılış Konferansı Bildirileri. Pittsburgh, PA: Yaratılış Bilimi Derneği)
42) https://tr.wikipedia.org/wiki/Akhenaton#Akhenaten'e_isim_de%C4%9Fi%C5%9Fikli%C4%9Fi
43) Encylopedia Britannica, Firavun maddesi
İleri okumalar için
• The Egyptian Philosophers: Ancient African Voices from Imhotep to Akhenaten, 2000.
• Cormack, Maribelle. Imhotep is the Builder in Stone. New York: Franklin Watts, 1965.
• Hurry, Jamieson Boyd. Imhotep, the Vizier and Physician of King Zoser, and Afterwards the Egyptian God of Medicine. 2nd ed. New York: AMS Press, 1978.
• https://josephandisraelinegypt.wordpress.com/feature-article-imhotep-and-joseph-are-the-same-person/
• Imhotep The African: Architect of the Cosmos
• Harmony in Healing: The Theoretical Basis of Ancient and Medieval Medicine
• http://www.notablebiographies.com/Ho-Jo/Imhotep.html
• http://dvgworlddesigns.com/preview_1/astronomers/index.html
• https://hubpages.com/education/Imhotep
• http://www.askelm.com/doctrine/d040501.htm
Yorumlar - Yorum Yaz