Musa peygamber hakkında en doğru bilgiyi Kur’an-ı Kerim’den öğrenebiliriz. Bu nedenle Musa peygamber ve İsrailoğullarını anlatan ayetlerin peş peşe okunmasını tavsiye ediyoruz. Musa peygamberin farklı surelerde bulunan kıssaları içeren ayetler kronolojik sırayla sunulmuştur. Daha sonra Musa peygamberin yaşadığı dönem ile ilgili bilgiler verilmiştir. Onun Mısır’da yaşadığı döneme ait çok sayıda tarihi ve arkeolojik veri ile konu bir bütün olarak verilmeye çalışılmıştır.

Çalışmada yer verilen her bilgi, Kur’an’ımızın binlerce yıl önce haber verdiği gerçeklerin, bilimsel ve akademik araştırmalarda elde edilen kanıtlarını içermektedir. Musa kıssasındaki ayetler ile bilimsel verilerin tıpatıp uyduğu görülecektir. Yazının sonunda verdiğimiz kaynakların dilimize tercüme edilmesinde büyük yarar görüyoruz.

Musa peygamberin hangi dönemde yaşadığının tespit edilmesi için çok sayıda çalışma yapılmıştır. Bu çalışmalarda, başta bütüncül yaklaşımın gözetilmemesi ve Mısır kronolojisindeki sorunlar olmak üzere değişik nedenlerden ötürü Mısır’dan Çıkış farklı zaman dilimlerinde gösterilmiştir. Bu görüşler arasında Musa peygamberin 12. Hanedan döneminde yaşadığına dair çok detaylı kanıtlar bulunmaktadır. Bunlar hem Kitabı Mukaddes hem de Kur’an ile doğrudan ilgilidir. Musa peygamberin Mısırdaki izini süreceğiz. Böylece İsrailoğullarının mücadelesini arkeolojik, coğrafi ve tarihi verilerle bir bütün olarak ortaya koymaya çalışacağız.

Konu bütün olarak değerlendirildiğinde ortaya konulan kanıtların görmezden gelinemeyeceği açıktır. Allah’ın 1400 yıl önce Musa peygamber ve İsrailoğulları hakkında Kur’an’da haber verdiği bilgilerin hak olduğu görülecektir.

A- KUR’AN’DA MUSA PEYGAMBER

B- MISIR TARİHİNDE MUSA PEYGAMBER
1- Mısır’da 12. Hanedan Dönemi Nasıl Başladı?
2- Musa’nın Yaşadığı Dönem 12. Hanedanın Sonuna Denk Gelir
3- Mısır Prensi: Musa
4- Mısır’dan Çıkış Döneminde Firavun Kimdir?

C- FAYYUM PROJESİ

1- Fayyum Vahası
2- Fayyum Rezervuarı
3- Fayyum Barajı
4- Bahr Yusuf (Yusuf Kanalı)

Ç- 12. HANEDAN DÖNEMİNDE İSRAİLOĞULLARI
1- Lahun (Kahun) Kasabası
2- Lahun Kasabasında Çok Sayıda Bebek İskeleti Bulundu
3- İnfaz Yasaları
4- Kahun Jinekoloji Papirüsü
5- Lahun Kasabası Aniden Terk Edilmiştir
6- İsrailoğullarını Hapseden Duvarlar
7- 12. Hanedan Köle Kayıtları

D- MUSA PEYGAMBER KISSASINI DOĞRULAYAN KANITLAR
1- Bilginler
2- Bilginlerin Asası
3- Festival

4- Firavunun Yaptırdığı Eserler
a- Piramitler
b- Labirent
c- Pişmiş Tuğla
d- Haman

5- Yerel Yönetim ve Nomarklar
a- Mısır’da Eyalet Sistemi
b- İleri Gelenler (Mele)

6- Mükemmel Konuşmak

7- Delta Arazileri Firavun’un Şahsi Mülküdür

8- İmanını Gizleyen Adam Kim?

9- Mısır’a Gelen Felaketler
a- Büyük Piramit Projeleri Çevre Felaketine Yol Açmıştır.
b- Plantasyon Tarım Politikası
c- Kuraklık
ç- Tufan (Bol Yağış)
d- Firavun ve Toplumuna Gönderilen Ayetler/Belalar
e- Kan

10- Ipuwer Papirüsü
a- Ipuwer Kimdir?
b- Ipuwer Papirüsündeki Felaketler

11- İsrailoğullarının Mısır’da Yaşadığını Gösteren Diğer Kanıtlar

E- FİRAVUN VE ORDUSU SUDA NASIL BOĞULDU?
1- Musa Peygamberin Hidroloji Bilgisi
2- Fayyum Barajının Su Tutma Kapasitesi
3- El-Lahun (Fayyum) Barajı ve Yıllık Sel
4- Firavun Baraj Selinde Boğulmuştur
5- Kızıldeniz (Red Sea) ve Kamış Denizi (Reed Sea) Konusu
6- Mısır’dan Çıkış Rotası
7- İsrailoğulları Mısır Yönetimine Nasıl Mirasçı Oldu?

F- MEDYEN

a- Peygamberlik Öncesinde Medyen Bölgesi
1- Medyen’in Konumu
2- Milattan Sonra 6. Yüzyıla Kadar Medyen’de Hac Biliniyordu
3- Medyen’de Hac (İlahiyat Eğitimi)
4- Musa Peygamber Medyen’de Ne Kadar Süre Kaldı?
5- Musa Peygamber Medyen’e Neden Gitti?
6- İki Mescit: Elat ve Kadeş Barnea

b- Peygamberlik Sonrasında Medyen Çevresi
1- Medyen
2- Sina Dağı (Tur-u Sina)
3- Cebel el Lawz
4- İki Nalınını Çıkarmak
5- Sandalet Petroglifleri

G- MUSA PEYGAMBERİN SUYU BULMASI
1- Artezyen Sistemi
2- Musa Peygamberin Taştan Su Çıkarması
3- Dayk
4- Kur’an’da Musa Peygamberin Jeoloji Bilgisi
5- İsrailoğullarının On İki Kabileye Ayrılması
6- Suyun On İki Beldeye Paylaştırılması
7- Suyu Filtre Eden Sarnıçlar/Kuyular

H- MANNA/BAL/ŞİFA SUYU VE BILDIRCIN

İ- İSRAİLOĞULLARININ ALTIN TUTKUSU VE ALTIN BUZAĞI İSYANI

I- ALFABE VE TEVRAT’IN YAZILMASI
a- Ön-Ünsüz Erken İbrani Alfabesi (Proto-Consonantal Hebrew - PCH)
b- Mısır Okulları
c- Musa ve Harun Peygamber Dil Bilimcidir
d- İlk Alfabenin İcadı Amenemhat III Dönemine Denk Gelir
e- Yazı Sahibinin Kimliği
f- Alfabenin Gelişimi İkonik Yazıdan Lineer Yazıya Geçiş Şeklinde Oldu

J- CEBEL EL LAWZ/HOREB DAĞINDA BULUNAN DİĞER KANITLAR
1- Kaya Resimleri ve Yazıtlar
2- Menora (Yedi Kollu Şamdan) Petroglifi
3- Jetro Mağaraları

K- ÇIKIŞTAN SONRA ÇÖLDE 40 YIL

L- GELENEKSEL MISIR TARİHİNDE KRONOLOJİ SORUNU
1- Mısır Kronolojisi
2- Geleneksel Mısır Kronolojisinde Tespit Edilen Hatalar
3- Mısır Kayıtlarını Toplamak Neden Bu Kadar Zor?
Geleneksel Mısır Kronoloji
Revize Kronoloji
Modern Kronoloji

3MÜZZEMMİL 15-19
Şüphesiz Biz, Firavun'a bir elçi gönderdiğimiz gibi, size, üstünüze tanık olan bir elçi gönderdik. Ama Firavun, elçiye isyan etti de Biz de onu korkunç bir tutuşla tutuverdik. Buna rağmen eğer küfrederseniz; Allah'ın ilâhlığını ve rabliğini bilerek reddederseniz, çocukları ak saçlı ihtiyarlara çeviren o günden nasıl korunacaksınız? Gök bile o günün şiddeti ile parçalanır. O'nun yerine getirmek için verdiği söz gerçekleşmiştir. Şüphesiz ki yukarıda anlatılanlar, Kur'ân bir öğüt vericidir/düşündürücüdür. Onun için, dileyen Rabbine doğru bir yol edinir. (3Müzzemmil 15-19 İşte Kur’an)

37KAMER 41-42
41,42) Şüphesiz Firavun ailesine de uyarıcılar gelmişti. Onlar bütün âyetlerimizi yalanladılar. Biz de onları çok kuvvetli ve kudretli birinin yakalayışıyla yakalayıverdik. (37Kamer 41-42, İşte Kur’an)

39A’RAF 94-162
94,95) Biz hangi kente bir peygamber gönderdiysek, onun halkını kesinlikle yalvarıp yakarsınlar diye yoksulluk ve darlıkla yakaladık. Sonra kötülüğün yerini iyiliğe değiştirdik; sonunda çoğaldılar ve "Atalarımıza da böyle darlık ve sevinç dokunmuştu" dediler. Bunun üzerine onları hemen, onlar hiç farkında değillerken ansızın yakalayıverdik.
96) Ve eğer o kentlerin halkı inansalar ve Allah'ın koruması altına girselerdi, elbette üzerlerine gökten ve yerden olan bollukları açardık. Velâkin onlar yalanladılar. Biz de onları yapıp durmakta olduklarına karşılık yakalayıverdik.
97,98,99) Acaba o kentlerin halkı, geceleyin uyurlarken kendilerine azabımızın gelmesinden güvende oldular mı? Yoksa o kentlerin halkı, kuşluk vakti anlamsız işlerle uğraşırlarken onlara azabımızın geleceğinden güvende oldular mı? Öyleyse Allah'ın ince plânından güvende oldular mı? Ziyana uğramış topluluktan başkası Allah'ın ince plânından kendini güvende görmez.
100) Ve önceki sahiplerinden sonra yeryüzüne vâris; son sahip olanlara kılavuz olmadı mı, etki yapmadı mı: "Eğer Biz dilersek onları da günahlarından dolayı cezalandırırdık. Biz onların kalplerinin üzerine damga vururuz/mühürleriz de onlar işitmezler."
101,102) İşte o kentler ki, sana onların önemli haberlerinden bir kısmını anlatıyoruz. Andolsun ki peygamberleri onlara apaçık deliller ile gelmişlerdi. Fakat önceden yalanladıkları şeylere iman etmemiş idiler. İşte kâfirlerin; Allah'ın ilâhlığını ve rabliğini bilerek reddeden o kimselerin kalplerinin üzerine Allah böyle damga basar/mühürler. Onların çoğunda, sözde durma ilkesini bulmadık. Gerçek şu ki, onların çoğunu yoldan çıkmış kimseler bulduk.

103) Sonra o elçilerin/o toplumların arkasından Mûsâ'yı alâmetlerimizle/göstergelerimizle Firavun'a ve ileri gelenlerine gönderdik de onlar, alâmetlere/göstergelere haksızlık ettiler. Hele bir bak, o bozguncuların âkıbetleri nasıl oldu!
104,105) Ve Mûsâ, "Ey Firavun! Ben kesinlikle âlemlerin Rabbi tarafından gönderilmiş bir elçiyim. Allah hakkında haktan başkasını söylememek bana bir yükümlülüktür. Gerçekten ben size Rabbinizden apaçık bir delil ile geldim. Bu nedenle İsrâîloğulları'nı gönder benimle" dedi.
106) Firavun, "Eğer bir alâmet/gösterge ile geldiysen, getir hemen onu, tabii eğer doğru kimselerden isen" dedi.
107,108) Bunun üzerine Mûsâ, bilgi birikimini ortaya attı, o da birdenbire apaçık bir "silip süpüren" kesiliverdi. Gücünü de sıyırıp açığa koydu; artık gücü, izleyenler için mükemmel, tam kusursuzca idi.
109,110,111,112) Firavun'un toplumundan ileri gelenler, "Kesinlikle bu çok bilgili büyüleyici, etkin bir bilgindir. O, sizi yurdunuzdan çıkarmak istiyor" dediler. Firavun, "O hâlde siz ne emredersiniz?" dedi. Onlar: "Onu ve kardeşini alıkoy, şehirlere de toplayıcılar gönder. Bütün çok bilgili, büyüleyici, etkin bilginleri sana getirsinler" dediler.
113,114) Ve o çok bilgili, büyüleyici, etkin bilginler Firavun'a geldiler: "Eğer galip gelen/yenen biz olursak, gerçekten bizim için büyük bir ödül olacak/olacak mı?" dediler. Firavun, "Evet" dedi, "siz kesinlikle yakınlaştırılmışlardan olacaksınız da."
115) Çok bilgili, büyüleyici, etkin bilginler: "Ey Mûsâ! Sen mi tezini ortaya koyacaksın, yoksa tez ortaya atanlar biz mi olalım?" dediler.
116) Mûsâ: "Siz tezinizi ortaya atın" dedi. Onlar atınca da insanların gözlerini büyülediler ve onları kendi akıllarınca hizaya getirmek/adam etmek istediler. Ve büyük bir etkin hüner gösterdiler.
117,118) Biz de Mûsâ'ya, "Sen de birikimini ortaya atıver" diye vahyettik. Bir de ne görsünler, onların uydurup düzdükleri şeyleri süratle yakalayıp yutuyor. Böylece hak yerini buldu ve Firavun ve ileri gelenlerin bütün yaptıkları boşa gitti, işe yaramadı.
119) Firavun ve ileri gelenler, artık orada mağlup oldular ve küçük düşmüş bir toplum olarak geri döndüler.
120,121,122) Çok bilgili, büyüleyici, etkin bilginler ise boyun eğip teslim olmuş kimseler hâlinde bırakıldılar. "Âlemlerin Rabbine; Mûsâ'nın ve Hârûn'un Rabbine iman ettik" dediler.
123,124,125,126) Firavun dedi ki: "Ben size izin vermeden önce ona iman mı ettiniz? Şüphesiz bu, halkını şehirden çıkarmak için, şehirde kurduğunuz gizli bir tuzaktır. Yakında bileceksiniz. Kesinlikle sözleşmelerden; taahhütlerden ilişkinizi keseceğim, sonra da hepinizi kesinlikle rahat ortamdan; kentteki işinizden, memuriyetinizden çıkarıp hurma tarlalarında tarım işçiliği yaptıracağım; taş ocaklarında çalıştıracağım; zorlu işlerde çalıştırarak yağınızı çıkaracağım; iliğinizi sömüreceğim. Çok bilgili, büyüleyici, etkin bilginler de dediler ki: "Hiç şüphesiz biz sadece Rabbimize dönenleriz. Senin bizi, yakalayıp cezalandırman da sırf Rabbimizin ayetleri gelince onlara iman etmemizden dolayıdır." -"Ey Rabbimiz! Bize çok çok sabır ver de gevşemeyelim, zaafa düşmeyelim, boyun eğmeyelim. Canımızı da Müslümanlar olarak al!"-
127) Firavun toplumundan ileri gelenler de, "Seni ve senin ilâhlarını/seni ilâh edinmeyi terk etsinler de yeryüzünde kargaşa çıkarsınlar diye mi Mûsâ'yı ve toplumunu serbest bırakacaksın?" dediler. Firavun dedi ki: "Onların oğullarını öldüreceğiz; eğitimsiz, öğretimsiz bırakıp niteliksiz bir kitle oluşturarak güçsüzleştireceğiz, kadınlarını utanca boğacağız ve biz onlar üzerinde ezici bir güce sahip kimseleriz."
128) Mûsâ, toplumuna dedi ki: "Allah'ın yardımını isteyin ve sabredin. Şüphesiz ki yeryüzü Allah'ındır. Kullarından dilediğini ona mirasçı yapar. Mutlu son da Allah'ın koruması altına giren kimseler içindir."
129) Mûsâ'nın toplumu dediler ki: "Sen bize gelmeden önce de eziyet gördük, sen geldikten sonra da." Mûsâ dedi ki: "Umulur ki, Rabbiniz düşmanlarınızı değişime, yıkıma uğratacak ve sizi yeryüzünde onların yerine geçirecektir. Böylece de sizin nasıl davranacağınıza bakacaktır."
130,131) Ve andolsun ki Biz, Firavun sülâlesini, düşünüp öğüt alsınlar diye senelerle kuraklıklarla/senelerce kıtlık ve ürün noksanlığı ile yakaladık. Sonra kendilerine iyilik geldiği zaman, "İşte bu bize aittir" dediler. Eğer kendilerine bir kötülük gelirse, Mûsâ ile yanındakilerin uğursuzluğu olarak kabul ederler. İyi bilin ki, onların uğursuzluğu Allah katındadır. Fakat onların çoğu bilmezler.
132) Ve Firavun'un toplumu, "Sen bizi kendisiyle büyülemek için her ne alâmet/gösterge getirsen de, biz sana inananlar değiliz" dediler.
133) Biz de belirli aralıklarla âyetler olmak üzere üzerlerine tufanı, çekirgeleri, haşereleri, kurbağaları ve kanı gönderdik. Yine büyüklük tasladılar ve bir suçlular toplumu oldular.
134) Ve ne zaman ki, bu azap üzerlerine çöktü: "Ey Mûsâ! Sana olan ahdi/verdiği söz nedeniyle bizim için Rabbine dua et, eğer sen bizden bu cezayı kaldırırsan sana kesinlikle iman edeceğiz. Ve kesinlikle İsrâîloğulları'nı seninle birlikte göndereceğiz" dediler.
135) Ne zaman ki, ulaşacakları belli bir süreye kadar onlardan cezayı kaldırdık, derhal sözlerinden cayıveriyorlar.
136,137) Biz de, şüphesiz âyetlerimizi yalanladıkları ve onlardan gâfil olmaları nedeniyle onları cezalandırıp adaleti sağladık. Ve onları bol suda/nehirde boğduk. O zaafa uğratıla gelmiş/güçsüzleştirilmiş olan toplumu da bereketlendirdiğimiz yerin her tarafına mirasçı yaptık. Ve böylece Rabbinin, İsrâîloğulları'na olan o pek güzel sözü, sabretmeleri nedeniyle yerine geldi. Biz de Firavun ile toplumunun yapageldikleri sınâî eserlerini ve yükseltmekte oldukları şeyleri yerlebir ettik.

138,139) Ve İsrâîloğulları'nı bol sudan/nehirden geçirdik. Derken kendilerine ait putlara tapmakta olan bir topluma rastladılar. Dediler ki: "Ey Mûsâ! Onların nasıl ki tanrıları varsa, sen de bizim için bir tanrı belirle!" Mûsâ dedi ki: "Siz gerçekten câhillik eden bir toplumsunuz. Şu gördüğünüz halkın içinde bulundukları din, yok olmaya mahkûmdur ve bütün yapmakta oldukları da bâtıldır."
140) Mûsâ dedi ki: "O sizi âlemlere fazlalıklı kılmışken, ben size Allah'tan başka ilâh mı arayayım!"
141) Hani bir zaman Biz, size azabın kötüsünü yapan; oğullarınızı öldüren; oğullarınızı boğazlayan; eğitimsiz, öğretimsiz bırakıp niteliksiz bir kitle oluşturarak güçsüzleştiren, kadınlarınızı utanca boğan Firavun ailesinin elinden de sizi kurtarmıştık. Bunda da sizin için Rabbiniz tarafından büyük sınav vardır.
142) Ve Mûsâ ile otuz geceye sözleştik ve süreyi bir on gece ile tamamladık. Böylece Rabbinin tayin ettiği vakit tam kırk geceye tamamlandı. Ve Mûsâ, kardeşi Hârûn'a, "Toplumum içinde benim yerime geç, ıslah et ve bozguncuların yoluna uyma!" dedi.
143) Ne zaman ki, Mûsâ, belirlediğimiz vakitte geldi ve Rabbi o'na söz söyledi: Mûsâ, "Ey Rabbim! Göster bana Kendini de nazar edeyim Sana; Seni inceleyeyim, Senin ile ilgili geniş ve derin bilgiye sahip olayım!" dedi. Rabbi o'na dedi ki: "Beni sen asla göremezsin, velâkin şu dağa nazar et; dağı incele, teori geliştir. Eğer nazariyen (teorin/geniş ve derin bilgin), incelemen dağın mekanına tam oturursa; dağın bulunduğu yerin önünü arkasını, altını üstünü, sağını solunu, içini dışını tam ifade ederse işte o zaman sen beni görürsün." Böylece ne zaman ki Rabbi, Musa'nın Dağ gibi sorunları için Musa'yı aydınlattı; Musa'nın dağ gibi sorunlarını yıkıp attı. Mûsâ da dehşete düşüp heyecanla yere kapandı; Rabbine teslimiyet gösterdi. Ayılıp kendine gelince; heyecanı geçince de, "Seni tenzih ederim, Sana döndüm; tevbe ettim ve ben inananların ilkiyim" dedi.
144) Allah dedi ki: "Ey Mûsâ! Mesajlarımla ve kelâmımla seni insanlar üzerine seçtim. Şimdi sana verdiğimi al ve kendisine verilen nimetlerin karşılığını ödeyenlerden ol!"
145,146,147) Ve Biz o'nun için o levhalarda her şeyden, bir nasihat ve her şey için bir ayrıntı yazdık. "Haydi, bunları kuvvetle al, toplumuna da en güzel şekilde almalarını emret. Yakında size o hak yoldan çıkanların yurdunu göstereceğim. Yeryüzünde, bütün âyetleri görseler de onlara iman etmeyen, doğrunun yolunu görseler de o yolu tutup gitmeyen, eğer sapıklığın yolunu görürlerse onu yol edinen haksız yere büyüklük taslayan şu kimseleri, âyetlerimizden uzak tutacağım." -Bu, onların âyetlerimizi yalanlamaları ve onlardan gafil; duyarsız, ilgisiz olan kimseler oluşlarındandır.- Âyetlerimizi ve âhiretteki karşılaşmayı yalanlayanların amelleri boşa gitmiştir. Onlar kendi yaptıklarından başka bir şey ile mi cezalandırılırlar?
148) Mûsâ'nın toplumu, Mûsâ'dan sonra, kendi toplumunun süs takılarını bir araya getirerek aldatıcı, tuzağa düşürücü sesi olan, aslında hiç işe yaramayan bir ilâh edindiler; büyük bir sermaye oluşturarak ona tapındılar. -Onun kendilerine bir söz söylemezliğini ve bir yol göstermezliğini görmediler mi?- Onu edindiler ve zâlimlerden oldular.
149) Ne zaman ki, gözlerinin önüne geldi ve sapıtmış olduklarını gördüler, "Eğer Rabbimiz bize merhamet etmez ve bizi bağışlamazsa, kesinlikle biz büyük zarara uğrayanlardan olacağız" dediler.
150) Ve Mûsâ, hoşnut olmadan ve üzüntülü olarak toplumuna döndüğünde, "Bana arkamdan ne kötü bir halef/nesil oldunuz! Rabbinizin emrini çabuklaştırdınız mı?" dedi. Ve levhaları bıraktı ve kardeşi Hârûn'u kendine çekerek başından tuttu. Hârûn: "Ey anamın oğlu! İnan ki, bu toplum beni güçsüz düşürdü, az daha beni öldüreceklerdi. Onun için bana düşmanları sevindirecek bir şey yapma. Ve beni bu zâlimler toplumu ile bir tutma" dedi.
151) Mûsâ dedi ki: "Rabbim! Beni ve kardeşimi bağışla! Bizi rahmetinin içine al. Ve Sen merhametlilerin en merhametlisisin."
152) Şüphesiz o altına tapanlara Rablerinden bir hoşnutsuzluk, dünya hayatında bir "aşağılık" erişecektir. İşte Biz, uydurmacıları böyle cezalandırırız da.
153) -Kötülükleri işleyip de sonra arkasından dönen o kimseler ve iman edenler için de hiç şüphe yok ki, Rabbin bundan sonra yine de bağışlayıcı ve merhamet edicidir.-
154) Hoşnutsuzluğu Mûsâ'yı rahat bırakınca da levhaları aldı. Onlardaki yazıda da, ancak Rableri için adam olan kimseler için bir kılavuzluk ve rahmet vardı.
155) Ve Mûsâ, belirlediğimiz vakit için toplumuna yetmiş adam seçti. Ne zaman ki, bunları o sarsıntı yakaladı, işte o zaman Mûsâ, "Rabbim!" dedi, "Dileseydin bunları da, beni de daha önce değişime/yıkıma uğratırdın. Şimdi bizi, içimizdeki o aklı ermezlerin yaptıkları yüzünden değişime/yıkıma mı uğratacaksın? O, Senin, saflaşmamız için ateşlere atmandan başka bir şey değildir. Sen bu saflaştırma işlerinle dilediğini sapıklıkta bırakır, dilediğine de kılavuzluk edersin. Sen bizim yardımcımız, kılavuzluk eden yakınımızsın. Artık bizi bağışla, merhamet et, Sen bağışlayanların en hayırlısısın. Ve bize hem bu dünyada bir iyilik yaz, hem de âhirette. Biz gerçekten de Sana döndük."
156,157) Allah diyor ki: "Benim azabım var; onu dilediğime dokundururum, rahmetim de var; o ise her şeyi kuşatmıştır. Onu da özellikle Allah'ın koruması altına girenlere, zekatını; Allah'ın dininin yayılması, ayakta tutulması, salâtın ikame edilebilmesi için müminlerin iman borcu; kulluk görevi olarak içtenlikle verdiği vergisini verenlere ve âyetlerimize inananlara; kendilerine iyiyi emreden ve onları kötülüklerden alıkoyan, temiz ve hoş şeyleri kendilerine serbestleştiren, kirli, pis ve kötü şeyleri de üzerlerine yasaklayan, sırtlarından ağır yükleri, üzerlerindeki bağları ve zincirleri indiren, yanlarındaki Tevrât ve İncîl'de yazılmış bulacakları Anakentli/Mekkeli Peygamber, o Elçi'ye uyan kimselere yazacağım. O hâlde, O'na iman eden, O'na kuvvetle saygı gösteren, O'na yardımcı olan ve O'nun ile birlikte indirilen nûru izleyen kimseler var ya, işte onlar, kurtuluşa erenlerin ta kendileridir."
158) De ki: "Ey insanlar! Şüphesiz ben, göklerin ve yerin mülkü Kendisinin olan, Kendisinden başka hiçbir ilâh bulunmayan, hem dirilten hem öldüren Allah'ın, size, hepinize gönderdiği elçiyim. O hâlde kılavuzlandığınız doğru yolu bulmanız için Allah'a ve O'nun sözlerine iman eden, Ümmî; Anakentli; Mekkeli Peygamber olan Elçisi'ne iman edin ve o'na uyun."
159) Mûsâ'nın toplumundan da hakkı gösteren ve hak ile adaleti uygulayan bir liderleri olan bir topluluk vardır.
160) Ve Biz onları on iki torun liderleri olan oymak topluluğa ayırdık. Ve toplumu kendisinden su istediği zaman Mûsâ'ya, "Birikimini, o taş kalpli toplumuna uygula" diye vahyettik. Hemen o taş kalpli toplumdan on iki toplum/belde halkı oluşuverdi. Halkın her biri su alacağı yeri iyice öğrendi/işaretledi. Ve bulutu da üzerlerine gölge yaptık. Onlara kudret helvası ve bal/bıldırcın indirdik; size rızık olarak ihsan ettiğimiz nimetlerin temizinden yiyiniz! Onlar Bize haksızlık yapmadılar, kendileri kendilerine haksızlık ediyorlardı.
161) Ve bir zaman onlara, "Şu kente yerleşin ve oradan dilediğiniz şeyleri yiyin ve "Hitta" [günahlarımızı bağışla]! deyin ve teslim olmuş olarak kapıdan girin. Biz suçlarınızı bağışlayacağız, iyilere arttıracağız" denilmişti.
162) Sonra onların içinden bir kısım yanlış; kendi zararlarına iş yapanlar, sözü, kendilerine söylenenden başka söze değiştirdiler. Biz de yanlış; kendi zararlarına iş yaptıklarından dolayı üzerlerine gökten bir ceza gönderiverdik. (39A’raf 94-162, İşte Kur’an)

42FURKAN 35-36
35) Ve andolsun ki Mûsâ'ya Kitab'ı verdik, kardeşi Hârûn'u da o'nunla birlikte yardımcı, destekçi verdik.
36) Sonra da, "Haydi âyetlerimizi yalanlayan o topluma gidin!" dedik. Sonunda da âyetlerimizi yalanlayan o toplumu parçalayıp yok ettik. (42Furkan 35-36, İşte Kur’an)

44MERYEM 51-53
51) Ve Kitap'ta Mûsâ'yı da an/hatırlat. Şüphesiz o arıtılarak saflaştırılmış idi. Ve bir elçi, bir peygamber idi.
52,53) Ve Biz ona en kutlu aşamanın (elçilik makamının) kenarından; o henüz elçi değilken seslendik ve onu özel bir konuşmada bulunmak üzere yaklaştırdık; elçi yaptık. Ve rahmetimizden o'na, kardeşi Hârûn'u bir peygamber olarak ihsan eyledik. (44Meryem 51-53, İşte Kur’an)

45TAHA 9-19, 24, 20, 25, 33-34, 26-32, 35-36, 21, 23, 22, 37-73, 77-79, 83-104, 74-76, 80-82
9) Mûsâ ile ilgili bilgiler kesinlikle sana ulaştı.
10) Hani o bir ateşi; israiloğullarının perişan halini düşünmüştü de ehline (ailesine, yakınlarına): "Kesinlikle ben bir ateş; israiloğullarının perişan halini sezdim. Ondan size bir az da olsa kurtuluş yolu, bilgisi getirmem yahut o ateş; İsrailoğullarının perişanlıktan kurtarmaya yönelik bir kılavuz bulmam için siz beklentide olun!" demişti.
11,12,13,14,15,16) Sonra ona geldiğinde; bu sıkıntıyı gidermeye karar verdiğinde seslenildi: "Mûsâ! Ben, senin Rabbin olan Benim. Hemen yakınlarını ve mallarını burada bırak, şüphesiz sen temizlenmiş vadide, Tuva'dasın/iki kere temizlenmiş bir vadidesin. Ve Ben seni seçtim; O hâlde vahyedilecek olan şeye; "Hiç şüphesiz ki Ben, Allah'ın ta kendisiyim. İlâh diye bir şey yoktur Benden başka. O hâlde Bana kulluk et ve Beni anmak için salâtı ikame et [mâlî yönden ve zihinsel açıdan destek olma; toplumu aydınlatma kurumları oluştur-ayakta tut]. Şüphesiz ki o saat/kıyâmet gelecektir. Onu Ben herkes emeğinin karşılığını alsın diye neredeyse gizleyeceğim. O nedenle kıyâmete inanmayan ve kendi boş iğreti arzusuna uyan kimse seni, kıyâmete iman etmekten alıkoymasın; sonra değişime/yıkıma uğrarsın” uyarısına kulak ver.
17) Ve sağ elindeki nedir ey Mûsâ?
18) Mûsâ: "O, benim asamdır, ona dayanırım, onunla koyunlarıma yaprak silkelerim ve onda benim için başka yararlar da var" dedi.
19,24) Allah: "Ey Mûsâ! Onu bırak/çobanlığı bırakıp yerleşik hayata geç! Firavun'a git, şüphesiz o azdı" dedi.
20) O da onu hemen bıraktı/yerleşik hayata geçti, bir de ne görürsün! Artık sağ elindeki; kendisine vahyedilen Kitap, koşan bir candır; sosyal hayatın kaynağıdır.
25,33,34,26,27,28,29,30,31,32,35) Mûsâ: "Rabbim! Seni tüm noksanlıklardan çok arındırmamız ve Seni çok çok anmamız için göğsümü aç, işimi bana kolaylaştır. Dilimden de düğümü çöz ki sözümü iyi anlasınlar. Ve ehlimden; kardeşim Hârûn'u benim için bir vezir kıl, o'nunla arkamı kuvvetlendir. İşimde o'nu bana ortak et. Şüphe yok ki Sen bizi görüp duruyorsun" dedi.
36) Allah: "Ey Mûsâ! İstediğin sana verildi." dedi.
21,23,22) Allah: "Sana en büyük alâmetlerimizden/göstergelerimizden göstermemiz için tutun ona, korkma! Biz onu ilk yürüyüş yoluna geri çevireceğiz; o işleri yoluna koyacağız, sana sıkıntı verdirmeyeceğiz. Diğer bir alâmet; gösterge olmak üzere de gücünü/kanadına ekle, çirkinlik olmadan hiç kusursuz, mükemmelce çıkacaksın" dedi.
37,38,39,40) Ve andolsun Biz, sana diğer bir defa daha iyilik yapmıştık: "Hani bir vakit vahyolunan şeyleri annene vahyetmiştik, 'Mûsâ'yı sandık içine koy da bol suya/nehre bırak, sonra da bol su/nehir o'nu sahile atsın. Onu Bana düşman olan ve o'na düşman olan birisi alsın.' Ve Ben tarafımdan senin üzerine bir muhabbet bıraktım ve Benim gözetimim altında yetiştirilmen için, hani kız kardeşin yürüyordu da 'Sizi o'nun bakımını üstlenecek birine götüreyim mi?' diyordu. Böylece gözü aydın olsun ve kederlenmesin diye seni annene geri döndürdük. Ve sen, bir can öldürmüştün de seni gamdan kurtarmıştık. Ve Biz seni potada eritip saflaştırdıkça saflaştırdık/seni olgunlaştırdık. Bir de yıllarca Medyen halkı içinde kaldın. Sonra bir ölçü; plan üzerine geldin, ey Mûsâ!
41) Ve Ben, seni Kendim için yetiştirdim.
42) Sen ve kardeşin alâmetlerim/göstergelerim ile gidin ve Beni anmakta gevşeklik etmeyin.
43,44) Her ikiniz gidin Firavun'a. Şüphesiz o azdı. Sonra ona öğüt alması ve saygıyla, sevgiyle, bilgiyle ürpermesi için yumuşak söz söyleyin."
45) Mûsâ ile Hârûn: "Rabbimiz! Onun bizim aleyhimize aşırı gitmesinden veya azgınlığından korkarız" dediler.
46,47,48) Allah: "Korkmayınız, şüphesiz Ben ikinizle beraberim, işitirim ve görürüm. Hemen ona gidin de ona; 'Şüphesiz biz Rabbinin iki elçisiyiz. Artık İsrâîloğulları'nı bizimle gönder ve onlara azap etme; kesinlikle biz sana Rabbinden bir alâmet/gösterge ile geldik. Selâm kılavuza uyanlaradır. Şüphesiz biz; kesinlikle bize, kesinlikle azabın yalanlayana ve sırt çevirene olduğu vahyedildi' deyiniz." dedi
49) Firavun: "Öyleyse sizin Rabbiniz kimdir ey Mûsâ?" dedi.
50) Mûsâ: "Bizim Rabbimiz her şeye varlık ve özelliklerini veren, sonra yol gösterendir" dedi.
51) Firavun: "Öyleyse ilk asırların durumu nedir?" dedi.
52,53,54,55,56) Mûsâ: "Onların bilgisi Rabbimin katında bir kitaptadır. Rabbim yanlış yapmaz ve unutmaz/terk etmez. O, yeryüzünü sizin için bir beşik yapan, oradan sizin için yollar açan ve gökten bir su indirendir" dedi. -İşte Biz, o su ile türlü türlü bitkilerden çiftler çıkardık. Yiyiniz ve hayvanlarınızı otlatınız. Şüphesiz akıl sahipleri için bunda nice alâmetler/göstergeler vardır! Biz sizi yeryüzünden oluşturduk, sizi ona döndüreceğiz ve sizi bir kere daha ondan çıkaracağız.- Ve andolsun ki Biz, Firavun'a alâmetlerimizi/göstergelerimizi; hepsini gösterdik de o yalanladı ve dayattı.
57,58) Firavun: "Ey Mûsâ! Sen etkili bilginle bizi topraklarımızdan çıkarmak için mi geldin bize? O hâlde biz de senin etkili bilgin gibi bir etkili bilgi ile sana geleceğiz. Şimdi bizimle senin aranda bir buluşma zamanı/yeri belirle ki; bizim ve senin karşı çıkmayacağımız düz ve geniş bir yer olsun" dedi.
59) Mûsâ: "Sizinle buluşma zamanı, tören, şenlik günü ve insanların toplanacağı kuşluk vaktidir" dedi.
60) Bunun üzerine Firavun sırt çevirdi de düzenlerini-planlarını topladı, sonra geldi.
61) Mûsâ onlara dedi ki: "Yazıklar olsun size! Allah'a yalan uydurmayın. Sonra bir azap ile kökünüzü keser. Gerçekten, uyduran zarar etmiştir."
62,63,64) Bunun üzerine etkili bilginler aralarında işlerini tartıştılar ve "Bu ikisi kesinlikle etkili bilginlerdir; etkili bilgileriyle sizi topraklarınızdan çıkarmak ve de en iyi örnek yolumuzu yok etmek istiyorlar. Onun için bütün tuzaklarınızı bir araya getirin, sonra sıralar hâlinde gelin. Bugün üstün gelen kesinlikle zafer kazanmıştır" dedikleri şeklindeki fısıldaşmalarını gizli tuttular.
65) Etkili bilginler: "Ey Mûsâ! Ya sen ortaya koyacaksın veyahut ilk ortaya koyan kişiler biz olalım" dediler.
66,67) Mûsâ: "Tam tersi, siz ortaya koyun" dedi. Bir de ne görürsün! Onların birikimleri, eski inançları ve tezleri/çer-çöpleri/eften püften bilgileri, yaptıkları sihirden/hünerli gösterimden ötürü gözünde büyüdü. Bu yüzden Mûsâ, içinde bir korku hissetti.
68,69) Biz: "Korkma, şüphesiz sen; en üstün olan sensin: Sen sahibi olduğun birikimi ortaya koy; o, onların yapıp ürettiklerini yutsun dursun. Şüphesiz onların yaptıkları ancak bir göz boyayıcısı hilesidir. Göz boyayıp etkileyen kişi ise, her nereye giderse gitsin zafer kazanamaz, başarılı olamaz" dedik.
70) Sonunda bütün etkili bilginler, "Mûsâ ile Hârûn'un Rabbine iman ettik" demek sûretiyle boyunlarını uzatıp teslim olmuş durumda bırakıldılar.
71) Firavun: "Ben size izin vermezden önce mi o'na iman ettiniz? Şüphesiz o, size etkili bilgi öğreten büyüğünüzdür. Andolsun ki sözleşmelerden; taahhütlerden ilişkinizi keseceğim ve kesinlikle hepinizi rahat ortamdan; kentteki işinizden, memuriyetinizden çıkarıp hurma tarlalarında tarım işçiliği yaptıracağım, taş ocaklarında çalıştıracağım, zorlu işlerde çalıştırarak yağınızı çıkaracağım; iliğinizi sömüreceğim. Ve hangimizin azap bakımından daha şiddetli ve daha kalıcı olduğunu kesinlikle bileceksiniz" dedi.
72,73) Etkili bilginler: "Bize gelen bu açık kanıtlar ve bizi yoktan yaratana karşı asla seni üstün tutmayız. Ne hüküm vereceksen hadi ver! Sen, ancak bu iğreti dünya hayatına hükmedersin. Şüphesiz biz, hatalarımıza ve bizi etkili bilgiden zorladığın şeye karşı, bizi bağışlasın diye Rabbimize iman ettik. Ve Allah daha hayırlı ve daha kalıcıdır" dediler.
77) Ve andolsun, Mûsâ'ya "Yetişilmekten korkmayarak ve saygıyla, sevgiyle ürpermeden/Firavuna minnet duymadan kullarımı geceleyin yürüt de kendileri için bol suda/nehirde kuru bir yol aç!" diye vahyettik.
78) Firavun ordularıyla hemen onları takip etti de bol sudan/nehirden kendilerini kaplayan şey kaplayıverdi.
79) Ve Firavun toplumunu saptırdı ve doğru yolu göstermedi.

83) Seni toplumundan daha çabuklaştıran nedir ey Mûsâ?
84) Mûsâ: "Onlar, benim izim-öğretim üzerinde olanlardır. Ben de Sen hoşnut olasın diye Sana acele ettim Rabbim" dedi.
85) Allah: "Şüphesiz işte, Biz senden sonra toplumunu imtihan ettik. Samirî de onları saptırdı" dedi.
86) Bunun üzerine Mûsâ hoşnut olmadan ve üzgün olarak hemen toplumuna geri döndü; "Ey toplumum! Rabbiniz size güzel bir vaat ile söz vermedi mi? Şimdi size bu uzun mu geldi, yoksa Rabbinizden size bir hoşnutsuzluk inmesini mi arzu ettiniz de bana olan vaadinizden cayıverdiniz?" dedi.
87) Onlar dediler ki: "Biz sana verdiğimiz sözden kendiliğimizden caymadık. Fakat biz o toplumun zînetlerinden birtakım ağırlıklar yüklenmiştik. Sonra onları fırlatıp attık. Sonra da işte böylece Samirî kafamıza soktu."
88,89) Samirî onlara bir aldatan, tuzağa düşüren cesedi/altını çıkardı da İsrâîloğulları: "İşte bu, sizin ilâhınızdır ve de Mûsâ'nın ilâhıdır. Ama Mûsâ onu terk ediverdi" dediler. -Peki, onlar görmüyorlar mıydı ki, altın kendilerine hiçbir sözle karşılık veremiyor; onlara bir zarara ve bir yarara güç yetiremiyordu!-
90,91) Ve andolsun ki Hârûn daha önce onlara: "Ey toplumum! Şüphesiz siz bununla imtihana çekildiniz/dinden çıkıp kendinizi ateşe attınız. Ve şüphesiz sizin Rabbiniz Rahmân'dır [yarattığı bütün canlılara dünyada çokça merhamet eden Allah'tır]. Gelin bana uyun ve emrime uyun" demişti. Hârûn'un toplumu: "Mûsâ bize dönüp gelinceye kadar, biz ona tapmaktan asla vazgeçmeyeceğiz" dediler.
92,93) Mûsâ: "Ey Hârûn! Bunların sapıklığa düştüğünü gördüğün vakit, seni benim yolumu takip etmekten engelleyen ne oldu? Yoksa benim emrime karşı mı geldin?" dedi.
94) Hârûn: "Ey anamın oğlu! Sakalımı ve başımı tutma. Şüphesiz ben senin 'İsrâîloğulları arasında ayrılık çıkardın ve benim sözüme bakmadın' demenden korktum" dedi.
95) Sonra da Mûsâ: "Ey Samirî! Senin bu yaptığın nedir?" dedi.
96) Samirî: "Ben onların anlamadıkları bir şeyi anladım da elçinin eserinden bir avuç almıştım, sonra da onu fırlatıp attım. Ve bunu, bana böylece nefsim hoş gösterdi" dedi.
97,98) Mûsâ: "Haydi git. Artık senin için hayat boyunca 'Benimle temas yok' diye söylemen var. Hem senin için asla karşı çıkamayacağın bir buluşma günü daha var. Bir de kulluk edip durduğun ilâhına bak" dedi. -Elbette Biz onu yakacağız, sonra da kesinlikle onu bol suda kökünden yıkacağız. Sizin ilâhınız, ancak Kendisinden başka hiçbir ilâh bulunmayan Allah'tır. Şüphesiz ki O bilgi yönünden her şeyi kuşatmıştır.-
99,100,101,102,103,104) Biz, sana geçmiş olan şeylerin önemli haberlerinden bir kısmını böylece anlatıyoruz. Şüphe yok ki, sana katımızdan bir Öğüt/hatırlatma [Kur'ân] verdik. Kim Bizim verdiğimiz Öğüt'ten [Kitap'tan/Kur'ân'dan] mesafeli durursa, şüphesiz o, kıyâmet günü; Sûr'a üflendiği gün, sürekli içinde kalacakları bir yük yüklenecektir. Ve kıyâmet günü onlar için bu ne fena bir yüktür! Biz suçluları o gün, gözleri gövermiş olarak toplayacağız. Aralarında fısıldaşacaklar: "Siz dünyada sadece 'on gün' kaldınız." -Biz aralarında ne konuşacaklarını daha iyi biliriz.- Yolca en üstün olan "Siz ancak bir gün kaldınız" diyecektir.

74) Gerçek şu ki, her kim Rabbine suçlu olarak varırsa, şüphesiz ki ona cehennem vardır. Orada ölmez ve dirilmez.
75,76) Ve kim Rabbine bir mü'min olarak düzeltmeye yönelik işler yapmış olduğu hâlde varırsa, işte onlar; en yüksek dereceler, altlarından ırmaklar akan Adn cennetleri kendilerinin olacak olanlardır. Onlar, orada sonsuz olarak kalacaklardır. Ve işte bu, arınan kimselerin karşılığıdır.
80,81,82) Ey İsrâîloğulları! Sizleri düşmanınızdan kurtardık ve Musa aranızda değilken; içinizde elçi yok iken size söz verdik, üzerinize de kudret helvası ve bıldırcın/bal indirdik. –Sizi rızıklandırdığımız şeylerin temizlerinden yiyin ve bunda aşırı gitmeyin, sonra üzerinize hoşnutsuzluğum iner. Kimin üzerine de hoşnutsuzluğum inerse, kesinlikle o iner [düşer, mahvolur]. Ve şüphe yok ki Ben, tevbe eden, iman edip sâlihi işleyen, sonra da kılavuzlandığı doğru yolu bulan kimse için çok bağışlayıcıyım.– (45Taha, 9-19, 24, 20, 25, 33-34, 26-32, 35-36, 21, 23, 22, 37-73, 77-79, 83-104, 74-76, 80-82, İşte Kur’an)

47ŞUARA 10-51, 63, 52-56, 60-62, 64-66, 57-59, 67-68
10,11) Bir vakit de Rabbin, Mûsâ'ya: "Git o yanlış; kendi zararlarına iş yapan topluma; Firavun toplumuna, hâlâ Allah'ın koruması altına girmeyecekler mi?" diye nida etmişti.
12,13,14) Mûsâ: "Rabbim! Şüphesiz ben, beni yalanlamalarından korkarım. Göğsüm de daralır, dilim konuşmaz, onun için Hârûn'a da elçilik ver. Hem onlara ait benim üzerimde bir suç var. Ondan dolayı beni öldürmelerinden korkarım" dedi.
15,16,17) Allah: "Kesinlikle senin düşündüğün gibi değil! Haydi, ikiniz alâmetlerimizle/göstergelerimizle gidin. Şüphesiz ki, Biz sizinle beraberiz, işitenleriz. Haydi, ikiniz Firavun'a gidin de 'Biz kesinlikle, İsrâîloğulları'nı bizimle beraber gönderesin diye' âlemlerin Rabbinin elçisiyiz deyin" dedi.
18,19) Firavun: "Biz seni çocukken içimizde terbiye etmedik mi? Hayatından birçok yıllar içimizde kalmadın mı? Sonunda o yaptığın işi de yaptın. Sen nankörlerden birisin de..." dedi.
20,21,22) Mûsâ: "Ben, o işi şaşkınlardan olduğum zaman yaptım. Sizden korkunca da hemen sizden kaçtım. Sonra Rabbim bana yasalar-ilkeler bahşetti ve beni elçilerden biri yaptı. O başıma kaktığın nimet de İsrâîloğulları'nı kendine köle edinmiş olmandır" dedi.
23) Firavun: "Âlemlerin Rabbi dediğin de nedir ki?" dedi.
24) Mûsâ: "Eğer yakinen bilmiş olsanız, O, göklerin, yerin ve ikisi arasında bulunan şeylerin Rabbidir."
25) Firavun, yanı başında bulunanlara "İşitmiyor musunuz?" dedi.
26) Mûsâ: "O, sizin Rabbiniz ve daha önceki atalarınızın da Rabbidir" dedi.
27) Firavun: "Size gönderilen bu elçiniz kesinlikle gizli güçlerce desteklenen/delinin biridir" dedi.
28) Mûsâ: "Şâyet aklınızı kullansanız, O, doğunun, batının ve ikisinin arasında bulunanların Rabbidir" dedi.
29) Firavun: "Benden başka ilâh edinirsen, andolsun ki seni zindana kapatılmışlardan yaparım" dedi.
30) Mûsâ: "Sana apaçık bir şey getirmiş olsam da mı?" dedi.
31) Firavun: "Haydi hemen getir onu, eğer doğrulardan isen" dedi.
32) Bunun üzerine Mûsâ, birikimini ortaya koyuverdi; bir de bakmışsın ki Mûsâ'nın birikimi, apaçık bir "silip süpüren"dir.
33) Gücünü de çekti çıkardı; bir de bakmışsın ki o güç, izleyenlere çok mükemmel, hiç kusursuzdur.
34,35) Firavun, yanı başındaki ileri gelenlere: "Şüphesiz bu, kesinlikle çok bilgili bir etkin bilgin! Sizi etkin bilgisiyle topraklarınızdan çıkarmak istiyor. Şimdi ne buyurursunuz?" dedi.
36,37) İleri gelenler dediler ki: "Onu ve kardeşini alıkoy, şehirlere de toplayıcılar gönder. Bütün büyük ve çok etkin bilginleri sana getirsinler."
38) Böylece, etkin bilginler belli bir günün tayin edilen vaktinde bir araya getirildi.
39) İnsanlara da, "Siz toplanıyor musunuz?" denildi.
40) -"Bizim etkin bilginlere uymamız için, kendilerinin galip gelen kimseler olmaları gerekir!"-
41) Etkin bilginler geldiklerinde Firavun'a: "Şâyet biz üstün gelirsek, kesinlikle bize bir ücret var mı?" dediler.
42) Firavun: "Evet, o takdirde siz, hiç şüphe yok ki, yakınlardan olacaksınız" dedi.
43) Mûsâ onlara, "Ortaya koyun ne koyacaksanız!" dedi.
44) Bunun üzerine onlar, birikimlerini, eski inanç ve tezlerini/çer-çöplerini; eften püften bilgilerini ortaya koydular ve "Firavun'un gücü hakkı için şüphesiz elbette bizler galip olanlarız" dediler.
45) Sonra Mûsâ birikimini ortaya koydu; bir de ne görsünler, onların uydurduklarını yutuyor da yutuyor!
46,47,48) Sonra etkin bilginler boyun eğip teslimiyet gösterenler olarak bırakıldılar: "Biz, Âlemlerin Rabbine; Mûsâ ve Hârûn'un Rabbine iman ettik" dediler.
49) Firavun dedi ki: "Ben size izin vermeden o'na iman mı ettiniz? Şüphesiz ki o, elbette size sihri öğreten büyüğünüzdür! Peki, yakında bileceksiniz! Andolsun, sözleşmelerden; taahhütlerden ilişkinizi kestireceğim ve kesinlikle hepinizi rahat ortamdan; kentteki işinizden, memuriyetinizden çıkarıp hurma tarlalarında tarım işçiliği yaptıracağım, taş ocaklarında çalıştıracağım, zorlu işlerde çalıştırarak yağınızı çıkaracağım; iliğinizi sömüreceğim!"
50,51) Etkin bilginler: "Zararı yok, şüphesiz biz Rabbimize dönenleriz. Biz mü'minlerin ilkleri olduğumuzdan dolayı, Rabbimizin bize hatalarımızı bağışlayacağını umuyoruz" dediler.
63) Sonra Mûsâ'ya: "Vur birikimini o bol suya/nehire!" diye vahyettik. Sonra o bol su/nehir yarıldı/barajlar yapıldı da, her bir parça baraj, ulular ulusu bir dağ gibi oluverdi.
52) Ve Biz, Mûsâ'ya: "Kullarımı geceleyin yola çıkar, şüphesiz siz takip edilenlersiniz" diye vahyettik.
53,54,55,56,60) Derken Firavun da şehirlere toplayıcıları gönderdi: "Şüphesiz bunlar, sayıları azar azar, bölük pörçük bir topluluktur. Ve onlar bizim için elbette öfkelidirler. Biz ise, elbette hazırlıklı, tedbirli bekleyen bir cemaatiz." Sonra Firavun ve adamları güneş doğarken onların ardına düştüler.
61) İki topluluk birbirini görünce, Mûsâ'nın ashâbı "Şüphesiz biz, kesinlikle kıstırıldık" dediler.
62) Mûsâ: "Kesinlikle sizin düşündüğünüz gibi değil! Şüphesiz Rabbim benimledir, bana yol gösterecektir" dedi.
64) Ötekilerini de oraya yaklaştırdık.
65,66) Ve Mûsâ ve beraberindekilerin hepsini kurtardık, sonra da ötekileri suda boğduk.
57,58,59,67,68) Sonunda Biz, Firavun ve toplumunu bahçelerden, pınarlardan, hazinelerden ve şerefli makamdan çıkardık. İşte böyle! Ve sonra onlara İsrâîloğulları'nı mirasçı/son sahip yaptık. Şüphesiz bunda kesinlikle bir alâmet/gösterge vardır. Ama çokları iman etmiş değillerdi. Ve şüphesiz ki Rabbin, kesinlikle en üstün olanın, en güçlü, en şerefli, mağlûp edilmesi mümkün olmayan/mutlak galip olanın, engin merhamet sahibinin ta kendisidir. (47Şuara 10-51, 63, 52-56, 60-62, 64-66, 57-59, 67-68, İşte Kur’an)

48NEML 7-14
7) Bir zaman Musa ehli için "Ben bir ateş; israiloğullarının perişan halini hissettim. Umarım ki size o sıkıntıdan bir haber getiririm veya İbranilere destek olmanız, onları ateşten kurtarmanız için o sıkıntıdan bir parçacık getiririm" demişti.
8,9,10,11,12) Sonra ona ateşe: sıkıntıya varınca; Bu sıkıntıyı gidermeye karar verdiğinde, sıkıntı içinde olan kişiler; ve sıkıntının dışında olan kişiler bolluklu kılınmıştır. Ve alemlerin rabbi Allah eksikliklerden arınıktır. Ey Mûsâ! Şüphesiz Ben, en üstün, en güçlü, en şerefli, mağlûp edilmesi mümkün olmayan/mutlak galip olan, en iyi yasa koyan, bozulmayı iyi engelleyen/sağlam yapan Allah'ım! Ve birikimini ortaya koy!" -Onu sanki görünmeyen bir varlık gibi, hareket ettirir görüverince, dönüp arkasına bakmadan kaçtı.- Ey Mûsâ korkma! Şüphesiz ki Ben; Benim yanımda elçiler korkmaz. Ancak, kim yanlış; kendi zararlarına iş yapar, sonra kötülüğün ardında iyiliğe çevirirse, şüphesiz Ben, çok bağışlayıcıyım, çok merhamet sahibiyim.- Ve koynundaki gücünü devreye sok, dokuz âyet [alâmet/gösterge] içinde Firavun'a ve onun toplumuna hiç kusursuz, mükemmel çıkacaksın. Şüphesiz onlar yoldan çıkmış bir toplum olmuşlardır." diye seslenildi.
13) Sonra da âyetlerimiz/alâmetlerimiz/göstergelerimiz onlara parlak bir şekilde gelince, "Bu apaçık bir göz boyama, insan kandırmadır" dediler.
14) Ve onların kendileri bunlara tam bir kanaat getirdiği hâlde, şirk koşarak yanlış; kendi zararlarına iş yapmaları ve kibirlerinden ötürü onları bile bile inkâr ettiler. -Şimdi bozguncuların sonunun nice olduğuna bir bak!- (48Neml 7-14, İşte Kur’an)

49KASAS 1-59
1) Tâ/9, Sîn/60, Mîm/40.
2) Bunlar, apaçık/açıklayıcı kitabın âyetleridir.
3) Biz, iman edecek bir toplum için Mûsâ ve Firavun'un önemli haberlerinden bir kısmını sana hak ile okuyoruz/takip ettiriyoruz.
4) Şüphesiz ki Firavun, yeryüzünde yüceldi ve idaresi altındaki insanları grup grup yaptı; onlardan bir grubu güçsüzleştirmek istiyor; bunların oğullarını boğazlıyor; eğitimsiz, öğretimsiz bırakıp niteliksiz bir kitle oluşturarak güçsüzleştiriyor, kadınlarını utanca boğuyordu. Şüphesiz ki o, bozgunculardan idi.
5,6) Biz ise istiyoruz ki, yeryüzünde güçsüz düşürülenlere armağan verelim, onları önderler yapalım ve onları mirasçılar yapalım. Ve onları yeryüzünde sağlamca yerleştirelim, Firavun, Hâmân ve bu ikisinin askerlerine, onlardan çekinmekte oldukları şeyleri gösterelim.
7) Ve Biz Mûsâ'nın anasına vahyettik: "Onu emzir. Eğer o'nun için korkarsan o'nu nehre bırakıver, korkma ve üzülme. Şüphesiz Biz o'nu sana döndüreceğiz ve kendisini elçilerden biri yapacağız."
8) Sonra da Firavun ailesi o'nu, kendileri için bir düşman ve üzüntü olmak üzere "buluntu" olarak aldı. Şüphesiz Firavun, Hâmân ve bu ikisinin askerleri hata edenler idi.
9) Ve Firavun'un kadını: "Benim ve senin için göz aydınlığı! Onu katletmeyin; Musa'yı diğer israiloğulları çocukları gibi niteliksiz; eğitimsiz-öğretimsiz, mesleksiz bırakmayın, belki bize bir yararı dokunur, ya da o'nu evlat ediniriz" dedi. Ve onlar, işin farkında olmuyorlar.
10,11) Mûsâ'nın anasının yüreği bomboş sabahladı. -Eğer Biz, inananlardan olması için onun kalbini pekiştirmemiş olsaydık, neredeyse o'nu açığa vuracaktı.- Ve Mûsâ'nın annesi Mûsâ'nın kız kardeşine, "Onun izini takip et" dedi. O da hemen, onlar farkına varmazken uzaktan o'nu gözetledi.
12) Ve Biz daha önce, o'na sütanalarını haram ettik. Bunun üzerine Mûsâ'nın kız kardeşi, "Size, o'nun bakımını sizin adınıza üstlenecek ve o'na öğüt verip eğitecek bir aile göstereyim mi?" dedi.
13) Böylelikle Biz o'nu, gözü aydın olsun, gam çekmesin ve Allah'ın verdiği sözün gerçek olduğunu bilsin diye annesine geri verdik. -Velâkin onların pek çoğu bilmezler.-
14) Ve Mûsâ yiğitlik çağına girip oturaklaşınca, Biz o'na yasa ve bilgi verdik. Ve Biz güzel davrananları işte böyle karşılıklandırırız.
15) Ve Mûsâ, şehir halkının habersiz olduğu bir anda şehre girdi. Sonra orada, biri kendi tarafından, diğeri düşman tarafından, birbirlerini öldürmeye çalışan iki adam buldu. Sonra kendi tarafı olan, düşmana karşı Mûsâ'dan yardım diledi. Mûsâ da ötekine hemen bir yumruk indirdi, o da hemen ölüverdi. Mûsâ, "Bu, şeytanın işindendir, şüphesiz o, saptırıcı, apaçık bir düşmandır" dedi.
16) Mûsâ, "Rabbim! Şüphesiz kendime haksızlık ettim. Artık beni bağışla!" dedi de Allah o'nu bağışladı. Şüphesiz O, çok bağışlayıcının, çok merhamet edicinin ta kendisidir.
17) Mûsâ, "Rabbim! Bana nimet olarak verdiğin şeylere andolsun ki artık hiçbir zaman suçlulara arka olmayacağım" dedi.
18) Sonra da Mûsâ, şehirde korku içinde, etrafı kontrol ederek sabahladı. Bir de ne görsün, dün kendisinden yardım isteyen kimse, feryat ederek o'ndan yardım istiyor. Mûsâ ona: "Şüphesiz sen, apaçık bir azgınsın!" dedi.
19) Mûsâ, ikisinin de düşmanı olan adamı yakalamak isteyince, o adam; "Ey Mûsâ! Dün bir kişiyi öldürdüğün gibi beni de mi öldürmek istiyorsun? Sen sadece yeryüzünde bir zorba olmak istiyorsun ve sen düzelticilerden olmak istemiyorsun" dedi.
20) Ve şehrin öbür ucundan bir adam koşarak geldi. Dedi ki: "Ey Mûsâ! İleri gelenler seni öldürmek için senin hakkında görüşme yapıyorlar. Derhal çık! Şüphesiz ki ben öğüt verenlerdenim."
21) Sonra da Mûsâ korka korka, kontrol ederek oradan çıktı. "Rabbim! Beni şirk koşarak yanlış, kendi zararlarına iş yapanlar toplumundan kurtar!" dedi.
22) Ve Mûsâ Medyen'e doğru yöneldiğinde, "Rabbimin bana yolun doğrusunu göstereceğini umarım" dedi.
23) Ve Mûsâ, Medyen suyuna varınca, orada hayvanlarını sulayan insanlardan bir önderli topluluk buldu. Ve Mûsâ, hayvan sulayanlar kadar güçlü olmayan, hayvanlarını geri çeken iki kadın buldu. Dedi ki: "Hâliniz nedir?" Dediler ki: "Çobanlar sulayıp çekilmeden biz sulamayız; babamız da çok yaşlı bir ihtiyardır."
24) Bunun üzerine Mûsâ, ikisi için hayvanları suladı. Sonra gölgeye çekildi de "Rabbim! Şüphesiz ki ben, iyilikten bana indirdiğin şeye muhtacım" dedi.
25) Derken, o iki kadından biri utana utana yürüyerek Mûsâ'ya geldi. Dedi ki: "Şüphesiz babam, bizim yerimize sulamanın ücretini karşılamak için seni çağırıyor." Mûsâ, kızın babasına geldi ve kıssaları ona anlattı. Kızın babası; "Korkma, o şirk koşarak yanlış; kendi zararlarına iş yapmış toplumdan kurtuldun" dedi.
26) Onun iki kızından biri; "Babacığım! Onu ücretle tut. Şüphesiz ücretle tutulan kimselerin en iyisi, güçlü ve güvenilir olanıdır" dedi.
27) Kızların babası dedi ki: "Hac yapılan sekiz yıl bana çalışmana karşılık şu iki kızımdan birini sana nikâhlamak istiyorum. Eğer ona tamamlarsan artık o kendinden; sana ağırlık vermek de istemem. İnşallah beni sâlihlerden bulacaksın."
28) Mûsâ, "Bu, seninle benim aramdadır; bu iki süreden hangisinin sonunu gerçekleştirirsem demek ki, bana karşı düşmanlık/sorumluluk yok. Ve söylediklerimize Allah vekildir [koruyarak, destekleyerek uygulayandır]" dedi.
29) Artık Musa süreyi doldurup yakınlarıyla gece yürüyünce peygamberlik aşamasının dışındayken (henüz elçi yapılmamışken) ateşi; İsrailoğulları'nın perişan halini, onları bu halden kurtarmanın zorluğunu sezdi. Yakınlarına "Siz beklentide olun şüphesiz ben, bir ateş; sıkıntı sezdim. Umarım ki size o sıkıntıdan bir haber getiririm veya İbranilere destek olmanız, onları ateşten kurtarmanız için o sıkıntıdan bir parçacık getiririm" dedi.
30,31,32) Sonra ona vardığında; Bu sıkıntıyı gidermeye karar verdiğinde ağaçtan bolluklu bir toprak parçasının içinde (kendisini bekleyen yüzlerce vahyin içinde) peygamberlik yolunun filizinden; ilk, taze vahylerden olmak üzere kendisine seslenildi: "Ey Musa hiç şüphesiz ki Ben, alemlerin rabbi Allah'ın ta Kendisiyim!" Ve birikimini ortaya at! -Birikimini sanki görünmeyen bir varlık gibi, hareket ettirir görünce de dönüp arkasına bakmadan kaçtı.- Ey Mûsâ! Beri gel, korkma. Kesinlikle sen emniyette olanlardansın. Koynundaki gücünü devreye sok, kusursuz, mükemmelce çıkacaksın. Yeninden kanadını kendine çek. İşte bu ikisi Firavun ve onun adamlarına karşı Rabbin tarafından iki kesin delildir. Şüphesiz ki onlar, yoldan çıkan bir toplum olmuşlardır" diye seslenildi.
33,34) Mûsâ dedi ki: "Rabbim! Şüphesiz ben onlardan bir kişi öldürdüm, şimdi onların beni öldürmelerinden korkuyorum. Kardeşim Hârûn'u da benimle gönder; o, dil bakımından benden daha iyi, güzel ve etkilidir. O nedenle o'nu da beni doğrulayan bir yardımcı olarak benimle birlikte gönder. Şüphesiz ben, beni yalanlamalarından korkuyorum."
35) Allah dedi ki: "Seni kardeşinle destekleyeceğiz ve ikiniz için bir güç, iktidar oluşturacağız. Sonra da onlar alâmetlerimiz/göstergelerimiz sebebiyle size erişemeyecekler. Siz ikiniz ve ikinizi izleyenler üstün olanlarsınız."
36) Mûsâ onlara apaçık alâmetlerimiz/göstergelerimiz ile gelince, "Bu, sadece uydurulmuş bir etkili bilgilerdir. Ve biz önceki atalarımızdan bunu işitmemiştik" dediler.
37) Mûsâ da dedi ki: "Benim Rabbim, kendi katından kimin doğru yol kılavuzu ile geldiğini ve yurdun sonunun kim için daha iyi olacağını daha iyi bilendir. Şüphesiz ki şirk koşarak yanlış; kendi zararlarına iş yapanlar, kurtuluşa eremezler."
38) Firavun da, "Ey ileri gelenler! Sizin için benden başka bir ilâh bilmedim. Ey Hâmân, benim için çamur üzerine hemen ateş yak; tuğla imal et de Mûsâ'nın ilâhı hakkında bilgilenmem için bana bir kule yap. Ve şüphe yok ki o'nun yalancılardan biri olduğuna kesinlikle inanıyorum" dedi.
39) Firavun, kendisi ve askerleri, yeryüzünde haksız yere büyüklük tasladılar ve gerçekten Bize döndürülmeyeceklerine inandılar.
40) Biz de onu ve askerlerini yakalayıp o bol suda/nehirde fırlatıp atıverdik. Şimdi, şirk koşarak yanlış; kendi zararlarına iş yapanların sonunun nasıl olduğuna bir bak!
41) Ve onları, ateşe çağıran önderler yaptık. Kıyâmet günü onlar yardım görmeyecekler de.
42) Ve bu dünyada arkalarına dışlanma, Allah'ın rahmetinden yoksun olma taktık. Onlar, kıyâmet gününde de kötülenmiş/uzaklaştırılmış kimselerdendirler.
43) Ve andolsun ki Biz, ilk nesilleri değişime/yıkıma uğrattıktan sonra Mûsâ'ya, öğüt alırlar diye, insanlar için apaçık deliller, kılavuz ve rahmet olarak Kitab'ı/Tevrât'ı verdik.
44) Ve Mûsâ'ya o emri gerçekleştirdiğimiz sırada sen batı yönünde; Musa'nın yaşadığı coğrafyada değildin. Hazır bulunanlardan, görenlerden de değildin.
45) Ama Biz nice nesiller var ettik de, onların ömürleri uzadıkça uzadı. Sen onlara âyetlerimizi okuyarak, Medyen halkı arasında bulunanlardan da değildin; Fakat Biz elçi gönderenleriz.
46,47) Ve Biz, seslendiğimiz zaman, kutlu peygamberlik aşamasının yanında da değildin (henüz elçi değildin). Tersine senden önce kendilerine uyarıcı/elçi gelmeyen bir toplumu uyarman için ve kendi ellerinin yaptıklarından dolayı başlarına bir fenalık geldiğinde hemen, “Rabbimiz! Ne olurdu bize bir elçi gönderseydin de, âyetlerine uysak ve mü’minlerden olsak” diyemesinler, onlar öğüt alsınlar diye Rabbinden bir rahmet olarak… orada geçenleri sana bildirdik, seni elçi olarak gönderdik.
48) İşte onlara tarafımızdan o hak gelince de, "Mûsâ'ya verilen şeyler; alâmetler; göstergeler gibi ona da verilmeli değil miydi?" dediler. Daha evvel Mûsâ'ya verileni örtbas edip reddetmemişler miydi? "Birbirine sırt veren; destekleyen iki sihir; etkili bilgi" dediler. Ve "Şüphesiz biz hepsini kabul etmeyeceğiz" dediler.
49) De ki: "Eğer doğru kimseler iseniz, hemen Allah katından bana ve Mûsâ'ya inen kitaplardan daha çok doğruya kılavuz olan bir kitap getirin de ben de ona uyayım!"
50) Buna rağmen eğer sana cevap vermezlerse, bil ki onlar, yalnızca heveslerine uymaktadırlar. Allah'tan bir yol gösterici olmaksızın kendi hevesine uyandan daha sapık [şaşkın, aşağı] kim olabilir? Kesinlikle Allah şirk koşarak yanlış; kendi zararlarına iş yapan topluma yol göstermez.
51) Ve andolsun Biz, Söz'ü [vahyi/Kur'ân'ı] öğüt alırlar diye birbiri ardınca yolladık.
52) Sözden [vahiyden/Kur'ân'dan] önce kendilerine Kitap verdiğimiz kimseler; onlar, Söz'e [vahye/Kur'ân'a] de inanırlar.
53) Ve onlara o Söz [vahy/Kur'ân] okunduğu zaman onlar, "Biz, ona inandık. Şüphesiz o, Rabbimizden gelen gerçektir. Kesinlikle biz, ondan önce müslüman olanlardık" dediler.
54) İşte onlar; sabrettikleri için onların ödülleri iki kere verilecektir. Ve onlar kötülüğü iyilikle savarlar ve kendilerini rızıklandırdığımız şeylerden Allah yolunda harcamada bulunurlar/başta yakınları olmak üzere başkalarının nafakalarını temin ederler.
55) Ve onlar, boş söz işittikleri zaman, ondan mesafeli dururlar ve "Bizim işlerimiz yalnızca bizim için, sizin işleriniz de yalnızca sizin içindir. Size selâm olsun! Biz cahilleri aramıyoruz" derler.
56) Kesinlikle sen sevdiğini kılavuzlanan doğru yola iletemezsin; ama Allah dilediğine doğru yolu gösterir ve O, kılavuzlanan doğru yolu kabullenecek olanları daha iyi bilir.
57) Ve onlar; "Biz seninle beraber doğru yol kılavuzuna uyarsak, yurdumuzdan atılırız" dediler. Biz onları, Kendi katımızdan bir rızık olarak, her şeyin semerelerinin toplanıp kendisine getirildiği, güvenli, dokunulmaz bir yere/Mekke'ye yerleştirmedik mi? Fakat onların çoğu bilmezler.
58) Ve Biz, geçimleriyle şımarmış nice kenti değişime/yıkıma uğratmışızdır. İşte, onların yerleri! Kendilerinden sonra pek az oturulmuş olan meskenleri. Ve Biz, vârislerin ta kendisiyiz.
59) Rabbin, kendilerine âyetlerimizi okuyan bir peygamberi ana kente göndermedikçe, memleketleri değişime/yıkıma uğratıcı değildir. Zaten Biz, halkı şirk koşarak yanlış; kendi zararlarına iş yapan kimseler olmayan memleketleri değişime/yıkıma uğratıcı değiliz. (49Kasas 1-59, İşte Kur’an)

50İSRA 2-3, 101-104
2,3) Mûsâ'ya da Kitap verdik ve Benim astlarımdan vekil [tüm varlıkları belirli bir programa göre ayarlayan ve bu programı koruyarak, destekleyerek uygulayan bir kişi/kurum] tanımayınız diye Kitab'ı, İsrâîloğulları -Nûh'la beraber gemiye taşıyarak kurtardığımız kimselerin soyundan olanlar- için bir kılavuz yaptık. Şüphesiz Nûh, şükredici; kendisine verilen nimetlerin karşılığını çokça ödeyen bir kuldu.

101) Ve andolsun Biz, Mûsâ'ya apaçık dokuz; birçok âyet [alâmet/gösterge] verdik -işte İsrâîloğulları'na soruver-. Hani Mûsâ, kendilerine geldi de Firavun o'na, "Ey Mûsâ! Ben senin büyülenmiş olduğunu kesinlikle biliyorum" demişti.
102) Mûsâ dedi ki: "Sen kesinlikle bildin ki, âyetleri, birer ibret olmak üzere, ancak göklerin ve yerin Rabbi indirdi. Ve ben de senin yıkıma uğramışlığına kesinlikle inanıyorum."
103) Bunun üzerine Firavun, Mûsâ'yı ve İsrâîloğulları'nı Mısır'dan sürmek istedi de Biz, onu ve beraberindekilerin hepsini suda boğduk.
104) Ve ondan sonra Biz İsrâîloğulları'na, "Bu topraklara siz yerleşin! Sonra âhirete dair verilen söz geldiği vakit, sizi toplayıp bir araya getireceğiz" dedik. (50İsra 2-3, 101-104, İşte Kur’an)

51YUNUS 75-93
75) Sonra bunların arkasından Mûsâ ve Hârûn'u âyetlerimizle/alâmetlerimizle/göstergelerimizle Firavun'a ve ileri gelenlerine gönderdik. Fakat onlar büyüklendiler ve günahkâr bir toplum oldular.
76) Kendilerine tarafımızdan gerçek gelince, "Hiç şüphesiz bu, kesinlikle apaçık bir sihirdir" dediler.
77) Mûsâ dedi ki: "Siz hak için, o, size gelince, 'Bu, bir büyülü sözdür?' mü diyorsunuz? Hâlbuki büyülü söz söyleyenler, umduklarına eremezler."
78) Onlar: "Sen atalarımızı üzerinde bulduğumuz şeyden bizi çeviresin ve yeryüzünde saltanat ikinizin olsun diye mi bize geldin? Biz ikinize de inanmayız" dediler.
79) Ve Firavun, "Bana en bilgili, etkili söz söyleyen bilginlerin tümünü getirin!" dedi.
80) Sonunda etkili söz söyleyen bilginler gelince, Mûsâ onlara, "Ne atacaksanız atın!" dedi.
81,82) Onlar ortaya atınca da Mûsâ, "Sizin getirdiğiniz şey bir göz boyama/aldatmacadır. Şüphesiz, Allah onun boş ve asılsızlığını ortaya çıkaracaktır. Şüphe yok ki, Allah kargaşacıların işini düzeltmez. Ve Allah, günahkârların hoşuna gitmese de, hakkı, Kendi kelimeleriyle ortaya koyup gerçekleştirir" dedi.
83) Sonra Firavun ve adamlarının kendilerini ateşe atacağı korkusundan dolayı Mûsâ'ya kendi toplumundan bir soydan başka kimse iman etmedi. Ve şüphesiz Firavun yeryüzünde çok üstün idi ve o kesinlikle gerçeği eksik gösterenlerdendi.
84) Ve Mûsâ, "Ey toplumum! Siz Allah'a iman ettinizse, sadece O'na teslim olan Müslümanlardan oldunuzsa, artık sadece O'na sonucu bırakın!" dedi.
85,86) Onlar da, "Biz Allah'a işin sonucunu bıraktık. Ey Rabbimiz! Bizi o şirk koşarak yanlış; kendi zararlarına iş yapan toplum için ateşlere sürükleme ve bizi rahmetinle kâfirler; Allah'ın ilâhlığını ve rabliğini bilerek reddeden o kimseler toplumundan kurtar!" dediler.
87) Ve Biz Mûsâ ile kardeşine, "Toplumunuz için Mısır'da birtakım okullar hazırlayın ve okullarınızı kıble/hedef kılın ve salâtı ikame edin [mâlî yönden ve zihinsel açıdan destek olma; toplumu aydınlatma kurumları oluşturun, ayakta tutun] ve mü'minlere müjde verin!" diye vahyettik.
88) Ve Mûsâ: "Rabbimiz! Şüphesiz Sen Firavun'a ve ileri gelenlerine basit dünya hayatında zînet ve mallar verdin. -Rabbimiz! Senin yolundan saptırsınlar diye- Rabbimiz! Onların mallarını sil-süpür ve kalplerine sıkıntı düşür. Çünkü onlar o acıklı azabı görmedikçe iman etmeyecekler" dedi.
89) Allah "Her ikinizin de duası kesinlikle kabul olundu. Öyleyse ikiniz doğru yolda devam edin. Ve bilmeyen kişilerin yolunu sakın izlemeyin!" dedi.
90,91,92) Ve İsrâîloğulları'nı bol sudan/nehirden geçirdik. Ama Firavun ve askerleri azgınlık ve düşmanlıkla onları hemen izledi. Sonunda suda boğulma ona yetişince, "Gerçekten, İsrâîloğulları'nın inandığı Tanrı'dan başka tanrı olmadığına ben de inandım, ben de teslim olanlardanım" dedi. -Şimdi mi? Hâlbuki daha önce isyan etmiştin ve de bozgunculardan olmuştun. Artık Biz senden sonra geleceklere ibret olasın diye, bugün seni zırhınla birlikte kurtaracağız.- Ve şüphesiz insanlardan birçoğu kesinlikle Bizim âyetlerimize/alâmetlerimize/göstergelerimize karşı duyarsız/ilgisizdirler.
93) Ve andolsun İsrâîloğulları'nı çok güzel bir yurda yerleştirdik ve onları hoş nimetlerden rızıklandırdık da kendilerine bilgi gelene kadar ihtilâfa düşmediler. Şüphesiz Rabbin, o anlaşmazlığa düştükleri konularda kıyâmet günü aralarında gerçekleştirecektir. (51Yunus 75-93, İşte Kur’an)

52HUD 96-99, 111-110
96,97) Andolsun ki Biz Mûsâ'yı da âyetlerimizle ve apaçık bir belge ile Firavun ve ileri gelenlerine elçi yaptık. Ama onlar Firavun'un emrine uydular. Hâlbuki Firavun'un emri aklı çalıştıran/doğruya ulaştıran değildir.
98) Firavun kıyâmet günü, toplumunun önüne düşer. -Artık Firavun, toplumunu ateşe götürmüştür. O varılan yer de ne kötü bir yerdir!-
99) Ve bu dünyada ve kıyâmet gününde dışlanarak izlendiler. -Verilen bu vergi ne kötü vergidir!-
100) İşte geçmişe yönelik bu anlatım, kentlerin ciddî haberlerinden, önemli bilgilerindendir. Biz, onu sana anlatıyoruz; onlardan ayakta olan ve biçilmiş ekin olan da vardır.
101) Ve onlara Biz haksızlık etmedik; fakat onlar kendilerine haksızlık ettiler, yanlış; kendi zararlarına iş yaptılar. Onun için Rabbinin emri geldiğinde, Allah'ın astlarından taptıkları tanrıları, onlara hiçbir şey sağlamadı ve onlara ziyandan başka bir şey arttırmadılar.
102) Ve Rabbin, halkı şirk koşarak yanlış; kendi zararlarına iş yapan kimseler olan kentleri yakaladığında, O'nun yakalayışı işte böyledir. Şüphesiz O'nun yakalaması pek acıklıdır, çok çetindir!
103) Şüphesiz âhiret azabından korkan kimseler için bunda kesinlikle bir alâmet/gösterge vardır. O, insanların kendisi için toplandığı bir gündür ve kesinlikle görülecek bir gündür.
104) Ve Biz onu sadece belli bir süreye kadar erteliyoruz.
105) O gün geldiğinde Allah'ın izni olmadan hiç kimse konuşmaz. İşte o gün insanlardan bir kısmı bedbaht ve bir kısmı da mutludur.
106,107) İşte şu bedbaht olanlar cehennem ateşi içindedirler. Onlara orada iç çekme ve hıçkırma vardır. Gökler ve yer durdukça onlar da o ateşte sürekli kalacaklardır. -Ancak Rabbinin dilediği müstesna.- Şüphesiz Rabbin dilediğini en üst seviyede yapandır.
108) Ve şu mutlu olanlara gelince, onlar da gökler ve yer durdukça ardı arkası kesilmeyen bir ikram olarak cennetin içinde sürekli olmak üzere kalacaklardır. -Ancak Rabbinin dilediği müstesnadır.-
109) O hâlde sakın şunların kulluk ettikleri şeylerden şüphe içinde olma! Onların ataları daha önce nasıl kulluk ediyor idiyse bunlar da öyle kulluk ediyorlar. Şüphesiz Biz de kendilerine nasiplerini kesinlikle eksiksiz öderiz.
111) Ve şüphesiz hepsi öyle kimselerdir ki, onların yaptıklarının karşılığını Rabbin kendilerine tam ödeyecektir. Şüphesiz O, onların yaptıkları şeylere hakkıyla bilgi sahibidir.
110) Ve andolsun ki Biz Mûsâ'ya Kitab'ı verdik de onda ihtilâfa düşüldü. Eğer Rabbinden daha önce verilmiş bir Söz olmasa idi, elbette bu dünyada hemen cezalandırılırlardı. Ve onlar şüphesiz, Kur'ân'dan kuşkulu bir kesin olmayan, eksik bilgi içindedirler. (52Hud 96-99, 111-110, İşte Kur’an)

55ENAM 154
154) Sonra Biz, Rablerine kavuşacaklarına inansınlar diye iyilik-güzellik üretenlere tamam olarak, her şeyi genişçe açıklamak ve kılavuz ve rahmet olmak üzere Mûsâ'ya Kitab'ı verdik. (55Enam 154, İşte Kur’an)

56SAFFAT 114-122
114,115) Ve andolsun ki Biz, Mûsâ ile Hârûn'a da nimetler verdik. Ve o ikisini ve toplumlarını o büyük sıkıntıdan kurtardık.
116) Ve Biz, onlara yardım ettik de onlar galip gelenlerin ta kendileri oldular.
117) Ve Biz, kendilerine o apaçık gösteren Kitab'ı verdik.
118) Ve kendilerini dosdoğru yola kılavuzladık.
119) Ve sonrakiler içinde o ikisine bıraktık.
120) Selâm olsun, Mûsâ ve Hârûn'a!
121) Şüphesiz Biz, iyilik-güzellik üretenleri böyle ödüllendiririz.
122) Şüphesiz o ikisi Bizim mü'min kullarımızdandır. (56Saffat 114-122, İşte Kur’an)

60MÜMİN 23-46
23,24) Andolsun Mûsâ'yı Firavun'a, Hâmân'a ve Karun'a âyetlerimizle ve açık bir delil ile elçi olarak gönderdik de onlar: "Bu bir sihirbaz, büyük bir yalancıdır" dediler.
25) Böylece Mûsâ, katımızdan kendilerine bir hak ile geldiği zaman onlar: "Mûsâ ile birlikte iman etmiş kişilerin oğullarını katledin; eğitimsiz, öğretimsiz bırakıp niteliksiz bir kitle oluşturarak güçsüzleştirin, kadınlarını da utanca boğun" dediler. Kâfirlerin; Allah'ın ilâhlığını ve rabliğini bilerek reddedenlerin düzeni, boşa çıkmakta olandan başkası da değildir.
26) Ve Firavun: "Bırakın beni, öldüreyim Mûsâ'yı, o da Rabbini çağırsın. Şüphesiz ben onun sizin dininizi değiştirmesinden veyahut bu yerde/ülkemizdeki kargaşayı ortaya çıkarmasından; bozguncu düzenimizi deşifre etmesinden korkuyorum" dedi.
27) Mûsâ da: "Şüphesiz ben hesap gününe inanmayan her kibirliden, benim Rabbim ve sizin Rabbiniz'e sığınırım" dedi.
28,29) Ve Firavun ailesinden imanını saklayan bir babayiğit adam: "Bir adamı, Rabbim Allah dediği için öldürecek misiniz? Hâlbuki o, kesinlikle size Rabbinizden delillerle gelmiştir. Ve eğer o, bir yalancı ise bir bakarsın ki o'nun yalanı kendi aleyhine oluvermiştir. Ve eğer doğru ise size yaptığı tehditlerin bir kısmı size isabet eder. Şüphesiz Allah, gerçeği eksik gösteren bir yalancı kişiye kılavuz olmaz. Ey toplumum! Yeryüzünde açığa çıkmış olarak bugün yönetim sizindir. Peki, eğer gelecek olursa Allah'ın hışmından bizi kim yardım edip kurtarır?" dedi. Firavun: "Ben size görüşümden başkasını göstermiyorum ve ben sadece size reşitliğin/akıllı olmanın yoluna kılavuzluk ediyorum" dedi.
30,31,32,33,34,35) Yine o iman etmiş olan kimse: "Ey toplumum! Şüphesiz ben, sizin hakkınızda Ahzâb'ın günü benzerinden; Nûh toplumunun, Âd'ın, Semûd'un ve daha sonrakilerin maceralarının benzerinden korkuyorum. Ve Allah, kulları için bir haksızlık, yanlışlık istemez. Ey toplumum! Şüphesiz ben, size gelecek o çağrışma-bağrışma/kaçışma gününden; arkanıza dönüp kaçacağınız günden korkuyorum. Sizin için Allah'tan koruyan biri yoktur. Her kimi de Allah şaşırtırsa, artık onun için bir yol gösterici yoktur. Ve andolsun ki, bundan önce size Yûsuf delillerle gelmişti. O zaman da o'nun size getirdiği şeylerde kesin olmayan, yetersiz bilgiye sahiptiniz. Sonunda o öldüğünde de, "Bundan sonra Allah, asla elçi göndermez" dediniz. Allah, şu kendilerine gelmiş bir güç olmaksızın, Allah'ın âyetleri/alâmetleri/göstergeleri hakkında mücâdele eden, gerçeği eksik gösteren, şüpheci olan kişileri işte böyle şaşırtır. Bu durum, Allah katında ve iman edenler yanında buğz olarak büyüktür. İşte Allah, her böbürlenen zorbanın kalbi üzerine damga basar" dedi.
36,37) Ve Firavun: "Ey Hâmân! Sebeplere; göklerin sebeplerine ulaşmam için bana bir kule yap da Mûsâ'nın ilâhının ne olduğunu anlayayım. Ve şüphesiz ben o'nun yalancı olduğu kanısındayım" dedi. İşte böylece Firavun'a amelinin kötülüğü süslü gösterildi ve yoldan çıkarıldı. Ve Firavun düzeni, yalnızca kayba/zarara uğratıp acı çekme içindedir.
38,39,40,41,42,43,44) Yine iman etmiş olan o kimse: "Ey toplumum! Bana uyun ki size akıllı olmanın yoluna kılavuzluk edeyim. Ey toplumum! Bu bayağı hayat ancak geçici bir kazanımdır. Âhiret ise kesinlikle durulacak yurdun ta kendisidir. Her kim bir kötülük yaparsa, ona ancak yaptığının bir misli ile ceza verilir. Ve erkek veya kadın, her kim mü'min olarak düzeltmeye yönelik iş işlerse, artık onlar, orada hesapsızca rızıklanmak üzere cennete girerler." Yine: "Ey toplumum! Bana ne oluyor ki, siz beni ateşe davet ediyorken ben sizi kurtuluşa davet ediyorum! Siz, beni, Allah'a inanmamaya ve benim için hakkında hiç bilgi olmayan şeyleri O'na ortak koşmaya davet ediyorsunuz. Ben ise sizi o çok güçlü ve çok bağışlayıcı olan Allah'a davet ediyorum. Hiç inkâr edilemez ki, gerçekten sizin beni kendisine davet ettiğiniz şey, dünya ve âhirette kendisine bir çağrı olmayan şeydir. Ve şüphesiz dönüşümüz Allah'adır. Ve şüphesiz gerçeği eksik gösterenler, cehennem ashâbının ta kendileridir. Artık siz benim, sizin için söylediklerimi yakında hatırlayacaksınız. Ve ben işimi Allah'a havale ediyorum. Şüphesiz Allah, kullarını en iyi görendir" dedi.
45,46) Sonra Allah o mü'mini onların kurdukları tuzakların kötülüklerinden korudu. Firavun'un yakınlarını ise, azabın kötüsü; ateş kuşattı. Onlar sürekli olarak ateşe arz olunurlar. Kıyâmet kopacağı gün ise: "Firavun'un yakınlarını azabın en şiddetlisine sokun!" (60Mümin 23-46, İşte Kur’an)

63ZUHRUF 46-56
46) Ve hiç kuşkusuz Biz, Mûsâ'yı âyetlerimizle/alâmetlerimizle/göstergelerimizle Firavun'a ve onun ileri gelenlerine elçi gönderdik de o: "Gerçekten ben âlemlerin Rabbinin elçisiyim" demişti.
47) Sonra da Mûsâ âyetlerimizi/alâmetlerimizi/göstergelerimizi onlara getirince, onlar hemen âyetlere gülüverdiler.
48) Ve Bizim onlara gösterdiğimiz her bir alâmet/gösterge bir önceki alâmetten/göstergeden kesinlikle daha büyüktür. Ve onlar dönerler; Allah'ın ilkelerine uygun hareket ederler diye Biz onları azapla yakaladık.
49) Onlar da: "Ey büyücü! Sende olan ahdi/sana verdiği söz hürmetine, bizim için Rabbine dua et. Şüphesiz biz kesinlikle kılavuzlandığımız doğru yola gireceğiz" dediler.
50) Fakat ne zaman ki azabı kendilerinden kaldırdık, o zaman onlar sözlerinden dönüverirler.
51,52,53) Ve Firavun, toplumunun içinde seslendi: "Ey toplumum! Mısır hükümdarlığı ve altımdan akıp giden şu ırmaklar benim değil mi? Hâlâ görmüyor musunuz? Yahut ben, şu zavallının ta kendisi olan; nerede ise meramını anlatamayan kişiden daha hayırlı değil miyim? Hem o'nun üzerine altın bilezikler atılmalı veya kendisiyle beraber sımsıkı saflar hâlinde melekler gelmeli değil miydi?" dedi.
54) Firavun kendi toplumunu etkisizleştirdi; niteliksizleştirdi de onlar da ona itaat ettiler. Şüphesiz onlar, hak yoldan çıkmış kimseler toplumu idiler.
55,56) Sonunda onlar Bizim hoşnut olmadığımız işleri aşırı derecede yaptıkları zaman onları cezalandırarak adaleti sağladık. Sonra da onları topluca suda boğduk. Sonra da onları sonradan gelecekler için selef ve örnek yaptık. (63Zuhruf 46-56, İşte Kur’an)

64DUHAN 17-33
17,18,19,20,21) Ve andolsun ki Biz onlardan önce Firavun toplumunu imtihan ettik. Ve onlara çok saygın bir elçi gelmişti: "Allah'ın kullarını bana geri verin. Şüphesiz ben sizin için gönderilmiş güvenilir bir elçiyim. Allah'a karşı üstünlük taslamayın. Şüphesiz ki ben size apaçık bir güç getiriyorum. Ve şüphesiz ben, beni taşlayarak öldürmenizden benim Rabbime, sizin Rabbinize sığındım. Ve eğer siz bana inanmazsanız hemen yanımdan uzaklaşın."
22) Sonra da Mûsâ: "Şüphesiz ki bunlar, suçlu bir toplumdur" diyerek Rabbine yalvardı.
23,24) -"Hadi kullarımı geceleyin yürüt. Şüphesiz siz izlenen kimselersiniz, tedbirli olun. Bol suyu/nehiri çok hızlı bırak. Şüphesiz onlar suda boğulmuş bir ordudur."-
25,26,27) Onlar, bahçelerden, pınarlardan, ekinlerden, saygın makamlardan ve içinde safalar sürdükleri nice nimetlerden nicelerini bıraktılar.
28) İşte böyle! Biz onları başka başka toplumlara miras bıraktık.
29) İşte, gök ve yeryüzü onların üzerine ağlamadı. Onlar, süre tanınanlar da olmadı.
30,31) Andolsun ki Biz İsrail oğullarını o horlayıcı azaptan, Firavundan kurtardık. Şüphesiz o, gerçeği eksik gösterenlerden, üstünlük taslayanlardan biriydi.
32) Andolsun ki Biz İsrâîloğulları'nı bilerek âlemler üzerine seçkin kılmıştık.
33) Biz onlara içinde apaçık bir belâ bulunan alâmetlerden/göstergelerden de vermiştik. (64Duhan 17-33, İşte Kur’an)

67ZARİYAT 38-40
38,39) Mûsâ'da da alâmetler/göstergeler vardır. Bir zaman Biz, o'nu apaçık bir delille Firavun'a gönderdik de Firavun, ordusu, tüm güç kaynakları ile birlikte yüz çevirdi. Ve "Bu, bir sihirbazdır, hatta gizli güçlerce desteklenen/deli birisidir" dedi.
40) Sonra da Biz, onu ve ordularını yakalayıverdik de onları bol suda/nehirde fırlatıp atıverdik. O ise ayıplanan/kınayan biridir. (67Zariyat 38-40, İşte Kur’an)

69KEHF 60-82
60) Ve bir vakit Mûsâ, delikanlısına: "Ben iki bilgin kişinin toplandığı yere varıncaya kadar durmayacağım yahut senelerce gideceğim" demişti.
61) Bunun üzerine "iki bilgin kişinin toplandığı yer"e vardıklarında ikisi de bunalımlarını/sıkıntılarını terk etti. O zaman bunalım/sıkıntı, bilgin kimse yardımıyla yok olup gitti.
62) Bu şekilde geçtikleri zaman Mûsâ, delikanlısına: "Getir kuşluk yemeğimizi, gerçekten biz bu yolculuğumuzda yorulduk" dedi.
63) Delikanlı: "Gördün mü/hiç düşündün mü? O Kaya'ya sığındığımız vakit doğrusu ben bunalımdan/sıkıntıdan kurtuldum, onu söylememi de kesinlikle bencilliğim engelledi. Bunalım/sıkıntı, şaşılacak bir şekilde bilgin insanda kaybolup gitti" dedi.
64) Mûsâ, "İşte bu, aradığımızdı!" dedi. Hemen izlerini takip ederek gerisin geri döndüler.
65) Derken kullarımızdan bir kul buldular ki, Biz ona katımızdan bir rahmet vermiş ve tarafımızdan bir bilgi öğretmiştik.
66) Mûsâ ona: "Doğru yol konusundaki sana öğretilenden bana da öğretmen için sana tâbi olabilir miyim?" dedi.
67,68) Âlim ve rahmete mazhar kul: "Şüphesiz sen benimle beraber sabretmeye takat yetiremezsin. Ve kavrayamadığın bilgiye nasıl sabredeceksin!" dedi.
69) Mûsâ: "İnşallah beni sabreden biri bulacaksın ve senin hiçbir işine karşı gelmem" dedi.
70) Âlim ve rahmete mazhar kul: "O hâlde eğer bana uyacaksan, bana hiçbir şey hakkında soru sorma, ta ki ben sana öğüt olarak ondan söz açıncaya kadar."
71) Bunun üzerine ikisi yürüdüler; sonunda gemiye bindiklerinde âlim ve rahmete mazhar kul gemide kusurlar oluşturdu. Mûsâ: "İçindekileri suda boğman için mi onu yırttın/kusurlar oluşturdun? Kesinlikle sen, şaşılacak bir şey yaptın!" dedi.
72) Âlim ve rahmete mazhar kul: "Ben, 'Şüphesiz sen benimle beraber olmaya sabredemezsin' demedim mi?" dedi.
73) Mûsâ: "Unuttuğum şeyle beni cezalandırma ve işimden dolayı bana güçlük çıkarma!" dedi.
74) Yine gittiler. Sonunda bir delikanlıya rast geldiler; âlim ve rahmete mazhar kul onu öldürüverdi. Mûsâ: "Bir nefis karşılığı olmaksızın tertemiz bir nefsi mi öldürdün? Kesinlikle çok anlaşılmaz bir şey yaptın!" dedi.
75) Âlim ve rahmete mazhar kul: "Ben sana 'Kesinlikle sen benimle birlikte asla sabredemezsin' demedim mi?" dedi.
76) Mûsâ: "Eğer bundan sonra sana bir şey sorarsam, artık benimle arkadaşlık etme! Kesinlikle kovarsan darılmam" dedi.
77) Bunun üzerine yine gittiler. Sonunda bir köy halkına varınca onlardan yemek istediler. Bunun üzerine onlar da, kendilerini misafir etmekten kaçındılar. Derken orada yıkılmak üzere olan bir duvar buldular. Âlim ve rahmete mazhar kul, onu doğrultuverdi. Mûsâ: "İsteseydin bunun karşılığında kesinlikle bir ücret alırdın" dedi.
78,79,80,81,82) Âlim ve rahmete mazhar kul: "İşte bu, aramızın ayrılmasıdır. Şimdi sana o, üzerine sabretmeye güç yetiremediğin şeylerin birinci anlamlarını haber vereyim: "Gemi olayına gelince; o, denizde çalışan birtakım miskinlerindi. İşte o nedenle ben onu kusurlu hâle getirmek istedim. Ötelerinde de bütün güzel, sağlam gemileri gasp edip alan bir kral vardı. Delikanlıya da gelince; onun anne-babası mü'min kimselerdi. İşte o nedenle biz, onun, anne-babasını azdırmasından ve küfre; Allah'ın ilâhlığını ve rabliğini bilerek reddetmeye sürüklemesinden korktuk. Sonra da 'Rableri onun yerine kendilerine temizlikçe daha hayırlı ve merhamet bakımından daha yakınını versin' istedik. Duvara da gelince; o, şehirdeki iki yetim oğlanındı ve onun altında onlar için bir define vardı. Babaları da iyi bir zat idi. İşte onun için, -Rabbinden bir rahmet olmak üzere- Rabbin onların erginlik çağına ermelerini, definelerini çıkarmalarını diledi. Ve ben onu [duvar doğrultma işini] kendi görüşümle yapmadım. İşte senin, üzerine sabretmeye takat getiremediğin şeylerin ilk plândaki anlamı!" (69Kehf 60-82, İşte Kur’an)

72İBRAHİM 5-8
5) Ve andolsun ki Mûsâ'yı, "Toplumunu karanlıklardan aydınlığa çıkar, onlara Allah'ın günleri ile öğüt ver" diye âyetlerimizle elçi gönderdik. Şüphe yok ki bunda çok sabreden ve kendisine verilen nimetlerin karşılığını çok çok ödeyen herkes için nice alâmetler/göstergeler vardır.
6,7) Ve hani Mûsâ toplumuna demişti ki: "Allah'ın üzerinizdeki nimetini hatırlayın; hani O, sizi işkencenin kötüsüne çarptıran, oğullarınızı boğazlayan; eğitimsiz, öğretimsiz bırakıp niteliksiz bir kitle oluşturarak güçsüzleştiren ve kadınlarınızı utanca boğan Firavun ailesinden kurtardı. Ve işte bunda Rabbiniz tarafından, size, çok büyük yıpranarak vereceğiniz bir sınav vardır. Ve hani Rabbiniz ilan etmişti: 'Andolsun ki sahip olduğunuz nimetlerin karşılığını öderseniz, elbette size artırırım ve eğer iyilikbilmezlik ederseniz hiç şüphesiz azabım çok çetindir.'"
8) Yine Mûsâ dedi ki: "Eğer siz ve yeryüzündeki kimseler, topluca hepiniz küfrederseniz; Allah'ın ilâhlığını ve rabliğini bilerek reddederseniz/iyilikbilmezlik ederseniz; iyi biliniz ki Allah kesinlikle çok zengin, hiçbir şeye muhtaç olmayandır, övülen, övgüye lâyık bulunandır." (72İbrahim 5-8, İşte Kur’an)

74MÜMİNUN 45-49
45,46) Sonra da Mûsâ ve kardeşi Hârûn'u âyetlerimizle/alâmetlerimizle/göstergelerimizle ve apaçık bir güç ile Firavun'a ve ileri gelenlerine gönderdik/elçi yaptık. Bunun üzerine kendilerinin büyüklüğüne inandılar ve ululuk taslayan bir toplum oldular.
47) Sonra da: "Bu ikisinin toplumları bize kulluk ederken biz, bizim benzerimiz olan bu iki beşere inanacak mıyız?" dediler.
48) Böylece ikisini yalanladılar da onlar, değişime/yıkıma uğrayanlardan oldular.
49) Ve andolsun Biz, Mûsâ'ya onlar kılavuzlandıkları doğru yola girsinler diye o kitabı verdik. (74Müminun, 45-49, İşte Kur’an)

75SECDE 23-25
23) Ve andolsun ki Biz, vaktiyle Mûsâ'ya o kitabı verdik. -Şimdi sen, sana vahyolunan kitabın tümüne kavuşmaktan kuşku içinde olma; kitabın tümüne kavuşacaksın.- Ve Biz, onu İsrâîloğulları için bir kılavuz yaptık.
24) Ve onlardan, sabrettikleri zaman, Bizim emrimizle kılavuzluk eden önderler yaptık. Ve onlar, Bizim âyetlerimize/alâmetlerimize/göstergelerimize kesin bir şekilde inanıyorlardı.
25) Şüphesiz senin Rabbin; Allah, onların anlaşmazlığa düştükleri şeyler hakkında kıyâmet günü aralarında hükmedecektir. (75Secde 23-25, İşte Kur’an)

81NAZİAT 15-25
15) Mûsâ'nın haberi sana geldi mi?
16,17) Hani, Rabbi ona iki kez temizlenmiş vadide; (elçilik görevini sürdürürken) seslenmişti: "Firavun'a git! Şüphesiz o azdı."
18,19) Sonra de ki: "Arınmaya var mısın? Ve de seni Rabbine kılavuzlayayım da O'na saygıyla, sevgiyle, bilgiyle ürperti duyasın!"
20) Sonra da Mûsâ, Firavun'a o en büyük alâmeti/göstergeyi gösterdi.
21,22,23,24) Sonra da Firavun, yalanladı ve karşı geldi. Sonra çabucak arka döndü. Sonra toplayıp seslendi de: "Ben, sizin en yüce Rabbinizim!" dedi.
25) Allah da, dünya ve âhiret azabıyla yakalayıverdi. (81Naziat 15-25, İşte Kur’an)

85ANKEBUT 39-40
39) Karun'u, Firavun'u ve Hâmân'ı da yıkıma uğrattık. Andolsun ki Mûsâ onlara apaçık deliller ile gelmişti de onlar yeryüzünde büyüklük taslamışlardı. Hâlbuki onlar, geçiciler değillerdi.
40) İşte hepsini günahları sebebiyle yakaladık: Onlardan kiminin üzerine taşlar savuran rüzgârlar gönderdik, onlardan kimini korkunç bir ses yakaladı, onlardan kimini yerin dibine geçirdik, onlardan kimini de suda boğduk. Ve Allah onlara haksızlık etmiyordu velâkin onlar şirk koşmak sûretiyle kendilerine haksızlık ediyorlardı. (85Ankebut 39-40, İşte Kur’an)

87BAKARA 49-74, 83-93
49) Ve hani Biz, bir zaman sizi, sizi azabın en kötüsüne çarptıran, oğullarınızı boğazlayan; eğitimsiz, öğretimsiz bırakıp niteliksiz bir kitle oluşturarak güçsüzleştiren, kadınlarınızı utanca boğan Firavun'un yakınlarından kurtarmıştık. -Ve bunda size Rabbiniz tarafından büyük bir bela vardı.-

50) Hani bir zamanlar da Biz, bol suyu/nehiri sizin için yarıp da sizi kurtarmış, siz bakıp dururken Firavun'un yakınlarını da suda boğmuştuk.

51) Ve hani Biz Mûsâ'ya kırk geceyi vaat vermiş, sonra da siz, kendi benliğinize haksızlık ederek, o'nun arkasından altını ilâh edinmiştiniz.
52) Sonra Biz, sahip olduğunuz nimetlerin karşılığını ödersiniz diye bundan sonra sizi affetmiştik.
53) Ve hani Biz, kılavuzlandığınız doğru yolu bulursunuz diye, Mûsâ'ya, o kitabı ve Furkân'ı vermiştik.
54) Hani bir zamanlar Mûsâ toplumuna, "Ey toplumum! Şüphesiz siz altına tapmakla kendi kendinize haksızlık ettiniz. Gelin hemen Yaratıcınıza tevbe edin de benliklerinizi değiştirin. Böylesi, Yaratıcınız nezdinde sizin için hayırlıdır" demişti. Sonra da Yaratıcınız tevbenizi kabul etti. Şüphesiz Yaratıcınız, tevbeleri çokça kabul eden, çok tevbe fırsatı verenin, engin merhamet sahibinin ta kendisidir.

55) Hani bir zamanlar da siz, "Ey Mûsâ! Biz, Allah'ı açıkça görmedikçe sana asla inanmayacağız" demiştiniz de bunun üzerine siz bakıp dururken sizi şiddetli korkudan baygınlık yakalayıvermişti.
56) Sonra Biz, kendinize verilen nimetlerin karşılığını ödersiniz diye sizi ölümünüzün ardından dirilttik/zilletten kurtarıp onurlu duruma getirdik.
57) Ve üstünüze o bulutu gölge yaptık ve üzerinize kudret helvası ve bıldırcın/bal indirdik. -Ve size verdiğimiz rızıkların hoş olanlarından yiyin.- Onlar, Bize karşı haksızlık etmediler, lâkin onlar şirk koşmak sûretiyle kendi benliklerine haksızlık ediyorlardı.

58) Ve hani bir zamanlar Biz, "Şu kente girin de onun nimetlerinden dilediğiniz şekilde bol bol yiyin. O kapıdan da boyun eğip teslimiyet göstererek; onlara tebâ/uyruk olarak, taşkınlık, yanlış; kendi zararlarına iş yapmadan girin ve "Hıtta [bizi bağışla]!" deyin. Ki size, hatalarınızı bağışlayıverelim, iyilik-güzellik yapanlara nimetlerimizi daha da arttıracağız" demiş idik.
59) Bunun üzerine o şirk koşarak yanlış; kendi zararlarına iş yapan kimseler, sözü, kendilerine söylenildiğinden başka bir şekle değiştirdiler. Biz de yapmış oldukları hak yoldan çıkış karşılığında o şirk koşarak yanlış; kendi zararlarına iş yapan kimselerin üstüne gökten bir azap indirdik.

60) Ve hani bir zamanlar Mûsâ, toplumu için su istemişti de, Biz, "Birikimini taş kalpli toplumuna uygula!" demiştik. Bunun üzerine o taş kalpli toplumdan birçok yöne on iki toplum-belde halkı ayrışmıştı. Oluşan her beldenin halkı, kendi su alacağı yeri kesinlikle öğrendi/işaretledi. -Allah'ın rızkından yiyin, için; keyfinize bakın ve bozgunculuk yaparak yeryüzünde taşkınlık etmeyin.-

61) Ve hani bir zamanlar siz, "Ey Mûsâ! Biz, tek yemeğe asla dayanamayız, artık bizim için Rabbine dua et de bize yerin yetiştirdiği şeylerden; sebzesinden, acurundan, sarmısağından, mercimeğinden ve soğanından çıkarsın" demiştiniz. Mûsâ da size, "O, üstün olanı daha aşağı olanla değiştirmek mi istiyorsunuz? Bir kasabaya/Mısır'a inin, o vakit istediğiniz şeyler sizin olacaktır" demişti. Ve üzerlerine aşağılık ve meskenet damgalandı ve sonunda Allah'tan hoşnutsuzluğa uğradılar. İşte bu, küfretmiş; Allah'ın âyetlerini bilerek reddetmiş olmaları ve peygamberler ile haksız yere savaşmış olmaları nedeniyledir. İşte bu, isyan etmeleri ve aşırı gitmeleri nedeniyledir.
63) Hani bir zamanlar Biz, sizden, "Allah'ın koruması altına girmeniz için verdiğimiz şeyi kuvvetle tutun ve içindekileri hatırınızdan çıkarmayın!" diye sağlam bir söz almıştık ve sizin üstünüzü; seçkininiz Mûsâ'yı en kutlu aşamaya (elçilik makamına) yükseltmiştik.
64) Bir de siz, bundan sonra yüz çevirdiniz. İşte eğer üzerinizde Allah'ın armağanı ve rahmeti olmasa idi kesinlikle siz zarara uğrayanlardan olmuştunuz.
65) Ve siz içinizden sebtte/düşünme gününde sınırları aşan kimseleri de elbette bilirsiniz. İşte bundan dolayı onlara, "Aşağılık-dışlanmış kimseler durumunda maymunlar olun!" dedik.
66) Sonra da aşağılık maymunluğu, çağdaşlarına ve sonrakilere müthiş bir ders ve Allah'ın koruması altına girmiş kişiler için bir nasihat/öğüt yaptık.

67) Ve hani Mûsâ toplumuna, "Şüphesiz ki Allah, size bir sığır boğazlamanızı emrediyor" demişti. Onlar, "Sen, bizi alaya mı alıyorsun?" dediler. Mûsâ, "Ben, câhillerden biri olmaktan Allah'a sığınırım" dedi.
68) Onlar, "Bizim için Rabbine dua et, o sığır her ne ise onu bizim için açığa koysun" dediler. Mûsâ, "Rabbim diyor ki: 'Şüphesiz o sığır, pek yaşlı değil, pek körpe de değil, ikisi arası; en iyi yardım, hizmet, verim çağındadır.' Haydi, emrolunduğunuz şeyi yapınız" dedi.
69) Onlar, "Bizim için Rabbine dua et, onun rengi ne ise onu bizim için açığa koysun" dediler. Mûsâ, "Şüphesiz Rabbim diyor ki": 'Şüphesiz o sığır, rengi bakanlara neşe saçan, sarı; sapsarı bir inektir'" dedi.
70) Onlar, "Bizim için Rabbine dua et, o, nedir; bizim için açığa koysun, şüphesiz ki o sığır, bize müteşâbih geldi ve biz şüphesiz Allah dilerse kesinlikle kılavuzlandığımız doğru yolu bulmuş kimseleriz" dediler.
71) Mûsâ, "Şüphesiz Rabbim diyor ki": "O sığır, zelil olmayan/çifte koşulmayan, arazi sürmeyen, ekin sulamayan, salma gezen ve hiç alacası olmayan bir sığırdır." Onlar, "İşte tam şimdi gerçeği getirdin" dediler. Sonunda onu boğazladılar. Ama neredeyse yapmayacaklardı.

72) Ve hani siz bir kişiyi öldürmüştünüz de onun hakkında birbirinizle atışmıştınız. Hâlbuki Allah, saklamış olduğunuzu çıkarandır.
73) Sonra Biz, "Öldürülen kişiden gelecek sıkıntı sebebiyle Mûsâ'yı yola çıkarın" dedik. Allah, ölüleri işte böyle diriltir, bitmiş tükenmişlere yol gösterir ve akıllı davranasınız diye size âlametlerini/göstergelerini gösterir.
74) Sonra da kalpleriniz katılaştı; işte onlar, taşlar gibidir, hatta daha katıdır. Ve şüphesiz taşlardan öyleleri vardır ki, onlardan ırmaklar fışkırır, öyleleri vardır ki yarılır da ondan su çıkar, öyleleri vardır ki Allah'ın saygıyla, sevgiyle, bilgiyle ürpertisinden düşerler. Allah yaptıklarınızdan habersiz, duyarsız değildir.

83) Ve hani Biz, İsrâîloğulları'nın 'kesin söz'ünü almıştık: "Allah'tan başkasına kulluk etmeyeceksiniz, ana-babaya, yakınlığı olanlara, yetimlere, miskinlere de iyilik yapacaksınız, insanlara güzelliği söyleyiniz, salâtı ikame ediniz [mâlî yönden ve zihinsel açıdan destek olma; toplumu aydınlatma kurumları oluşturunuz-ayakta tutunuz] ve zekat'ı; Allah'ın dininin yayılması, ayakta tutulması, salâtın ikame edilebilmesi için müminlerin iman borcu; kulluk görevi olarak içtenlikle verdiği vergiyi veriniz." Sonra çok azınız müstesnâ olmak üzere yüz çevirdiniz. Ve siz mesafeli duran kimselersiniz.
84,85) Ve hani Biz, sizin kesin sözünüzü almıştık: "Kanlarınızı dökmeyeceksiniz, kendilerinizi yurtlarınızdan çıkarmayacaksınız." Sonra siz, tanıklık ederek ikrar verdiniz. Sonra, siz, işte o kimselersiniz; kendi kendinizi öldürüyorsunuz ve sizden bir grubu yurtlarından çıkarıyorsunuz. Onların aleyhinde zaman kaybına neden olan şeylerde/hayırda ağırda almada/zarar vermede/kusur oluşturmada ve düşmanlıkta yardımlaşıyorsunuz. Eğer onlar size esir olarak gelirlerse de onlar için fidye/kurtarmalık almaya çalışırsınız. Hâlbuki o; onların çıkarılmaları, size harâmlaştırılmıştır. Peki, siz Kitab'ın bir bölümüne inanıp da bir bölümüne inanmıyor musunuz? Şu hâlde içinizden böyle yapanların alacağı karşılık dünya hayatında bir rüsvâlıktan başka nedir? Kıyâmet günü de azabın en şiddetlisine uğratılırlar. Allah, yaptıklarınızdan bilgisiz, duyarsız değildir.
86) İşte onlar, âhiret karşılığında basit dünya yaşamını satın almış kimselerdir. Artık bunlardan azap hafifletilmez, onlar yardım da olunmazlar.
87) Ve andolsun ki Mûsâ'ya Kitab'ı verdik. Ve o'ndan sonra birbiri ardı sıra elçiler gönderdik. Meryem oğlu Îsâ'ya da açık açık deliller verdik ve kendisini Allah'ın vahyi ile güçlendirdik. Peki siz, bir elçinin size, nefislerinizin hoşlanmadığı bir şey getirdiği her seferinde büyüklük tasladınız mı?! Sonra da bir kısmını yalanladınız, bir kısmını da öldürüyorsunuz.
88) Ve onlar, "Bizim kalplerimiz kılıflıdır/hiçbir şey işlemez" dediler. Aksine; Allah, gerçeği bilerek reddetmelerinden dolayı onları dışlamış/rahmetinden mahrum bırakmıştır. Bundan dolayı pek azı iman eder!
89) Onlara Allah katından kendileri ile birlikte olan Kur'an'a muhalif olmayan şeyleri doğrulayan bir kitap; Kur'an gelince de -ki bunlar daha önceleri kâfirlere; Allah'ın ilâhlığını, rabliğini bilerek reddeden kimselere karşı zafer kazanmak istemişlerdi de o tanıdıkları kendilerine gelmişti- onu kendileri örttüler. Artık Allah'ın dışlaması/rahmetinden mahrum bırakması, Allah'ın ilâhlığını ve rabliğini örtenler üzerinedir.
90) Onların, kendilerini karşılığında sattıkları şey; Allah'ın kullarından dilediğine Kendi armağanlarından indirmesini kıskanarak, Allah'ın indirdiği şeyleri; Kur'an'ı bilerek reddetmeleri ne çirkindir! İşte bu yüzden hoşnutsuzluk üstüne hoşnutsuzluğa uğradılar. Küçültücü azap da yalnızca gerçekleri bilerek reddedenler içindir.
91) Ve onlara, "Allah'ın indirdiğine iman edin" denildiği zaman; onlar, "Biz, kendimize indirilene iman ederiz" dediler. Ve onlar, Allah'ın indirdiği, kendilerinin beraberindeki olan şeyi doğrulayan bir hak olmasına rağmen, kendilerine indirilenlerden ötesini bilerek reddedip atıyorlar. De ki: "Peki eğer mü'minler idiyseniz, niçin daha önce Allah'ın peygamberleri ile savaşıyorsunuz?"
92) Ve andolsun ki Mûsâ size açık-seçik kanıtlarla gelmişti. Sonra siz, kendi benliğinize haksızlık eden kimseler olarak arkasından, "altın"ı ilâhlaştırdınız.
93) Ve hani Biz sizden, "Size verdiğimiz Kitab'ı kuvvetlice alın ve dinleyin" diye sağlam söz almış ve sizin üstününüzü/seçkininiz Mûsâ'yı en kutlu aşamaya (elçilik makamına) yükseltmiştik. Demişlerdi ki: "Dinledik ve isyan ettik/iyice sarıldık." Ve gerçeği bilerek reddetmeleri yüzünden altının ilâhlığı kalplerine içirilmişti. De ki: "Eğer inananlar iseniz, inancınızın size emrettiği şey ne çirkindir!” (87Bakara 49-74, 83-93, İşte Kur’an)

92NİSA 153-154
153) Kitap Ehli, senden, kendilerine gökten bir kitap indirmeni istiyorlar. Ve kesinlikle onlar Mûsâ'dan bundan daha büyüğünü istemişlerdi de: "Allah'ı bize açıkça göster" demişlerdi. Sonra da haksızlıkları sebebiyle onları bayıltacak derecede aşırı korku sardı. Sonra da kendilerine açık deliller geldiği hâlde altını ilâh edinmişlerdi. Sonra Biz onları bundan dolayı da affettik. Ve Biz, Mûsâ'ya apaçık bir kanıt verdik.
154) Ve söz vermeleri ile birlikte üstlerini/en değerlilerini/Mûsâ'yı en kutlu aşamaya (elçilik makamına) yükselttik. Ve onlara: "O kapıdan boyun eğip teslimiyet göstererek girin" dedik. Yine onlara: "Tefekkür/kulluk gününde sınırları aşmayın" dedik. Ve onlardan çok ağır bir söz aldık. (92Nisa 153-154, İşte Kur’an)

109SAFF 5
5) Ve hani Mûsâ, toplumuna: "Ey toplumum! Şüphesiz benim, sizin için Allah'tan gönderilmiş bir elçi olduğumu bildiğiniz hâlde, niçin bana eziyet ediyorsunuz?" demişti. Ne zaman ki onlar eğrilip saptılar Allah da onların kalplerini eğriltip saptırdı. Ve Allah, hak yoldan çıkmış bir topluma kılavuzluk etmez. (109Saff 5, İşte Kur’an)

112MAİDE 20-26
20,21) Ve hani Mûsâ, toplumuna: "Ey toplumum! Allah'ın üzerinizdeki nimetini hatırlayın. Hani Allah, içinizden peygamberler gönderdi. Sizi de hükümdarlar kıldı. Ve âlemlerden hiçbir kimseye vermediğini size verdi. Ey toplumum! Allah'ın size yazdığı temizlenmiş toprağa girin, geriye dönmeyin, yoksa kayba uğrayanlar olarak dönersiniz" dedi.
22) Onlar, "Ey Mûsâ! Şüphesiz orada zorba bir toplum var. Onlar oradan çıkmadıkça da biz oraya asla girmeyiz. Şâyet onlar, oradan çıkarlarsa, şüphesiz biz de artık girenleriz" dediler.
23) Korkanlardan/korkulanlardan Allah'ın kendilerine nimet verdiği iki adam dedi ki: "Onların üzerlerine kapıdan girin. İşte, oradan girerseniz şüphesiz siz, galip olanlarsınız. Eğer inanıyorsanız da artık yalnızca Allah'a işin sonucunu havale edin."
24) Mûsâ'nın toplumu: "Ey Mûsâ! Şüphesiz biz, onlar orada olduğu sürece biz oraya asla girmeyiz. Artık sen ve Rabbin gidin de savaşın. Şüphesiz biz, burada oturanlarız" dediler.
25) Mûsâ: "Rabbim! Ben, kendimle kardeşimden başkasına söz geçiremiyorum. Artık bizimle bu hak yoldan çıkmışlar toplumunun arasını ayır" dedi.
26) Allah dedi ki: "Artık temizlenmiş topraklar onlara kırk sene haram kılınmıştır. Yeryüzünde şaşkın şaşkın dolaşacaklar. O nedenle sen, hak yoldan çıkmış o toplum için tasalanma!" (112Maide 20-26, İşte Kur’an)

Musa peygamber hakkında Kur’an’a aykırı rivayetlerin uydurulduğu bilinmektedir. Onun hakkında çok sayıda mucize isnat edilmiştir. Hatta Musa peygamberin yaşamadığı ve onun efsanevi bir figür olduğu bile ileri sürülmüştür. Buna dayanak yapılarak Allah’ın gönderdiği elçisi de din de yalanlanmıştır.

Mısır ‘da çok sayıda Kitabı Mukaddes bilgini, tarihçi, Mısır bilimci ve arkeolog çeşitli çalışmalar yapmışlardır. Yapılan çalışmaların sonunda Musa peygamberin yaşadığı dönemle ilgili birden fazla farklı görüş ileri sürülmüştür. Farklı görüşlerin olmasının bize göre birkaç nedeni vardır.

Birincisi, Musa peygamberin Mısır kayıtlarındaki isminin yakın zamana kadar ne olduğunun bilinmemesidir. O, bir prens olarak yetiştirildiği için Mısırlı bir isim alması doğaldır. Bu yüzden tarihte, Moses ya da Musa ismi ile aranması anlamsız olur.

İkincisi, Musa peygamberin ve İsrailoğullarının izlerinin Mısır tarihinden bilinçli olarak silinmiş olmalarıdır. Sonuçta Musa peygamber Mısır’da bir hanedanlığın çökmesine neden olmuştur. Bu yüzden Mısır tarihinde bu yaşanan olaylar görmezden gelinmiştir.

Üçüncüsü; Seküler bilim insanları, eski tarihçilerin kanıtlarını güvenilmez ilkeler olarak düşünürler. Farklı görüşler nedeniyle 19 ayrı Mısır’dan Çıkış dönemi firavunu önerilmiştir.

Mısır tarihi henüz tam olarak ortaya konulamamıştır. Tarihlendirme de birçok hata ve boşluk bulunur. Örneğin, Mısır tarihi için geleneksel kronoloji dikkate alındığından, Mısır’dan Çıkış genellikle 18. Hanedan zamanına yerleştirilir. Mısır’a gelen yıkıcı belalar, Çıkış, Mısır ordusunun yok edilmesi ile ilgili 18. Hanedan Mısır kayıtlarında hiçbir kanıt yoktur. Ancak Musa peygamber, 12. Hanedan kayıtlarında arandığında çok sayıda kanıt bulunmaktadır.

Bu durum tarihlendirme de yapılan çeşitli hatalardan kaynaklanmaktadır. Bu konu hakkında, “L- Geleneksel Mısır Tarihinde Kronoloji Sorunu” başlığı altında detaylı bilgi verilmiştir.

Musa peygamberin yaşadığı dönemi öneren çok sayıdaki görüş arasından Kur’an ile uyumlu olan 12. hanedan dönemine ait görüş hakkında bilgi verip, kanıtlar sunacağız. Kanıtların, şüpheye yer bırakmayacak ölçüde güçlü olduğu görülecektir.

1- Mısır’da 12. Hanedan Dönemi Nasıl Başladı?

12. hanedanın tarih sahnesine çıkışı dikkat çekicidir:

“Joseph’in ölümünden yaklaşık 100 yıl sonra Joseph’i tanımayan bir firavun iktidara geldi. I. Amenemhat, Thebes (Yukarı Mısır) merkezli 11. hanedan kralı IV. Mentuhotep'in veziriydi. I. Amenemhat, IV. Mentuhotep'i öldürüp, Yukarı ve Aşağı Mısır'ı ele geçirerek 12. hanedan dönemini başlattı. Orta krallığın firavunları İsrailoğullarından hoşlanmadı ve onları tehdit olarak gördüler. Düşmanlarına katılacaklarından korkarak İsrailoğullarını köleliğe zorladılar.”(1)

Kur’an, Firavunun ve çevresinin İsrailoğullarını tehdit olarak gördüklerini doğrulamaktadır:
5,6) Biz ise istiyoruz ki, yeryüzünde güçsüz düşürülenlere armağan verelim, onları önderler yapalım ve onları mirasçılar yapalım. Ve onları yeryüzünde sağlamca yerleştirelim, Firavun, Hâmân ve bu ikisinin askerlerine, onlardan çekinmekte oldukları şeyleri gösterelim. (Kasas 5-6)

Mısır’da darbe ile yönetimi ele geçiren bu hanedanın son iki erkek firavunun (Senusret III ve Amenemhat III) ortak özellikleri yılgın ve endişeli görünümlü heykellerinin olmasıdır.(2) Amenemhat III, tanrı ismini kullanan firavunlardan birisidir. Amenemhat, “Amun önde" anlamına gelir.(3) 12. Hanedan ile birlikte İsrailoğulları için zor günler başlamıştır.

2- Musa’nın Yaşadığı Dönem 12. Hanedanın Sonuna Denk Gelir
Musa peygamberin, 12.nci Hanedan döneminin sonlarında yaşadığını öneren görüş şu şekildedir:

“Musa; Senusret III ve Amenemhat III’ün eş-hükümdarlığı sırasında, Amenemhat III saltanatının yaklaşık dördüncü yılında doğdu. 46 yıl hüküm süren Amenemhat III, iki piramit ve labirent yaptırdı. Amenemhat III’ün erkek çocuğu yoktu. Kızı Sobeknefru’nun da çocuğu ve tahtın erkek varisi yoktu. Bebek Musa’yı Nil’de bulan prenses Sobeknefru onu sahiplendi. Firavun Amenemhat III, bu bebeği Amenemhat IV ismi ile Mısır’ın müstakbel firavunu olarak yetiştirdi.

Amenemhat IV yeterince büyüdüğünde, 30 yaşındayken Amenemhat’III’ün naipliğinde Mısır’ı 9 yıl yönetti. Ardından Amenemhat IV aniden ortadan kayboldu.”(1)

Kitabı Mukaddes bilginlerine göre bebek Musa’yı bulan ve büyüten Firavun’un kızı Sobeknefru’dur. Ancak Kasas suresi 9. ayete göre bebek Musa’yı bulan ve evlat edinen Firavun’un karısıdır. Gerçekten de tarihi bilgilere göre bebek Musa’yı (Amenemhat IV) evlat edinen Firavun’un karısı Hetepti’dir. Hetepti hakkında ileride detaylı bilgi verilecektir.

9) Ve Firavun'un kadını: "Benim ve senin için göz aydınlığı! Onu katletmeyin; Musa'yı diğer israiloğulları çocukları gibi niteliksiz; eğitimsiz-öğretimsiz, mesleksiz bırakmayın, belki bize bir yararı dokunur, ya da o'nu evlat ediniriz" dedi. Ve onlar, işin farkında olmuyorlar. (Kasas 9)

3- Mısır Prensi: Musa
Amenemhat III, erkek varisi olmadığı için Amenemhat’IV’ü geleceğin Mısır firavunu olarak yetiştirmiştir.(1), (4) Amenemhat IV, 30 yaşındayken 9 yıl süreyle Mısır’ı yönetti.(5)

Kur’an, Musa’nın sarayda büyüdüğünü tasdik ettiği gibi onun yönetimde bulunduğu çağı da bize bildirir. Kasas suresi 14. ayette geçen eşuddehu(اَشُدَّهُ) sözcüğü; kemale erme, kemal çağı (18-30 yaş arası) anlamına gelmektedir.

14) Ve Mûsâ yiğitlik çağına girip oturaklaşınca, Biz o'na yasa ve bilgi verdik. Ve Biz güzel davrananları işte böyle karşılıklandırırız. (Kasas 14)

18,19) Firavun: "Biz seni çocukken içimizde terbiye etmedik mi? Hayatından birçok yıllar içimizde kalmadın mı? Sonunda o yaptığın işi de yaptın. Sen nankörlerden birisin de..." dedi. (Şuara 18)

Mısır’ı dokuz yıl yöneten prensin akıbeti hakkında herhangi bir bilgi yoktur. Gizemli bir şekilde ortadan kaybolan Amenemhat’ IV’ün ataları bilinmemektedir. Ayrıca, Amenemhat IV’ün mezarı da bulunamamıştır.(6) Saraya üvey evlat olarak alınan Amenemhat IV(4) Mısırlı bir adamı öldürdüğü için (Kasas 15) kraliyet onu ölüm cezasına çarptırmıştır. Ayrıca ona karşı hafızanın lanetlemesini (damnatio memoriae) uygulamıştır. Neticede Amenemhat IV’in isim ve unvanları heykellerden, kraliyet yazılarından silinmiştir.(7) Bu bilgiler ışığında, Amenemhat IV’ün Musa peygamber olduğu kabul edilmiştir.

4- Mısır’dan Çıkış Döneminde Firavun Kimdir?
Amenemhat III’ün Nil nehrinde boğulan firavun olması kuvvetle muhtemeldir. Bizi bu düşünceye sevk eden tarihi ve arkeolojik veriler ilerleyen satırlarda paylaşılacaktır.

Donovan Courville'in kronolojisini destekleyen David Down ise zulüm firavunu olarak iki firavun önerir. Bunlar sırasıyla "Yusuf’u tanımayan" (Çıkış 1: 8-14) firavun [Senusret III], İsrailoğullarının tüm erkek bebeklerini öldüren (Çıkış 1: 15-22) firavun [Amenemhat III]’dür.(2) Amenemhat III, tanrı ismini kullanan firavunlardan birisidir. Amenemhat, “Amun önde" anlamına gelir.(3)

Amenemhat III’ün suda boğulmasından sonra 12. Hanedan sona ermiş yerine 13. Hanedan dönemi başlamıştır. 13. Hanedanın ilk iki firavunu Amenemhat IV’ün (Musa’nın) oğullarıdır. Allah, İsrailoğullarını Mısır yönetimine mirasçı yaptığını A’raf 136-137 ayetlerinde haber vermişti. Bu konu tekrar ele alınacaktır.(8)

Bütüncül bakış açısıyla incelendiğinde tarihi verilere ve Kur’an ayetlerine göre suda boğulan Firavun’un Amenemhat III olduğunu söyleyebiliriz.

C- FAYYUM PROJESİ

Orta Krallık döneminde firavunlar Fayyum bölgesinde baraj ve sulama sistemlerini kurmak üzere yoğun çaba göstermiştir. Bizde Fayyum havzası hakkında kısaca bilgi vermek istiyoruz.

1- Fayyum Vahası
Nil vadisinde, Memphis'in 90 kilometre (56 mil) yukarısında, Libya Tepelerinde, tabanı Nil'den çok daha aşağıda olan bu muazzam Fayyum depresyonu geniş bir alanı kapsar. Yaklaşık 80 kilometre (50 mil) uzunluğunda ve 48 kilometre (30 mil) genişliğindeki havza, şimdi Birket Qarûn adı verilen bir göl içeriyor. Dar kayalık bir geçit, depresyonu Nil'in Bahr el Yusuf (Yusuf Kanalı) olarak bilinen batı koluna bağlar.(9)

2- Fayyum Rezervuarı
12. hanedan zamanında sulama ve tarım konusunda büyük projeler hayata geçirilmiştir. (Resim 1)

Orta Krallık bize Fayyum'un kapsamlı devlet idaresi hidrolojik gelişiminin ilk iyi kanıtını sağlıyor. Amenemhat I, Bahr Yusuf kanalına yoğun tarama projesi düzenledi. Senusret II, Bahr Yusuf'un al-Lahun'daki Fayyum girişinin ağzına bir tür baraj setinin inşasını gerçekleştirdi.

Fayyum'daki bu Orta Krallık mimari kalıntıları, krallığın gücünü ve Fayyum projesine verdiği önemi kanıtlıyor. Rosalie David, Orta krallık şehri Kahun’da, Fayyum'un hidrolik (su) işlerini yapanların barındığını bildiriyor:

12. Hanedanlığın kralları bu alanda çeşitli sulama projeleri geliştirdiler. Kahun da bu konuda önemli bir rol oynayacaktı. Hiç şüphesiz müreffeh ve önemli bir merkez haline geldi ve onu basitçe bir piramit işçi kasabası olarak görmek yanlış olur.(10)

3- Fayyum Barajı
Lahun (Fayyum) Barajı iki bentten oluşuyor, güney kısmı Gisr El-Bahalawan ve Gisr El-Sheikh Gadallah veya sadece Gisr Gaddala olarak adlandırılan kuzey kanadı bulunur. (Resim 2)

Fayyum, Bahr Yusuf ile Nil'e bağlanan büyük verimli bir depresyondur. Senusret II de dâhil olmak üzere 12. hanedan kralları bölgenin tarım alanlarının sulanması için barajlar inşa ettiler.(11)

Barajlar görünüşe göre yağışlı mevsimdeki yüzey akışını yakalamak için havzaya giden vadilere inşa edildi. Bu barajlardan biri, bölgede yaklaşık 73 metre (240 fit) genişliğinde bir uçurum olan Wadi Gezzaweh boyunca ilerleyen bir bariyerdi. Baraj, tabanda 44 metre (143 fit) genişliğindeydi ve yaklaşık 11 metre (36 fit) yüksekliğe sahipti. Kile gömülü düzensiz taşlardan oluşan bir alt bölge, bir ara kaya dolgu bölgesi, kireçtaşı blokları ve basamaklar halinde yerleştirilmiş bir üst bölümde kesme taşlardan oluşan kompozit bir sete sahipti.

Bunun gibi eski barajların çoğunda ayrı su savağı yoktu. Taşma sırasında, yamaçtaki basamaklı taş sıralar, akan suyun enerjisini dağıtma ve yapıyı oyulmadan koruma eğilimindeydi. Gezzaweh Vadisi'nin karşısındaki bariyerin ortası bir sel nedeniyle yıkıldı. Barajın kalıntıları hala görülebilmektedir.

Herodot, yaklaşık MÖ 430'da göl hakkında ilk açıklamayı şu şekilde yaptı:
“Göldeki su yerel kaynaklardan elde edilmiyor, çünkü o kısımdaki toprak son derece kuru ve susuz, ancak Nil'den bir kanal ile getiriliyor. Fayyum’un dolması altı ay ve geri akışı da altı ay sürer." Strabo, M.Ö. 20'de şunları yazdı: “Moeris gölü denen, deniz denebilecek kadar büyük ve rengiyle açık denizi andıran dikkat çekici bir gölü vardır.

“Böylece Moeris gölü, büyüklüğü ve derinliği nedeniyle Nil'in taşkınını kontrol edebilmekte, evlerin ve bahçelerin su basmasını önleyebilmektedir. Nehir seviyesi düştüğünde göl, suyu yine her iki ağzındaki bir kanal ile deşarj eder. Her iki uçta da girişi ve çıkışı kontrol etmek için düzenleyiciler var."

Bölgeyi titizlikle inceleyen Sir William Willcocks'a göre:
"Moeris Gölü 1700 milyon metrekarelik bir yüzeye, 50.000 milyon metreküplük bir kapasiteye sahipti. Suyu Nil'e boşaltılıp düşük bir seviyede tutarak 13.000 milyon metreküp su alabilirdi. Çok yüksek bir taşkını orta boyutlara indirebiliyordu. Eğer herhangi bir selde ihtiyatsız veya kötü niyetle açılırsa, Aşağı Mısır'ın büyük bir bölümünü herhangi bir havza sulamasından mahrum bırakabilecek durumdaydı. Çünkü sadece Nil selinin yüzey suları sulama için kullanıyordu."

Bahr el Yusuf, Nil’den yönü değiştirilen sel sularını taşıdı. Doğal suyolları, kanallar ve barajlardan oluşan karmaşık bir sistemin parçasıydı. Bağlantı kanalının 13 kilometre (8 mil) uzunluğunda, 49 metre (160 fit) genişliğinde ve 9 metre (30 fit) derinliğinde olduğu bilinir. Projede yer alan barajlar hem toprak hem de duvar kullanılarak inşa edilmiş olup, suyun akışı kapılar ile kontrol edilmiştir.

Hawara, Labirent piramidi ile düzenleyici barajların Nil sularını yönlendirdiği yerdir. Ana düzenleyiciler, nehir ile göl arasındaki boşluğu kapatan 10 kilometre (6 mil) uzunluğunda iki toprak barajdır. O dönemde Nil, belli ki kanalın girişinin karşısındaki iki kanaldan akıyordu. 20. yüzyılın Lahun'daki Bahr el Yusuf'u, o zamanlar ya Kral Menes zamanında olduğu gibi Nil'in ana kanalıydı ya da Hawara Eglan ve Hawara el Makta'daki iki barajın, Nil akışının büyük bir kısmını yön değiştirecek kadar büyük bir kapasiteye sahipti.

O günlerde Mısır'ın çoğu havza sulaması şeklinde yapılıyordu ve yaşamı için nehrin dağıtım sistemlerine yönlendirilebilecek kadar yüksekte tutulmasına bağlıydı. Nil tehlikeli derecede yüksek olduğunda, taşkınlar kanaldan Moeris Gölü'ne yönlendirildi.(11), (12)

12. Hanedan firavunları Fayyum Vahasını ihya etmek amacıyla Yusuf Kanalını derinleştirerek oluşan suni gölü rezervuar olarak kullanmışlardır. Bunun yanında göl etrafındaki bataklık alanlar kurutularak tarım arazisi de kazanılmıştır. Tarım arazilerine tekrar su basmaması için setler yapılmıştır.(13)

Fayyum'da büyük ölçekli tarımsal sömürü Orta Krallık'ta başladı. Orta Krallık döneminde Fayyum için en önemli iki hidro-tarım projesi, Hawara Kanalı'nın derinleştirilmesi ve al-lahun'da bir tür devasa barajın inşasıydı. Sel dönemlerinde Fayyum'a girebilecek su miktarını artırmak için Hawara projesi gerçekleştirildi. ... Hawara Kanalı'nı derinleştirmenin bir başka nedeni de suyun azaldığı mevsimlerde kullanmak için daha fazla suyun depolanması olabilirdi. Bu büyüklükte bir derinleştirme projesi, büyük ölçüde merkezi bir koordinasyon çabasını gösterir. Kanal, bu iki nedenden dolayı veya bunlardan yalnızca biri için derinleştirilmiş olabilir.(14), (15)

4- Bahr Yusuf (Yusuf Kanalı)
Yusuf peygamber tarafından yapılan büyük rezervuar Bahr Yusuf kanalı ile oluşturulmuştur. 12. Hanedan döneminde kanal derinleştirilmiştir.(16), (Resim 3)

Bahr el Yusuf, Nil’den yönü değiştirilen sel sularını taşıdı. Doğal suyolları, kanallar ve barajlardan oluşan karmaşık bir sistemin parçasıydı. Bağlantı kanalının 13 kilometre (8 mil) uzunluğunda, 49 metre (160 fit) genişliğinde ve 9 metre (30 fit) derinliğindedir.(11)

Ç- 12. HANEDAN DÖNEMİNDE İSRAİLOĞULLARI

1- Lahun (Kahun) Kasabası
Kahun, 12. hanedan Firavunlarının büyük ilgi gösterdiği Fayyum vahasına bakan bölgededir. İngiliz arkeolog ve Mısır bilimci Flinders Petrie, piramit tapınağının kuzey tarafına bitişik olan çölde Kahun kasabasını keşfetti. Kahun, bilinen diğer piramit kasabalarından daha büyüktür. Petrie, bölgede piramit, tapınak, evler, depolar, tuğla duvarlar, çanak-çömlek örnekleri buldu. Piramidi inşa eden işçilerin burada yaşadığını ileri sürmüştür.(10), (Resim 4)

Lahun’da bulunan ayrıntılı bok böcekleri koleksiyonundan, kasabanın Senusret II döneminden Neferhotep I zamanına kadar kullanıldığı tespit edildi.(6)

2- Lahun Kasabasında Çok Sayıda Bebek İskeleti Bulundu
Dr. Rosalie David, Lahun’da yapılan kazılar hakkında bir kitap yazdı. Petrie'nin yaptığı ilginç keşiflerden birini aktarır:
"Kahun'daki pek çok evin zeminin altında muhtemelen giysi ve diğer eşyaları saklamak için kullanılan tahta sandıklar çıkarıldı. Bu sandıkların içinde bebek iskeletleri bulundu. Bazen bir sandıkta iki veya üç tane gömülmüş bebeğe rastlandı. Bu bebekler sadece birkaç aylıktı." Bu olağanüstü yüksek rakam, Firavun'un İsrailli bebeklerin katledilmesini emrettiği olay ile tutarlıdır.(6), (17)

Sir Flinders Petrie, Kahun’da sandıklarda bulduğu bebek iskeletlerinin, Firavunun fermanı ile öldürülen bebekler olduğunu düşünür. Bunun için Kitabı Mukaddes’te bir açıklama vardır. Firavun, İbrani ebelere, “İbrani kadınlarını doğum sandalyesinde doğurturken iyi bakın; çocuk erkekse öldürün, kızsa dokunmayın.” (Mısır’dan Çıkış 1: 16) diye emir vermişti.

Ebeler bu emri görmezden geldiler, Bunun üzerine firavun bütün halkına buyruk verdi: “Doğan her İbrani erkek çocuk Nil'e atılacak, kızlar sağ bırakılacak.” (Mısır’dan Çıkış 1: 22). Kederli birçok annenin, kollarından bebekleri alınmış ve öldürülmüş olmalı. Görünüşe göre onları, evlerinin altındaki sandıklara gömdüler.(17), (Resim 5)

İsrailoğullarının yaşadığı Tell ed-Daba Kasabasında da çok sayıda bebek iskeletleri bulundu:
Tell ed-Daba ve Kahun'da Semitik köle nüfusunun yüksek olduğu bölgelerdeki mezarlıkların incelenmesinden elde edilen sonuçlar, Kitabı Mukaddes anlatısını desteklemektedir. Tell ed-Daba'daki mezarlarda ölenlerin yüzde 65'inin bebek olduğunu ortaya koyuyor.(18)

Tell ed-Daba ve Lahun kasabası gibi 12. hanedan köle yerleşim yerlerinde bebek iskeletlerinin bulunması krallığın bebek kurban etme uygulamalarının kanıtını teşkil etmektedir:
Senusret’in Tell ed-Daba’da, düşmanlarının (İsrailoğulları) çocuklarına gerçekleştirdiği infazların bir kurban ritüeli olduğuna şüphe yok.(19)

Lahun kasabasında bebeklerin gömüldüğü sandıklar İsrailoğuları tarafından yaygın olarak kullanıldığı anlaşılıyor. Bebek Musa’nın da benzer bir sandığa konulup Nil nehrine bırakıldığı Kur’an’da bildirilmişti.

37,38,39,40) Ve andolsun Biz, sana diğer bir defa daha iyilik yapmıştık: "Hani bir vakit vahyolunan şeyleri annene vahyetmiştik, 'Mûsâ'yı sandık içine koy da bol suya/nehre bırak, sonra da bol su/nehir o'nu sahile atsın. Onu Bana düşman olan ve o'na düşman olan birisi alsın.' Ve Ben tarafımdan senin üzerine bir muhabbet bıraktım ve Benim gözetimim altında yetiştirilmen için, hani kız kardeşin yürüyordu da 'Sizi o'nun bakımını üstlenecek birine götüreyim mi?' diyordu. Böylece gözü aydın olsun ve kederlenmesin diye seni annene geri döndürdük. Ve sen, bir can öldürmüştün de seni gamdan kurtarmıştık. Ve Biz seni potada eritip saflaştırdıkça saflaştırdık/seni olgunlaştırdık. Bir de yıllarca Medyen halkı içinde kaldın. Sonra bir ölçü; plan üzerine geldin, ey Mûsâ! (Taha 37-40)

İbrani erkek bebeklerin katledildiği bilgisi ve bebek Musa’nın nasıl kurtulduğu Kitabı Mukaddeste de yer almaktadır.

22 Bunun üzerine firavun bütün halkına buyruk verdi: “Doğan her İbrani erkek çocuk Nil'e atılacak, kızlar sağ bırakılacak.” (Mısır'dan Çıkış 1:22)

1Levili bir adam kendi oymağından bir kızla evlendi. 2 Kadın gebe kaldı ve bir erkek çocuk doğurdu. Güzel bir çocuk olduğunu görünce, onu üç ay gizledi. 3Daha fazla gizleyemeyeceğini anlayınca, hasır bir sepet alıp katran ve ziftle sıvadı. İçine çocuğu yerleştirip Nil kıyısındaki sazlığa bıraktı. 4Çocuğun ablası kardeşine ne olacağını görmek için uzaktan gözlüyordu.
5O sırada firavunun kızı yıkanmak için ırmağa indi. Hizmetçileri ırmak kıyısında yürüyorlardı. Sazların arasındaki sepeti görünce, firavunun kızı onu getirmesi için hizmetçisini gönderdi. 6Sepeti açınca ağlayan çocuğu gördü. Ona acıyarak, “Bu bir İbrani çocuğu” dedi.
7Çocuğun ablası firavunun kızına, “Gidip bir İbrani sütnine çağırayım mı?” diye sordu, “Senin için bebeği emzirsin.”
8Firavunun kızı, “Olur” diye yanıtladı. Kız gidip bebeğin annesini çağırdı. 9Firavunun kızı kadına, “Bu bebeği al, benim için emzir, ücretin neyse veririm” dedi. Kadın bebeği alıp emzirdi. 10 Çocuk büyüyünce, onu geri getirdi. Firavunun kızı çocuğu evlat edindi. “Onu sudan çıkardım” diyerek adını Musa[a] koydu. (Mısırdan Çıkış 2:1-10)

3- İnfaz Yasaları
Mısır’da eskiden beri idam cezalarının olduğu bilinmektedir. Özellikle 12. hanedan döneminde sistematik bir şekilde ölüm cezası uygulanmıştır:(20)

Orta Krallıkta idam cezalarının uygulama esasları kayıt altına alınmıştır. İnsanların başlarının kesilmesi, derisinin yüzülmesi, yakılması ve insan kurban edilmesi kraliyet yasalarına girmiştir.(21)

Orta Krallık kalesi Mirgissa’da, kurban infaz kalıntıları arasında çok sayıda Yürütme Metinleri (Execration Texts) yazıtlarına ait parçalar bulunmuştur.(22), (23)

İnsan kurban etme ayininde yakma / pişirme, kafa kesme, kazığa oturtma ve yüzme gibi işkenceler Orta Krallıkta kesinlikle uygulanmıştır. Zina için ölüm cezası uygulanmıştır.(24) III. Senusret zamanında Tell el-Daba kasabasında baskının başladığı biliniyor.(25)

Aynı şekilde Amenemhat III’ün Lahun kasabasında birkaç aylık çocukları kurban ettiği de unutulmamalıdır.

Kur’an bu zulümleri yaptıranın Firavun olduğunu ifade eder. Firavun kişi adı değil unvandır. İsrailoğullarının dinlerini değiştiren, onları kurban eden, kadınları aşağılık işlerde kullanan firavunun, tarihi bilgilere göre en az 2 ya da 3 farklı kişi olduğu bilinmelidir. (Senusret I, Senusret III, Amenemhat III). Kısacası bu uygulamalar kraliyet yasaları olarak tarihe geçmiştir.

Musa peygamber Mısırlıyı öldürdükten sonra başına ne geleceğini biliyordu. Zaten saraydan birisi kendisine öldürüleceği haberini hemen getirmişti.

20) Ve şehrin öbür ucundan bir adam koşarak geldi. Dedi ki: "Ey Mûsâ! İleri gelenler seni öldürmek için senin hakkında görüşme yapıyorlar. Derhal çık! Şüphesiz ki ben öğüt verenlerdenim." (Kasas 20)

İsrailoğullarının erkek bebeklerinin öldürülmeleri konusu Kur’an’da ayrıntılı bir şekilde yer almaktadır:

4) Şüphesiz ki Firavun, yeryüzünde yüceldi ve idaresi altındaki insanları grup grup yaptı; onlardan bir grubu güçsüzleştirmek istiyor; bunların oğullarını boğazlıyor; eğitimsiz, öğretimsiz bırakıp niteliksiz bir kitle oluşturarak güçsüzleştiriyor, kadınlarını utanca boğuyordu. Şüphesiz ki o, bozgunculardan idi.
5,6) Biz ise istiyoruz ki, yeryüzünde güçsüz düşürülenlere armağan verelim, onları önderler yapalım ve onları mirasçılar yapalım. Ve onları yeryüzünde sağlamca yerleştirelim, Firavun, Hâmân ve bu ikisinin askerlerine, onlardan çekinmekte oldukları şeyleri gösterelim.
7) Ve Biz Mûsâ'nın anasına vahyettik: "Onu emzir. Eğer o'nun için korkarsan o'nu nehre bırakıver, korkma ve üzülme. Şüphesiz Biz o'nu sana döndüreceğiz ve kendisini elçilerden biri yapacağız." (Kasas 4-7)

37,38,39) Ve andolsun Biz, sana diğer bir defa daha iyilik yapmıştık: "Hani bir vakit vahyolunan şeyleri annene vahyetmiştik, 'Mûsâ'yı sandık içine koy da bol suya/nehre bırak, sonra da bol su/nehir o'nu sahile atsın. Onu Bana düşman olan ve o'na düşman olan birisi alsın.' Ve Ben tarafımdan senin üzerine bir muhabbet bıraktım ve Benim gözetimim altında yetiştirilmen için, (Ta Ha 37-39)

4- Kahun Jinekoloji Papirüsü
Flinders Petrie, 1889 yılının Nisan ayında Kahun kasabasında üç sayfalık Kahun Jinekolojik Papirüsü buldu. Papirüsün üçüncü sayfasının sağ üst köşesinde Amenemhat III’ün adı ve hükümdarlığının 29. yılı olduğu yazılıdır.(26), (27), (Resim 6)

Papirüs, 34 paragraftan oluşur. İlk 17 paragraf, çoğunlukla üreme organlarıyla ilişkili hastalıkların semptomlarını ele almaktadır.
İkinci bölüm 18-35. paragraf arasıdır. Gebe kalma ve doğum kontrolü ve üreme süreci ele alınır. 20-22. paragraf kontraseptif yöntemlerle ilgilidir.
Üçüncü bölüm; bir kadının doğurganlığını ve gebe kalma yeteneğini tahmin etmek, hamileliği teşhis etmek ve bir çocuğun cinsiyetini belirlemek için kullanılan bir dizi testi açıklar. Pek çok benzer test, diğer tıbbi papirüslerde de yer alıyor ve Mısırlıların bu tür tahminlere verdiği önemi gösteriyor.
Dördüncü ve son bölüm iki paragraf içermektedir. Birincisi hamilelik sırasında diş ağrısı tedavisini gösterirken, ikincisi mesane ile vajina arasında idrar kaçırma ile oluşan fistülü tanımlar.(28), (29), (30)

Papirüs çok yoğun kullanıldığından hasar görmüştür. Arkasına yeni papirüs yapıştırılarak onarılmıştır.(26), (31)

Kahun kasabası, hamilelik ve doğum için fiziksel tehlikelerle doludur. Pek çok bebek yaşamın ilk birkaç ayında öldü. Doğum öncesi bakım düzeyi ve doğumu çevreleyen koşullar, birçok kadının hayatını kaybetmesine ya da doğumla ilişkili sürekli yaralanmalarına yol açtı.(32)

Kahun’da kötü yaşam koşulları bulunmaktadır. Ayrıca kasabada yaşayan İsrailoğullarının dinlerinin zorla değiştirildiği de unutulmamalıdır.(33)

Papirüste kötü muamele gören vakaların varlığı dikkat çekicidir. (Reçete 9) "vajinasında ve aynı zamanda her uzuvda - dayak ağrıları" olarak tanımlanıyor. Stevens, "vajinasındaki ve aynı şekilde her uzvundaki ağrılar; "kötü muamele görmüş biri", olarak tanımlar. Diğer kötü muamele örnekleri 1, 6 ve 16 nolu reçetelerde bulunur. Semptomların kombinasyonunun - genelleşmiş ağrılar, gözlerdeki ağrılar ve bir rahim hastalığı - zührevi hastalığın kanıtı olabileceği öne sürülür.(34)

Aubert (1989:6), bebek ölümleri, kısa ömür, kıtlık tehdidi, doğumun kendisi gibi riskler göz önüne alındığında, yaşamın kendisinin güvencesiz olduğu bir çağda, "kadınların üreme işlevlerine çok değer verilirdi; tüm cinsel ve fizyolojik işlev bozuklukları topluma tehdit olarak kabul edildi." Bu bağlamda, rahim, hastalıktan ve/veya okült güçlerden kaynaklanan istenmeyen etkilerin potansiyel bir hedefi olarak görülüyordu. Bu amaçla, rahim ve onun korunması, eski Mısır’da kadın doğum ve jinekoloji merkezi bir konumdaydı.(35)

On ikinci hanedanın jinekolojiye olan ilgisi şu şekilde açıklanabilir: Amenemhat III’ün erkek çocuğu yoktu. Kızlarından birisinin erken yaşta ölmesi, diğer kızı Sobeknefru'nun hiç çocuğunun olmaması hanedanlığın sonunu getirecek bir durumdu. Firavunun kendi ailesinden erkek çocuk sahibi olma saplantısı, İsrailoğullarının kadınları üzerinde deneyler yapacak kadar azgınlaştığını gösteriyor. Eski Mısır’da yaygın olan ve kısırlığa da yol açan hastalık hakkında, Kan başlığı altında açıklama yapılacaktır.

Zaten bu çaresizlik yüzünden firavun, bebek Musa’yı evlat edinmiş ve Mısır prensi olarak yetiştirmiştir.

Firavunun bu krizi çözmek için zorla İsrailoğulları kadınlarının üzerinde jinekolojik deneyler yaptırdığı anlaşılıyor. Bu durumun çok acı sonuçlara yol açtığını Kur’an’dan öğreniyoruz. (Bakara 49; A’raf 127, 141; Kasas 4; Mü’min 25)

Bakara 49. Ve hani Biz, bir zaman sizi, sizi azabın en kötüsüne çarptıran, oğullarınızı boğazlayan; eğitimsiz, öğretimsiz bırakıp niteliksiz bir kitle oluşturarak güçsüzleştiren, kadınlarınızı utanca boğan Firavun'un yakınlarından kurtarmıştık. -Ve bunda size Rabbiniz tarafından büyük bir bela vardı.-

A’raf 127. Firavun toplumundan ileri gelenler de, "Seni ve senin ilâhlarını/seni ilâh edinmeyi terk etsinler de yeryüzünde kargaşa çıkarsınlar diye mi Mûsâ'yı ve toplumunu serbest bırakacaksın?" dediler. Firavun dedi ki: "Onların oğullarını öldüreceğiz; eğitimsiz, öğretimsiz bırakıp niteliksiz bir kitle oluşturarak güçsüzleştireceğiz, kadınlarını utanca boğacağız ve biz onlar üzerinde ezici bir güce sahip kimseleriz."

A’raf 141. Hani bir zaman Biz, size azabın kötüsünü yapan; oğullarınızı öldüren; oğullarınızı boğazlayan; eğitimsiz, öğretimsiz bırakıp niteliksiz bir kitle oluşturarak güçsüzleştiren, kadınlarınızı utanca boğan Firavun ailesinin elinden de sizi kurtarmıştık. Bunda da sizin için Rabbiniz tarafından büyük sınav vardır.

Kasas 4. Şüphesiz ki Firavun, yeryüzünde yüceldi ve idaresi altındaki insanları grup grup yaptı; onlardan bir grubu güçsüzleştirmek istiyor; bunların oğullarını boğazlıyor; eğitimsiz, öğretimsiz bırakıp niteliksiz bir kitle oluşturarak güçsüzleştiriyor, kadınlarını utanca boğuyordu. Şüphesiz ki o, bozgunculardan idi.

Mü’min 25. Böylece Mûsâ, katımızdan kendilerine bir hak ile geldiği zaman onlar: "Mûsâ ile birlikte iman etmiş kişilerin oğullarını katledin; eğitimsiz, öğretimsiz bırakıp niteliksiz bir kitle oluşturarak güçsüzleştirin, kadınlarını da utanca boğun" dediler. Kâfirlerin; Allah'ın ilâhlığını ve rabliğini bilerek reddedenlerin düzeni, boşa çıkmakta olandan başkası da değildir.

5- Lahun Kasabası Aniden Terk Edilmiştir
Flinders Petrie'nin, bir başka çarpıcı keşfi ise bu kölelerin kasabadan aniden kaybolmasıdır. Rosalie David bu konuda kitabında şunları aktarır:

"Kahun'un sakinlerinin kasabayı terk etmelerinin, dükkânlarda, evlerde aletlerini ve diğer eşyalarını bırakmalarının nedeni, Firavun piramidinin tamamlanmasından kaynaklanmadığı ortadadır."
"Kahun'daki evlerde geride bırakılan günlük kullanım eşyalarının miktarı, çeşitliliği ve türü, gerçekten de ayrılmanın ani ve plansız olduğunu düşündürüyor." Ayrılış, ani ve plansızdı!: "Dört yüz otuz yılın sonuncu günü RAB'bin halkı ordular halinde Mısır'ı terk etti." (Mısır'dan Çıkış 12:41).(6), (17)

Kur’an da İsrailoğullarının ikamet ettikleri yerleri aniden terk ettiklerini bildirir:

52) Ve Biz, Mûsâ'ya: "Kullarımı geceleyin yola çıkar, şüphesiz siz takip edilenlersiniz" diye vahyettik.
53,54,55,56,60) Derken Firavun da şehirlere toplayıcıları gönderdi: "Şüphesiz bunlar, sayıları azar azar, bölük pörçük bir topluluktur. Ve onlar bizim için elbette öfkelidirler. Biz ise, elbette hazırlıklı, tedbirli bekleyen bir cemaatiz." Sonra Firavun ve adamları güneş doğarken onların ardına düştüler.
61) İki topluluk birbirini görünce, Mûsâ'nın ashâbı "Şüphesiz biz, kesinlikle kıstırıldık" dediler.
62) Mûsâ: "Kesinlikle sizin düşündüğünüz gibi değil! Şüphesiz Rabbim benimledir, bana yol gösterecektir" dedi.
64) Ötekilerini de oraya yaklaştırdık.
65,66) Ve Mûsâ ve beraberindekilerin hepsini kurtardık, sonra da ötekileri suda boğduk. (Şuara 52-66)

6- İsrailoğullarını Hapseden Duvarlar
Kahun (İbranice rahip kelimesiyle aynı isim), çoğunlukla Semitlerin yaşadığı, etrafı çevrili bir kasabaydı. Köleliğin belgeleri bulundu. Muhtemelen korunan ve surlarla çevrili bir köle kasabası olduğunu gösteriyor.(10), (36)

Kahun’da 100 ev vardı ve kasabasının etrafı kalın tuğla duvarlarla çevriliydi. Sokaklar ve evler düzenli sıralar halindedir. Batıdaki ev blokları tek bir bekçi tarafından kolayca korunabilir. Kasaba birkaç ana alana ayrılmıştır.(37)

Mısırlılar, Deltanın doğu sınırını oluşturan bölgede bulunan göller ve bataklıkları doğal sınır olarak kullanıldılar. Bu göller ve bataklıklar arasında kalelerin koruduğu kanalları birleştirerek sınırları güvence altına aldılar:

Ayrıca, 12. hanedan Firavunları; sınır güvenliği sağlamak ve İsrailoğullarının kaçmamalarını engellemek için ülkenin doğusuna (Sina Yarımadası sınırına) büyük kerpiç duvarlar ördürttü.(36), (38)

7- 12. Hanedan Köle Kayıtları
12. hanedanın sonlarında İsrailoğullarının köleliğine dair kanıtlar ortaya çıkıyor. 12. hanedanın beşinci kralı Senusret III, deltada Bubastis, Qantir ve Ramses gibi şehirler inşa etti. 12. hanedanlığın ikinci yarısında Kahun ve Gurob köylerinde büyük bir Sami köle nüfusu yaşıyordu. Bir papirüs köle listesinde 77 okunaklı isimden 48'i tipik, çoğu sahibi tarafından atanan Mısırlı isminin yanında "kuzeybatıdan bir Sami grubu" sıralanır. Bu dönemde Mısır'da Semitik kölelerin varlığı, İsrailoğullarına yapılan zulme dair Kitabı Mukaddesteki anlatımla tutarlıdır.(39)

Senusret III, 12. Hanedanlığın son hükümdarları olan Amenemhat III ve Sobekneferu'nun hükümdarlık dönemine ait köle kayıtları vardır. Bunların bazıları Sobekneferu'dan önce Amenemhat IV (Musa) olarak anılan belirsiz bir figürden bahseder. ... İncil Araştırmaları Derneği'nden Profesör Bryant Wood, Kahun'da yaşayan Semitik kölelerin gerçekten İsrailliler olduğu sonucuna varır.(17)

Karnak tapınağında bulunan Sobekhetep IV Yazıtının 2. maddesinde insan kaynakları yasası yer alır:
"İnsan sağlama bürosunun mührünü yazınız": Unvan, Lahun'da bulunan Amenemhat III’ün 29. yılına tarihlenen yasal bir belgede yer almaktadır. Unvan sahibi, insanların transferi hakkında bir belge hazırlayan biri olarak görünür.“(40)

Jürgen von Beckerath, Amenemhat III Mısırını 'totaliter' bir devlet olarak tanımlıyor.(41) Mısır krallığında zorla çalıştırma, kölelik sistematik bir şekilde uygulanmıştır.(42)

Brooklyn Papirüsü
Brooklyn Müzesinde yer alan papirüs, “Papyrus Brooklyn 35,1446“ adıyla bilinmektedir. Papirüsü önemli kılan şey; Mısır’dan Çıkış’a denk gelen dönemde yazılmış olmasıdır. Papirüste hem 12. Hanedan sonuna hem de 13. Hanedan dönemine ait Mısır’da yabancıların varlığını kanıtlayan bilgiler bulunur. Papirüsün ön yüzünde “Büyük Hapishane/Çalışma Kampı” olduğu ve bu kamptan kaçan 80 kişinin bilgilerine yer verilir.

Belge, Amenemhat III'ün saltanatından 13. Hanedanlığa kadar uzanıyor. Vezir Ankhu'ya gönderilen bir mektubun ve kraliyet kararnamesinin kopyaları da belgeye dâhil edilmiştir.(43), (44), (Resim 7)

Kur’an, Firavun’un İsrailoğullarını köleleştirdiğini açıkça bildirilir:

25) Böylece Mûsâ, katımızdan kendilerine bir hak ile geldiği zaman onlar: "Mûsâ ile birlikte iman etmiş kişilerin oğullarını katledin; eğitimsiz, öğretimsiz bırakıp niteliksiz bir kitle oluşturarak güçsüzleştirin, kadınlarını da utanca boğun" dediler. Kâfirlerin; Allah'ın ilâhlığını ve rabliğini bilerek reddedenlerin düzeni, boşa çıkmakta olandan başkası da değildir. (Mü’min 25)

49) Ve hani Biz, bir zaman sizi, sizi azabın en kötüsüne çarptıran, oğullarınızı boğazlayan; eğitimsiz, öğretimsiz bırakıp niteliksiz bir kitle oluşturarak güçsüzleştiren, kadınlarınızı utanca boğan Firavun'un yakınlarından kurtarmıştık. -Ve bunda size Rabbiniz tarafından büyük bir bela vardı.- (Bakara 49)

104,105) Ve Mûsâ, "Ey Firavun! Ben kesinlikle âlemlerin Rabbi tarafından gönderilmiş bir elçiyim. Allah hakkında haktan başkasını söylememek bana bir yükümlülüktür. Gerçekten ben size Rabbinizden apaçık bir delil ile geldim. Bu nedenle İsrâîloğulları'nı gönder benimle" dedi. (A’raf 105)

15,16,17) Allah: "Kesinlikle senin düşündüğün gibi değil! Haydi, ikiniz alâmetlerimizle/göstergelerimizle gidin. Şüphesiz ki, Biz sizinle beraberiz, işitenleriz. Haydi, ikiniz Firavun'a gidin de 'Biz kesinlikle, İsrâîloğulları'nı bizimle beraber gönderesin diye' âlemlerin Rabbinin elçisiyiz deyin" dedi. (Şu’ara 16-17)

D- MUSA PEYGAMBER KISSASINI DOĞRULAYAN KANITLAR

12. Hanedan zamanına ait pek çok veri Kur’an ile çok iyi uyum gösterir. Bunları şu şekilde sıralayabiliriz:

1- Bilginler
Musa peygamberle münazara yapan bilginlerin genellikle büyücü olduğu ileri sürülür. Bu yanlış nitelemedir. Bunlar, firavunun otoritesini yüceltmek için fikir, tez üreten aydın insanlardır. Halk kültüründeki sihirbaz, büyücü kesinlikle değildirler. Firavunun çevresindeki bilginlere Ipuwer örnek verilebilir.

Ipuwer Papirusünü yazan Ipuwer bilge bir kişidir. Metinde "Depolara ve hazinelere sıkça yapılan atıflar göz önüne alındığında, bilgenin hazine yetkililerinden biri olması doğaldır. Ayrıca o Delta'dan hazine eksikliğini rapor etmek için geldiği sonucuna varılabilir.(45) Ipu-wer, “saygıdeğer Ipu” anlamına gelir. Ipuwer'a verilen özel unvan, Orta Krallık'ta bilinen bir unvan olan ‘Overseer of Singers’tir. Yani bilginlerin yöneticisi olarak ifade edilebilir.(46)

Kahun’da bulunan papirüslerin birinde tapınaktaki festivallere katılan bilginler(şairler) kayıtlıdır. Papirüste bu bilginler dört grupta yer alır. Her grupta ise ikişer adet bilgin ismi ile kayıtlıdır.(47)

Bilginler ile Musa peygamber arasında tezler tartışılmıştır. Bu konunun üzerinde durulması gerekir: Tartışma konusu sihir-büyü değildir. Ayetlerde işlenen konu toplumsal eğitimde bilimsel yöntemin nasıl olması gerektiğidir. Ayetlerde konu herkesin kolaylıkla anlayabileceği şekilde ortaya konulmuştur. Bilginler tezlerini görsel sunum ve gösteri (demonstrasyon) metodu ile desteklemiştir. Toplantı halka açık ortamda festivalde yapılmıştır.

Firavunun, Musa’ya karşı bilginlerle anlaştığını Kur’an’dan öğreniyoruz. Böylece bilginler, Musa’nın gerçeği getirdiğini bile bile halkı yanıltmış ve Firavunun otoritesini yüceltmişlerdir:

113,114) Ve o çok bilgili, büyüleyici, etkin bilginler Firavun'a geldiler: "Eğer galip gelen/yenen biz olursak, gerçekten bizim için büyük bir ödül olacak/olacak mı?" dediler. Firavun, "Evet" dedi, "siz kesinlikle yakınlaştırılmışlardan olacaksınız da." (Araf 113-114)

Toplumun genelini ilgilendiren konularda en doğru kararın alınması için tez-antitez birlikte verilmeli ve bireyin tercih etmesi istenmelidir. Firavun ve bilginlerin aldıkları karar, bireyi ve toplumu yok saymış ve Firavunu ilahlaştırmıştır. Oysa sosyallik ilkesi gereği her iki görüş birlikte verilerek sonuç halkın seçimine bırakılmalıydı.

Öğretim İlkeleri
Öğretim prensiplerinden sosyallik ilkesi birey ve toplum için çok önemlidir. Örneğin, eğitimin en önemli konularından biri çocukları dengeli olarak sosyalleştirmektir. Sosyallik, çocukların anne-baba, okul yöneticisi ve öğretmenleri, yönetmelikleri, yasaları, tanıması, saygı göstermesi ile gerçekleşir. Çünkü bunlar toplumsal yapının direkleridir. Eğitim öğretim faaliyetlerinde çocuğun kendi kararlarını verebilmesi, kendi kendini yönetmesi, hür kararlar vermenin hazzı ve sorumluluğu da verilmelidir. Sonuçta insanların bilinçlenmesi ve topluma kazandırılması, öğretim ilkelerinden öğretimde sosyallik ilkesi konusuna girmektedir.

Sosyallik (Otoriteye İtaat ve Özgürlük) İlkesi
Ferdin sosyalleşme süreci içerisinde kurallara uyması büyük bir önem taşır. Bu otoriteye itaat olarak tanımlanır. Ancak birey kurallara uyarken kendi kararlarını alabilmesi, yöntemini kendi kendine yapması, hür karar verme sorumluluğunu kazanması istenir. Bu olgu özgürlük olarak tanımlanır. (Öğretim Yöntem ve Teknikleri)

Kısacası, bireyin kime/neye itaat edeceğini hür iradesi ile tercih etmesi istenir. İnsanın dünya ve ahiret hayatında mutlu olması için Allah’ın insanların hayrına gönderdiği ilkelere uyması tavsiye edilir. İnsan kendi yararına olan bu ilkeleri özgür iradesi ile seçebilmelidir.

Musa peygamber Allah’tan aldığı vahiyleri Firavuna, bilginlere ve topluma tebliğ etmiştir. Peygamber, modern öğretim prensiplerinin gereğini yerine getirmiştir. Bilginler ise bunu yapmamış, insanlardan firavuna körü körüne itaat etmeleri için çabalamıştır. Bu nedenle Firavun ve bilginlerin izlediği yol baştan sona yanlıştır. Bilimsel bir yaklaşım da değildir.

54) Firavun kendi toplumunu etkisizleştirdi; niteliksizleştirdi de onlar da ona itaat ettiler. Şüphesiz onlar, hak yoldan çıkmış kimseler toplumu idiler. (Zuhruf 54)

4) Şüphesiz ki Firavun, yeryüzünde yüceldi ve idaresi altındaki insanları grup grup yaptı; onlardan bir grubu güçsüzleştirmek istiyor; bunların oğullarını boğazlıyor; eğitimsiz, öğretimsiz bırakıp niteliksiz bir kitle oluşturarak güçsüzleştiriyor, kadınlarını utanca boğuyordu. Şüphesiz ki o, bozgunculardan idi. (Kasas 4)

2- Bilginlerin Asası
Liverpool Müzesi'nde Mısır Krallığının 12. hanedan dönemine ait bir sihirbaz-bilgin asası bulunur. Asa, kobra yılanı biçimindedir.(48), (49), (Resim 8)

Tarih boyunca krallar, bilginler, rahipler kendilerini ve otoritelerini halkın üstünde tutmak için asa gibi enstrümanlar kullanmışlardır. Asa, gücü ve otoriteyi simgeliyordu. Firavunların büyük taç takmaları ve makyaj yapmaları benzer uygulamalardandır. Gerçekten de bazı firavun heykellerinde ve hiyerogliflerde ellerinde asa/sopa olduğu görülür. Bu asa ile halka şifa verdiğine inanılırdı. Farklı kıyafetler giyen, makyaj yapan ve genel çerçeveli sözler kullanan astrologlar günümüzde halen yapılan benzer uygulamalara örnektir.

Tez sahipleri savlarını karşısındakilere kabul ettirmek için çeşitli kanıt ve belge kullanırlar. Kısacası sözlerinin/fikirlerinin etkili olması için her yola başvururlar.

Bilginler de firavunun otoritesini yücelten fikirler ortaya koymuşlardır. Fikirlerini halka tebliğ ederken yılan şeklinde asa kullanmaları tabiidir. Çünkü kobra yılanının Mısır inancında ayrı bir yeri vardır. Yılan, Mısır’ın koruyucu gücünü temsil eder. Bilginlerin, Firavunun dinini yüceltirken görsel malzeme kullandıkları anlaşılıyor. Günümüzde modern eğitim-öğretimde, bilimsel çalışmalarda panel ve konferansların görsel sunum eşliğinde yürütülmesi konunun daha iyi anlaşılmasını sağlamaktadır.

Gösteri - Demonstrasyon:
Gösteri; toplantı, panel, seminer gibi eğitim ortamında katılımcılar arasında iletişimi arttıran hem görme hem de işitme duyularının etkin olarak kullanıldığı bir tekniktir. Bu teknikte katılımcılara fiziksel ya da zihinsel beceriler kazandırılırken öğretmen, çalıştırıcı, usta ya da sanatçı kazanımlar ile ilgili işlem basamaklarını araç-gereç, maket, model ya da materyal kullanarak gösterilir. Tarihte özellikle Roma ve Yunan şehirlerindeki antik tiyatrolarda bu gösteri yöntemleri sık sık uygulanırdı.

Eski Mısır’da sihir, din ve tıp arasında belirgin sınırlar yoktur. Bu nedenle konunun doğru anlaşılması için Mısırlıların sihirden neyi anladıklarının bilinmesinde yarar vardır. Ayrıntılı açıklama dipnotta yer alıyor.(50)

Firavunun uyguladığı Mısır kültü onun dinini ve otoritesini ifade ediyor. Musa kıssalarında bu konu öz olarak sihir, yılan, ejderha, bilgin, rablik iddiası ve din sözcükleriyle ifade ediliyor. Bu basit bir göz boyama değildir. Firavun ve yakınlarının yaşam tarzıdır.

Kısacası Musa peygamber bilginlerle değnek dövüştürmemiştir. Onunla bilginler arasında ilkeler ve tezler tartışılmıştır. Musa peygamber Allah’tan aldığı ayetleri ortaya koymuştur. Bilginler ayetler karşısında gerçeği görmüşlerdir. Bu yüzden Musa’ya değil, “Musa ile Harun’un Rabbine” iman etmişlerdir. Bu ifade, Musa peygamberin sihir yapmadığının aksine muhataplarına ayet getirdiğinin bir başka kanıtıdır.

70) Sonunda bütün etkili bilginler, "Mûsâ ile Hârûn'un Rabbine iman ettik" demek sûretiyle boyunlarını uzatıp teslim olmuş durumda bırakıldılar. (45Taha 70)

43) Mûsâ onlara, "Ortaya koyun ne koyacaksanız!" dedi.
44) Bunun üzerine onlar, birikimlerini, eski inanç ve tezlerini/çer-çöplerini; eften püften bilgilerini ortaya koydular ve "Firavun'un gücü hakkı için şüphesiz elbette bizler galip olanlarız" dediler.
45) Sonra Mûsâ birikimini ortaya koydu; bir de ne görsünler, onların uydurduklarını yutuyor da yutuyor!
46,47,48) Sonra etkin bilginler boyun eğip teslimiyet gösterenler olarak bırakıldılar: "Biz, Âlemlerin Rabbine; Mûsâ ve Hârûn'un Rabbine iman ettik" dediler. (47Şuara 43-48)

Yeri gelmişken Musa peygamberin asasının ne olduğuna da kısaca değinelim. Musa peygamberin asası, Allah’tan aldığı vahiy ve Musa peygamberin birikimidir. Bilginlerin ortaya koyduklarını, Musa peygamber asası yani Allah’ın vahyi ile hükümsüz kılmıştır:

81,82) Onlar ortaya atınca da Mûsâ, "Sizin getirdiğiniz şey bir göz boyama/aldatmacadır. Şüphesiz, Allah onun boş ve asılsızlığını ortaya çıkaracaktır. Şüphe yok ki, Allah kargaşacıların işini düzeltmez. Ve Allah, günahkârların hoşuna gitmese de, hakkı, Kendi kelimeleriyle ortaya koyup gerçekleştirir" dedi. (51Yunus 81-82)

Aşağıdaki ayetler Musa peygamberin Firavun’a İslam dinini tebliğ ettiğini açıkça gösteriyor. Burada sihir söz konusu değildir. Musa ile Firavun arasında konu münazara edilmiştir.

45Taha 49-56
49) Firavun: "Öyleyse sizin Rabbiniz kimdir ey Mûsâ?" dedi.
50) Mûsâ: "Bizim Rabbimiz her şeye varlık ve özelliklerini veren, sonra yol gösterendir" dedi.
51) Firavun: "Öyleyse ilk asırların durumu nedir?" dedi.
52,53,54,55,56) Mûsâ: "Onların bilgisi Rabbimin katında bir kitaptadır. Rabbim yanlış yapmaz ve unutmaz/terk etmez. O, yeryüzünü sizin için bir beşik yapan, oradan sizin için yollar açan ve gökten bir su indirendir" dedi. -İşte Biz, o su ile türlü türlü bitkilerden çiftler çıkardık. Yiyiniz ve hayvanlarınızı otlatınız. Şüphesiz akıl sahipleri için bunda nice alâmetler/göstergeler vardır! Biz sizi yeryüzünden oluşturduk, sizi ona döndüreceğiz ve sizi bir kere daha ondan çıkaracağız.- Ve andolsun ki Biz, Firavun'a alâmetlerimizi/göstergelerimizi; hepsini gösterdik de o yalanladı ve dayattı.

47Şuara 23-30
23) Firavun: "Âlemlerin Rabbi dediğin de nedir ki?" dedi.
24) Mûsâ: "Eğer yakinen bilmiş olsanız, O, göklerin, yerin ve ikisi arasında bulunan şeylerin Rabbidir."
25) Firavun, yanı başında bulunanlara "İşitmiyor musunuz?" dedi.
26) Mûsâ: "O, sizin Rabbiniz ve daha önceki atalarınızın da Rabbidir" dedi.
27) Firavun: "Size gönderilen bu elçiniz kesinlikle gizli güçlerce desteklenen/delinin biridir" dedi.
28) Mûsâ: "Şâyet aklınızı kullansanız, O, doğunun, batının ve ikisinin arasında bulunanların Rabbidir" dedi.
29) Firavun: "Benden başka ilâh edinirsen, andolsun ki seni zindana kapatılmışlardan yaparım" dedi.
30) Mûsâ: "Sana apaçık bir şey getirmiş olsam da mı?" dedi.

52HUD 96-97
96,97) Andolsun ki Biz Mûsâ'yı da âyetlerimizle ve apaçık bir belge ile Firavun ve ileri gelenlerine elçi yaptık. Ama onlar Firavun'un emrine uydular. Hâlbuki Firavun'un emri aklı çalıştıran/doğruya ulaştıran değildir.

3- Festival
Kur’an’da Musa peygamber ve bilginlerin şenlik gününde karşılaşacağı bildirilir. Halkın da katılacağı ulusal düzeydeki festival olduğunun altı çizilir.

109,110,111,112) Firavun'un toplumundan ileri gelenler, "Kesinlikle bu çok bilgili büyüleyici, etkin bir bilgindir. O, sizi yurdunuzdan çıkarmak istiyor" dediler. Firavun, "O hâlde siz ne emredersiniz?" dedi. Onlar: "Onu ve kardeşini alıkoy, şehirlere de toplayıcılar gönder. Bütün çok bilgili, büyüleyici, etkin bilginleri sana getirsinler" dediler. (39A’raf 109-112)

59) Mûsâ: "Sizinle buluşma zamanı, tören, şenlik günü ve insanların toplanacağı kuşluk vaktidir" dedi. (45Ta Ha 59)

38) Böylece, etkin bilginler belli bir günün tayin edilen vaktinde bir araya getirildi.
39) İnsanlara da, "Siz toplanıyor musunuz?" denildi. (47Şuara 38-39)

İsrailoğullarının yaşadığı Lahun (Kahun) kasabasında Hathor tapınağı bulunmaktadır. Amenemhat III, Lahun’da düzenli olarak festivaller düzenlemiştir. Firavun’un dinini de temsil eden Hathor kültü, festivalin kutlanma nedenidir. Şenlik ritüelleri hakkında ayrıntılı bilgi Lahun papirüsünde yer almaktadır. Burada çok sayıda tanrı ve tanrıçaya dini ritüelin düzenlendiği anlaşılmaktadır. Papirüs, Amenemhat III'ün 35. yılına aittir.

Dini ritiellerin uygulandığı festivalde “Şarhoşluk Bayramı” düzenlendiği tespit edilmiştir. İçecekler sunmak ve tüketmek, şarkı söylemek ve dans etmek çok özel bir amaca hizmet etmek demektir. Bir yandan Hathor'un çok yönlü karakterinin vahşi ve evcilleşmemiş kısmını yatıştırmak ve diğer yandan en uygun atmosferi oluşturmak adına tanrı ve insan arasındaki şehvetli birliktelik için uygulanmıştır.

Firavunun Hathor kültüne-dinine göre; yukarıda sayılan eylemler hem Hathor tanrıçasının hem de kutlama yapanlar için olumsuz bir özellik olmayıp aksine eylemler teşvik edilmiştir.

Mısır’a hayat veren yıllık Nil selini getirdiğine inanılan ehlileştirilmemiş tanrıçanın (Hathor) düzenli olarak yatıştırılmasının gerektiğine inanılıyordu. (Taşkının fazla olması toprakların su altında kalmasına neden olurdu. Taşkının az olması durumunda kuraklık yaşanıyordu. Bu nedenle taşkının optimum şartlarda gerçekleşmesi Mısır ülkesi için hayati önem taşıyordu.) Hathor'un gelişinin Nil selini teşvik etmesi beklendiği için festival, yeni yıl kutlamaları şeklinde yerini almıştır.(51)

Hathor: Mısır mitolojisi'nde doğum, bereket, aşk ve evlilik ile ilişkilendirilen tanrıçadır. Ra'nın kızlarından biridir. Hathor (Mısır dilinde Horus’un evi anlamında) samanyolu galaksisinin kişileştirilmesini temsil eder. Hathor bazı figürlerinde memelerinden süt akan ilahi bir inek olarak çizilir.(52)

Güneş takvimi Nil Taşkınının önceden bilinmesi gibi çok önemli bir avantaj sağladı. Taşkın, Nil çevresindeki tarımı doğrudan şekillendirmektedir. Bu nedenle Mısır takvimi üç mevsimden oluşur. Akhet (taşkın), Peret (ekim) ve Shemu (hasat) Taşkın mevsimi Haziran'dan Eylül'e kadar sürer. Güneş takviminin kullanılmasıyla birlikte üretim planlaması yapılarak, zararsız-ziyansız zirai ekim-dikim yapıldı.(53)

Eski zamanlardan beri Nil'in taşkını Mısır'da önemli bir doğal döngü olmuştur. Mısırlılar tarafından 15 Ağustos'tan başlayarak iki hafta boyunca Wafaa El-Nil olarak bilinen yıllık tatil olarak kutlanır.(54)

Festivaller iki kategoride düzenlenmiştir: 1- Yerel ve bölgesel festival. 2- Ülke çapında düzenlenen festival.

Kur’an’da, Musa peygamber ile bilginlerin karşılaştığı festivalin ülke çapında düzenlendiğini bildirmiştir. Bu önemli festivalin, Nil taşkını olduğunda ulusal düzeyde kutlanan yeni yıl kutlamaları olması kuvvetle ihtimaldir. On ikinci hanedan kralları Fayyum baraj gölüne büyük önem vermiştir. Baraj ve sulama sitemine büyük yatırım yapan Firavunlar ve Mısır için en önemli olay, barajın sel suyu ile dolduğu taşkın dönemidir.

Kur’an’da şenlik-ziynet günü ismiyle ifade edilen Hathor Festivali düzenli olarak kutlandığı anlaşılıyor.(55) Her yıl bütün ülke tarafından kutlanan bu şenlikler, firavunun dinin en önemli ritüeli olmuştur. Bu festivallerden başka Amenemhat III’ün Sed Festivali (iktidarının 30. yılı kutlamaları) düzenlediği tarihi kayıtlardan bilinmektedir.(56), (47)

4- Firavunun Yaptırdığı Eserler

a-Piramitler
Amenemhat III tarafından Dashur’da yaptırılan Siyah Piramitin kerpiç iç çekirdek yapısı ortaya çıkarılmıştır. Tarihçi Josephus, İsrail kölelerine piramitleri inşa etme görevinin verildiğini kaydeder.(57) Dahshur'da yapılan piramitten başka Hawara’da da piramit yaptırmıştır.(58) Bu piramidinin mezar odası kemer tuğla tonozu ile korunur.(59), (Resim 9-10)

Firavun, Dashur’da kerpiçten yaptığı ilk piramitte yapısal sorunların olması nedeniyle Hawara’da başka bir piramit yaptırmıştır. Çünkü Nil’in alüvyonundan tuğla yapımı ekonomik ve pratik değildir.(60)

Firavunun, Moeris Gölünün milini kullanarak ikinci piramidi yaptığında amacına ulaştığını tarihi bilgilerden öğreniyoruz:

Labirent'in sonunda şimdiye kadar çamur tuğladan yapılmış en güzel piramit, Amenemhat III’ün yaptırdığıdır. Bu piramidin gerçekten dikkate değer bir özelliği var. Diğer kerpiç piramitlerin aksine, Amenemhat III’ün Hawara’da yaptırdığı piramit 3.800 yıl geçmesine rağmen bozulmadı. Çünkü Khnum'un teknolojisinde bir yenilik vardı.(61)

b- Labirent
Firavun konusu işlenirken piramit kompleksi içindeki labirent adı ile meşhur olmuş bina da dikkate alınmalıdır. Çünkü bu komplekste yer alan labirentte insanlığın ve İslam’ın aleyhine faaliyetler yapılmıştır. Firavunun ilkel ve vahşi öğretileri insanlığın başına bela olmuştur. Buradan çıkan fikirler Mısır sınırlarını da aşmıştır. Özellikle bu görüşler antik Girit (Yunan) medeniyetine de geçmiştir. (Yunan mitolojisinin zenginliğini hatırlayın) Bu nedenle Firavunun sadece kendi halkını yoldan çıkardığını düşünmek hata olacaktır.

Araştırmacıların açıklamalarından labirentin; astroloji (gibi bir sonuca götürmeyen, kesin yargıya ulaştırmayan), mitoloji öğretilerinin uygulandığı, gizem, kafa karışıklığı ve içinde çeşitli garip yaratık heykellerinin bulunduğu yapı olduğu anlaşılmaktadır. Firavunun burada kendine özgü bir kült oluşturduğu görülüyor.

Mısır mimarisinde en önemli binalar, kalıplara dökülen çimento-beton bloklardan yapılmıştır. Bunlar; Firavun ve ailesinin mezarı ya da tapınaklardır. Diğer yapılarda kerpiç, ahşap gibi malzemeler kullanılırdı. Taş-beton hammaddenin tükenmesi/kısıtlı olması nedeniyle önemli yapılarda pişmiş tuğlada kullanılmıştır. Amemenhat III’ün Hawara’da yaptırdığı piramit ve labirentin bazı bölümleri pişmiş tuğla ile inşa edilmiştir.

Mısır mimari geleneğine göre labirentin tek başına saray olması mümkün görülmemektedir. Piramit ve labirentin içindeki yapıların hepsi bütüncül olarak düşünüldüğünde bu kompleks; idari merkez, mahkeme, tapınak/okul ve morg işlevini gördüğü anlaşılmaktadır.(62), (63), (Resim 11-12)

Labirentte çok sayıda tuhaf yaratıkların olduğu heykeller bulunmuştur. Ayrıca Amenemhat III’ün tanrı-kral heykelleri de tespit edilmiştir.(64)

Hawara, güneydoğu Fayyum bölgesinde, günümüz Kahire şehrinin yaklaşık 80 km güneyinde bulunur. 12. hanedanın son büyük kralı Amenemhat III’ün, yaptırdığı Hawara Piramitinin güneyinde büyük bir kült kompleksi inşa etmiştir.

“Labirent yaklaşık 120 metreye 300 metredir. Yaklaşık 1500 yıl sonra, kral Amenemhat III hala bir tanrı olarak kabul ediliyordu. Fayum bölgesi, özellikle Hawara'da ve Klasik Antik Çağ döneminde kült kompleksi kralın adı “Labirent” olarak bilinmeye başlandı. Herodot, Labirentin on iki avlusu olduğunu söyler.”(65) Hawara'da başlatılan Kral Amenemhat III kompleksi saltanatının 15. yılında denk gelir.(66)

Prof. Spiegelberg, Mısır Labirentini orijinal olarak görür ve Mısır Labirenti'nin kurucusunun Kral Amenemhat III'ün olduğunu söyler. Labirent öğretileri Antik Yunan kültürünü de etkilemiştir. En eski Yunan kültürü ile eski Mısır uygarlığı arasında XII. Hanedan zamanına kadar bağlantı olduğu Dr. Arthur Evans'ın keşifleriyle kesinleşmiştir.(67), (68) Amenemhat III’ün Labirenti Giritli mimar ve ustalara yaptırdığı bilgisi bulunmaktadır.(69) Mısır ve Girit arasında başta labirent ve Girit boğa kültü olmak üzere bir takım kültürel bağlantılar tespit edilmiştir.(70)

Kur’an bu konuda şu ayetlerle bizleri bilgilendirmektedir:

38) Firavun da, "Ey ileri gelenler! Sizin için benden başka bir ilâh bilmedim. Ey Hâmân, benim için çamur üzerine hemen ateş yak; tuğla imal et de Mûsâ'nın ilâhı hakkında bilgilenmem için bana bir kule yap. Ve şüphe yok ki o'nun yalancılardan biri olduğuna kesinlikle inanıyorum" dedi. (49Kasas 38)

36,37) Ve Firavun: "Ey Hâmân! Sebeplere; göklerin sebeplerine ulaşmam için bana bir kule yap da Mûsâ'nın ilâhının ne olduğunu anlayayım. Ve şüphesiz ben o'nun yalancı olduğu kanısındayım" dedi. İşte böylece Firavun'a amelinin kötülüğü süslü gösterildi ve yoldan çıkarıldı. Ve Firavun düzeni, yalnızca kayba/zarara uğratıp acı çekme içindedir. (60Mü’min 36-37)

Kasas ve Mü’min surelerinden Firavunun, Allah’ın ilkelerini inkâr ettiğini ve Musa peygamberi yalancı olmakla suçladığını biliyoruz. Bu iddiası üzerinde tez üretmek istemektedir. Bu nedenle Firavun, Haman’dan bir bina inşa etmesini ister. Musa peygamberin tebliğ ettiği İslam dinini etkisiz kılmak için alternatif yollar üretmeye çalıştığı anlaşılıyor.

Firavun’un Haman’a yaptırdığı Labirent’te önemli davalar görülürdü.(71) Ayrıca Labirentte ölüm, yaşam ve yeniden dirilme(68), (72) ile ilgili öğretilerin uygulanmıştır. Hawara labirenti, ölenin gideceği yerin belirlendiği ve ölümden sonra yargılama eyleminin yapıldığı yerdi.(73) Mısır dininde sözde tanrı Firavun’un ölümü, zaferle dirilişi ve geri dönüşü ile birlikte yaşam, ölüm ve hesap günü yargılaması gibi konularda hüküm vereceğine inanılıyordu.(74) Firavun bu inancın gereği olarak Allah’ın dinine karşı savaş açmış ve beşerî bir din ortaya atmıştır.

Kasas 38 ve Mü’min 36. ayetlerde geçen sarhan kelimesinin anlamı; her şeyi halis, su katılmamış süt gibi, tertemiz, bembeyaz demektir. Yükseklere yapılmış köşklere de sarh kullanılmış olmuş. Toz toprak görmediği için köşk ve saraya da sarh denilmiştir. Kelime, meallerde genellikle köşk ya da kule şeklinde çevrilir. “Sarhan” sözcüğü açık olmak, açıklamak, beyanat, aydınlanmak, saf, katkısız anlamında kullanılır. Sözcük, Neml Suresinde aynı anlamda kullanılmıştır. Gizli kapaklı hiçbir şeyin bulunmadığı, her şeyin açık açık gösterildiği mekân olarak kullanılmaktadır. Bu eylemler ancak mescitlerde-okullarda gerçekleşebilir.

44) Melike'ye, "Gizli kapaklı hiçbir şeyin bulunmadığı, her şeyin açık açık gösterildiği köşke/halis dine gir!" denildi. Sonra Melike, halis dini görünce tekrar tekrar, inceden inceye hesap yaptı, inceledi ve geçmiş yaşamındaki tüm sırlarını açıkladı. Süleymân; "Bu, Allah'ın vahylerinden özenle elde edilmiş halis dindir" dedi. Melike, "Rabbim! Ben gerçekten kendime haksızlık etmiştim. Süleymân ile beraber, âlemlerin Rabbi Allah için Müslüman oldum" dedi. (48Neml 44)

Neml Suresi 44. ayetinde, Sebe Melikesinin tüm sorularının cevabını aldığı, tüm şüphelerinden arındığı bildirilir. Melikenin bilgilendiği ve ikna olduğu bu yer, ayette sarha ve sarhun sözcükleri ile ifade edilmiştir. Kısacası Süleyman peygamberin yaptırdığı bu yer “gizli kapaklı hiçbir şeyin bulunmadığı, her şeyin açık açık gösterildiği” mescit-okuldur. Tarihte bu Süleyman Mabedi veya Beytü'l-Makdis olarak bilinmektedir.(75)

Süleyman peygamber kıssasındaki sarhan ile Musa peygamber kıssasındaki Firavunun yaptırdığı sarhan nitelik olarak aynıdır. Aralarındaki fark, Firavun bu okulu kendi karanlık dinini-kültünü yaymak için kurmuştur. Süleyman peygamber ise bu okulu, hakkın ortaya konulması için kullanmıştır.

Labirent sözcüğü; “Çıkış yeri çok zor bulunabilecek biçimde karışık geçitleri olan yapı. İçinden çıkılması çok güç ya da olanaksız durum, çözümü zor sorun” şeklinde tanımlanır. Firavun’un yaptırdığı sarhan (labirent) okul-akademi niteliğindedir. Açık olan Allah’ın dinin yerine Firavun, kendi dinini ortaya koydu. Tapınak-okul oluşturdu. Ancak Firavun bu yaptığı mescitte kendi dininin ilkelerini öğretti. Kısacası Süleyman peygamber, “gizli kapaklı hiçbir şeyin bulunmadığı, her şeyin açık açık gösterildiği” mescit yaptırmışken Firavun ise bunun tam tersini uygulamıştır.

Neml Suresi 44. ayetteki Süleyman peygamber kıssasında geçen sarhun kelimesinin saray anlamında olmadığını onun mescit yani okul olduğunu İsra 7. ayetinden anlıyoruz.

7,8) -Eğer iyilik ettiyseniz, kendinize iyilik etmişsinizdir ve eğer kötülük ettiyseniz o da onun kendisi içindir.- Artık diğer bozguna uğrama zamanı gelince de size kötülük yapmaları, ilk kez girdikleri gibi yine mescide/Beytü'l-Makdis'e girmeleri, ele geçirdikleri yerleri yıkıp bozmaları için üzerinize güçlü kullarımızı tekrar göndereceğiz. Umulur ki Rabbiniz size merhamet eder. Ve eğer siz döndüyseniz Biz de döndük. Ve Biz cehennemi, kâfirler; Allah'ın ilâhlığını ve rabliğini bilerek reddedenler için kuşatıcı bir zindan yaptık. (50İsra 7)

Firavunun Gökyüzüne Yükselme Arzusu
Firavunun göklerin sebeplerine ulaşma arzusunun olduğu Mü’min 36-37 ve Kasas 38. ayetlerinde bildirilmişti.

38) Firavun da, "Ey ileri gelenler! Sizin için benden başka bir ilâh bilmedim. Ey Hâmân, benim için çamur üzerine hemen ateş yak; tuğla imal et de Mûsâ'nın ilâhı hakkında bilgilenmem için bana bir kule yap. Ve şüphe yok ki o'nun yalancılardan biri olduğuna kesinlikle inanıyorum" dedi. (49Kasas 38)

36,37) Ve Firavun: "Ey Hâmân! Sebeplere; göklerin sebeplerine ulaşmam için bana bir kule yap da Mûsâ'nın ilâhının ne olduğunu anlayayım. Ve şüphesiz ben o'nun yalancı olduğu kanısındayım" dedi. İşte böylece Firavun'a amelinin kötülüğü süslü gösterildi ve yoldan çıkarıldı. Ve Firavun düzeni, yalnızca kayba/zarara uğratıp acı çekme içindedir. (60Mü'min 24, 36)

Kuran'da belirtildiği gibi Firavun'un rabliğini ilan etmesi için bir kuleye veya merdivene çıkması fikri, eski Mısır mitolojisinde de bilinmektedir.

Mısır bilimci Sir Flinders Petrie, Religious Life in Ancient Egypt adlı kitabında bu konuda şu bilgileri verir:

Gökyüzündeki tanrılara yükselme arzusu, merdivenle yukarı çıkmayı istemekle ifade edildi. ... Osiris ibadeti Mısır'a geldiğinde, Osiris krallığında gelecek arzusu bir konu olarak kabul edilecekti. Ra geldiğinde dileği, gökteki büyük gemisinde Ra'nın maiyetini oluşturan tanrıların topluluğuna katılmaktı.(76), (77)

Firavun’un yaptırdığı piramit-labirent kompleksinin altından toprak yüzeyine yükselen bir rampa bulundu. “Geçit Yolu” olarak adlandırılan 300 metrelik bu tünelin piramit-labirent kompleksinin yanından geçen su kanalına ulaştığı tespit edilmiştir.(78)

Firavun, göklerin sebeplerine ulaşmak yaptırdığı Labirent’in altından yukarıya doğru yükselen geçidi bu amaçla kullanmış olmalı. Bu durum Mü’min 36-37 ve Kasas 38. ayetlerinde bildirilmişti.

c- Pişmiş Tuğla
Musa peygamber kıssalarında suistimal edilen konulardan birisi de tuğla konusudur. Kitabı Mukaddes’in Çıkış ile ilgili bölümlerinde genellikle İbranilerin kerpiç yaptıklarından bahsedilir. (Mısır'dan Çıkış 1:14 ve Mısır'dan Çıkış 5:7-8, 14, 16, 18-19). Kur’an’da ise Musa kıssasının yer aldığı Kasas 38’de tuğla yapımından bahsedilir. Bu yüzden Kitabı Mukaddes ile Kur’an’ın çeliştiği öne sürülür.

Kerpiç ucuz ve kolay üretimi nedeniyle yapı malzemesi olarak tercih edilir. Firavun’un ilk yaptırdığı Dahshur Piramit inşaatında kerpiç kullanıldığı biliniyor. Piramit daha yapılırken yapısal sorunlar nedeniyle kullanamadı. Firavun bu yüzden Hawara Piramidi ve Labirent yapımında daha dayanıklı malzeme olan tuğla kullanmayı tercih etti.

İsrailoğulları Firavun’un bütün inşaat işlerinde çalıştılar. Sınırlı da olsa taş-beton, kerpiç, tuğla vb. malzemeler projelerde kullanıldı. Yani İbraniler Dahshur Piramidi ve başka eserlerin yapımında kerpiç kullanmış olabilirler. Kitabı Mukaddes Dahshur Piramidindeki kerpiç kullanımından bahsediyor olabilir. Bu konuda Kitabı Mukaddes’in ilgili cümleleri doğru olabilir. Aksini düşünecek bir kanıt yoktur. Ancak burada altını çizmek istediğimiz nokta Amenemhat III’ün sonraki projeleri olan Hawara Piramidi ve Labirent inşaatında tuğla kullanıldığı kesindir. Kasas 38 ve Mümin 36. ayette tuğla ile üretilen yapı tarif edilerek diğerleriyle karıştırmamızın önüne geçilmiş olur. Aslında ayetlerde Firavun ve Haman’ın, Hawara Piramidi ve Labirent içinde gerçekleştirdiği eylemlere dikkat çekilir. Çünkü orada Firavun’un dini şekillendirildi.

38) Firavun da, "Ey ileri gelenler! Sizin için benden başka bir ilâh bilmedim. Ey Hâmân, benim için çamur üzerine hemen ateş yak; tuğla imal et de Mûsâ'nın ilâhı hakkında bilgilenmem için bana bir kule yap. Ve şüphe yok ki o'nun yalancılardan biri olduğuna kesinlikle inanıyorum" dedi. (Kasas 38)

36,37) Ve Firavun: "Ey Hâmân! Sebeplere; göklerin sebeplerine ulaşmam için bana bir kule yap da Mûsâ'nın ilâhının ne olduğunu anlayayım. Ve şüphesiz ben o'nun yalancı olduğu kanısındayım" dedi. İşte böylece Firavun'a amelinin kötülüğü süslü gösterildi ve yoldan çıkarıldı. Ve Firavun düzeni, yalnızca kayba/zarara uğratıp acı çekme içindedir. (Mü'min 36)

Firavunun tuğla ile kule/piramit yaptırdığı Kasas 38. ayette ifade edilmektedir. Firavunun döneminde tuğlanın kullanıldığı tarihi ve arkeolojik verilerden de teyit edebiliriz.(79), (80), (81) Hatta piramidin olduğu yerin yakınında bol miktarda tuğla yapımında kullanılan hammadde bulunduğu bildirilmiştir.(79) Piramit kompleksinin yeraltı yapılarında ve geçit rampasının bazı bölümlerinde tuğla kullanılmıştır.(78) Piramidin yeraltı odalarında tuğla kemer yöntemi kullanılmıştır.(82)

Herodot'un kerpiç piramitlerle ilgili açıklaması (Kitap II, bölüm CXXXVI) konu ile alakalıdır:
“... Kendisinden önce Mısır'da hüküm süren tüm kralları aşmak isteyen bu prens (Amenemhat III), bir taşa kazınmış bu yazıtla bir tuğla piramidini anıt olarak bıraktı: beni taş piramitleriyle kıyaslayarak küçümseme; Gölün dibindeki alüvyondan yapılmış tuğlalardan inşa edildiğim için Jüpiter diğer tanrıların üzerinde olduğu kadar onların üstünden de yüksekteyim..."(79)

Pişmiş tuğla yapımı Mısır’da ilk hanedan dönemlerinden itibaren bilenmektedir. Bunun yanında 12. hanedan dönemine ait tuğla, çanak-çömlek yapımında kullanılan fırın bulunmuştur.(83), (Resim 13)

Kur’an hakkında şüphe oluşturmak için uğraşanlar pişmiş tuğla konusunda saptırma yapmaya çalışmışlardır. Mısır’da pişmiş tuğlanın Musa peygamberden asırlar sonra yapıldığı ileri sürülmüştür. Ancak, Mısır’da tarihinde eskiden beri pişmiş tuğla bilinmekte ve yapılmaktadır. Bu arkeolojik olarak kanıtlanmıştır.(83)

Mısır’da çok önemli yapılar kalıplara dökülen çimento-beton bloklardan yapılmıştır. Diğer yapılar ise güneşte kurutulmuş kerpiçten yapılırdı. 12. hanedan dönemine kadar çimento hammaddelerinin tükenmesi nedeniyle hem beton piramitlerin sayısı azalmış hem de piramitlerin boyutu küçülmüştür. Hammadde yoksunluğunu aşabilmek için Amenemhat III, devasa piramitlerin çekirdeğini pişmiş tuğla ile yaptırmış ve üzerini kireç taşı ile kaplatmıştır.(80), (84) Kısacası 12. hanedan döneminde pişmiş tuğla yapımı ve kullanımı kesinlikle kanıtlanmıştır. İnşaatlarda pişmiş tuğlanın kullanılması tamamen ekonomik nedenlere dayanmaktadır. Maliyetinin yüksek olması nedeniyle pek çok firavun bu metodu uygulayamamıştır.

d- Haman
Firavuna yakın mertebede olduğu anlaşılan Haman’ın ismi, Kur'ân'da altı defa geçmektedir:

5,6) Biz ise istiyoruz ki, yeryüzünde güçsüz düşürülenlere armağan verelim, onları önderler yapalım ve onları mirasçılar yapalım. Ve onları yeryüzünde sağlamca yerleştirelim, Firavun, Hâmân ve bu ikisinin askerlerine, onlardan çekinmekte oldukları şeyleri gösterelim.
8) Sonra da Firavun ailesi o'nu, kendileri için bir düşman ve üzüntü olmak üzere "buluntu" olarak aldı. Şüphesiz Firavun, Hâmân ve bu ikisinin askerleri hata edenler idi.
38) Firavun da, "Ey ileri gelenler! Sizin için benden başka bir ilâh bilmedim. Ey Hâmân, benim için çamur üzerine hemen ateş yak; tuğla imal et de Mûsâ'nın ilâhı hakkında bilgilenmem için bana bir kule yap. Ve şüphe yok ki o'nun yalancılardan biri olduğuna kesinlikle inanıyorum" dedi. (Kasas 6, 8, 38)

23,24) Andolsun Mûsâ'yı Firavun'a, Hâmân'a ve Karun'a âyetlerimizle ve açık bir delil ile elçi olarak gönderdik de onlar: "Bu bir sihirbaz, büyük bir yalancıdır" dediler.
36,37) Ve Firavun: "Ey Hâmân! Sebeplere; göklerin sebeplerine ulaşmam için bana bir kule yap da Mûsâ'nın ilâhının ne olduğunu anlayayım. Ve şüphesiz ben o'nun yalancı olduğu kanısındayım" dedi. İşte böylece Firavun'a amelinin kötülüğü süslü gösterildi ve yoldan çıkarıldı. Ve Firavun düzeni, yalnızca kayba/zarara uğratıp acı çekme içindedir. (Mü'min 24, 36)

39) Karun'u, Firavun'u ve Hâmân'ı da yıkıma uğrattık. Andolsun ki Mûsâ onlara apaçık deliller ile gelmişti de onlar yeryüzünde büyüklük taslamışlardı. Hâlbuki onlar, geçiciler değillerdi. (Ankebut 39)

Muhammed ESED, Kasas 6 ve 38. ayetlerinin açıklamasında şu bilgilere yer verir:
Kasas 6. ayet dipnotu:
Kur’an'da, Firavun'un baş danışmanı olarak muhtelif yerlerde sözü geçen “Hâmân” Tevrat'ta bahsedilen Persli Haman'la karıştırılmamalıdır. (Ester'in Kitabı iii, vd.) Kur’an'da kullanılan “Hâmân” sözcüğü, büyük bir ihtimalle, özel bir isim değil, fakat eski Mısır dininde tanrı Amon'a nisbet edilen yüksek sınıftan rahiplere verilen Hâ-Amen ünvanının Arapça'ya mal olmuş şeklidir. Hz. Musa'nın yaşadığı çağda Mısır'da Amon kültü hâkim olduğuna göre, bu kültü temsil eden en yüksek dereceli rahibin de yönetimde Firavun'dan sonraki ikinci adam olması tabiidir. Kur’an'da bahsi geçen Hâmân'ın gerçekten Amon kültünün başrahibi olduğu görüşünü, Firavun'un bu Hâmân'dan “çıkıp Musa'nın tanrısını görmek için” kendisine “yüksek bir kule” yapmasını istemesi de destekler gözükmektedir. Ayrıca, Hâmân'dan “kule yapıcısı” olarak söz edilmesi, büyük Mısır piramitlerinin dinsel amacına ve başrahibin piramitlerin baş mimarı olarak üstlendiği fonksiyona işaret ediyor olabilir.

Kasas 38. ayet dipnotu:
Yahut: “Musa'nın tanrısına çıkayım”. Ettali‘u fiiline bu anlamlardan hangisi verilirse verilsin, Firavun'un yüksek bir kulenin inşasını istemesi yalnızca Mısır'daki büyük firavun ehramlarından/piramitlerinden birinin inşasına ilişkin bir îma değil, aynı zamanda Hz. Musa'nın ortaya koyduğu, var olan her şeyin mutlak manada üstünde ve ötesinde olan, yaratıcı ve hükmedici olarak her şeyi kuşatan, elinde tutan Tek Tanrı kavramına yöneltilmiş alaycı ve küçümseyici bir îma da taşımaktadır.(85)

Kur’an’daki Haman ile Kitabı Mukaddes’deki Haman iki farklı zamanda yaşamış, iki farklı kişidir. Ancak Kitabı Mukaddes bilginleri Haman konusunda ön yargılı davranarak Kitabı Mukaddes’in doğru olduğunu Kur’an’ın tarihi hata yaptığını ileri sürerler. Dolayısıyla Haman konusunda İslam dinini eleştirilir.(86)

Hermann Ranke’nin Yeni Krallık Mısır kişi isimleri sözlüğü bulunur. Bu eserin 240. sayfa 24 nolu maddesinde hmn (Haman) sözcüğü “taş ocakları şefi” olarak tanımlanmıştır. Maurice Bucaille, Moïse et Pharaon adlı eserinde konuyu gündeme taşımıştır.

Bu görüş Kur’an’da geçen “Haman” isminin karşılığı olduğu düşüncesiyle hemen Müslümanlar tarafından benimsenmiştir. Ancak burada iki konuya dikkat çekmek istiyorum. Birincisi, Haman kişi ismi değildir. Haman, “Tanrı'nın Hizmetkarı", "peygamber" veya "rahip" anlamına gelir. Firavun’un tapınak görevlilerine verdiği isimdir. İkinci konu ise Musa peygamber, Orta Krallık döneminde yaşadığı için Haman konusu bu dönemde aranmalıdır. Halbuki Maurice Bucaille’nin kitabında Yeni Krallık Mısır kişi isimleri sözlüğündeki “Haman” maddesi dikkate alınmıştır.(87) Bu da hatalı kronoloji nedeniyle çeşitli spekülasyonlara kapı aralamaktadır. Bize göre Kur’an’da bahsedilen Haman Orta Krallıkta yaşamıştır. Makalede yer verilen tüm konularda görüleceği gibi Musa peygamberin Orta Krallık 12. Hanedan döneminde yaşadığını göstermektedir.

Orta Krallık Mısır sözlüğünde de HMN sözcüğü ve türevleri bulunmaktadır. HMN maddesi, [Hm nTr] prophet (peygamber) şeklinde yer alır.(88) Haman, “Tanrı'nın Hizmetkarı", "peygamber" veya "rahip" anlamındadır.(89)

Eski Krallıktan beri rahipler inşaat işlerinin içinde yer almıştır.(90)

Musa ve Harun peygamber Firavun’a Allah’ın ayetlerini tebliğ ettikten sonra Firavun rabliğini ilan ederek Haman’a kule (labirent) yapmasını emreder. Burada altı çizilmesi gereken nokta Firavun kendi dinini oluşturması için Haman’a (rahip-peygamber) görev verir. Haman, -Allah’ın dini İslam’a alternatif olarak- Firavun’a yeni bir din oluşturmuştur. Haman’ın hem labirenti inşa ettiği hem de Firavun’a ait dinin ilkelerini ve ritüellerini oluşturduğu anlaşılıyor. Bütün bunlar Kasas 38 ile Mü’min 23-24, 36-37. ayetlerden açıkça görülüyor. Haman başlığı altında buraya kadar aktarılan bilgiler Kur’an, tarih ve arkeolojik bilgilerin tam bir uyum içinde olduğunu gösteriyor.

38) Firavun da, "Ey ileri gelenler! Sizin için benden başka bir ilâh bilmedim. Ey Hâmân, benim için çamur üzerine hemen ateş yak; tuğla imal et de Mûsâ'nın ilâhı hakkında bilgilenmem için bana bir kule yap. Ve şüphe yok ki o'nun yalancılardan biri olduğuna kesinlikle inanıyorum" dedi. (Kasas 6, 8, 38)

23,24) Andolsun Mûsâ'yı Firavun'a, Hâmân'a ve Karun'a âyetlerimizle ve açık bir delil ile elçi olarak gönderdik de onlar: "Bu bir sihirbaz, büyük bir yalancıdır" dediler.
36,37) Ve Firavun: "Ey Hâmân! Sebeplere; göklerin sebeplerine ulaşmam için bana bir kule yap da Mûsâ'nın ilâhının ne olduğunu anlayayım. Ve şüphesiz ben o'nun yalancı olduğu kanısındayım" dedi. İşte böylece Firavun'a amelinin kötülüğü süslü gösterildi ve yoldan çıkarıldı. Ve Firavun düzeni, yalnızca kayba/zarara uğratıp acı çekme içindedir. (Mü'min 24, 36)

Piramitleri Kimler Yaptı?
Kimi çevreler piramitlerin profesyonel çalışanlar tarafından yapıldığı iddia edilir. Bu görüşün altında yatan asıl neden Mısır’da köle toplumun olmadığı inancına zemin hazırlamaktır. İsrailoğullarının ve Musa peygamberin Mısır’da hiç bulunmadığı şeklindeki tezlerine dayanak yapmak isterler.

Eski Krallık döneminde inşa edilen ilk piramitler profesyoneller tarafından yapılmıştır. Yusuf peygamber zamanında yedi yıllık kuraklığa hazırlık olması için piramit yapılmıştır. Tahıllar piramitte depolanmıştır. Bu ilk piramit bilimsel yöntemlerle, ülke refahı için, devlet eliyle ve seferberlik anlayışı içinde yapılmıştır. Konu hakkında ayrıntı bilgi “Yusuf Peygamberin Büyük Kuraklığa Karşı Aldığı Önlemler” başlıklı yazımızda yer alıyor.

Daha sonraki hanedanlar zamanında piramitlerin üçer aylık mevsimsel çalışmalarla yapıldığı bilgileri de mevcuttur. Ancak Musa peygamberin yaşadığı dönem olan 12. Hanedan zamanında zalim firavunlar, köleleştirdikleri kitleleri piramit ve diğer yapıları inşa etmeye zorladılar. Bununla ilgili çok güçlü kanıtlar vardır. Kısacası her iki görüş de doğrudur. Eski Krallık 3. Hanedan döneminden Orta Krallığa kadar devlet projesi olarak uygulanmıştır. Orta Krallıkta özellikle 12. Hanedan döneminde piramit projeleri İsrailoğulları için despotizm uygulamasına dönmüştür. Yöntemlerin uygulandığı zaman dilimleri farklıdır. Dönemler arası konjonktür aynı kalmamış, zamanla değişmiştir.

5- Yerel Yönetim ve Nomarklar

a- Mısır’da Eyalet Sistemi
Eski Krallık 3. Hanedan Djoser döneminde yani Yusuf peygamberin vezirliğinde Mısır eyaletlere (nome) bölünmüştür.(91), (92) Bu eyaletlerin sayısının 42 olduğu biliniyor. Yusuf peygamberin yönetiminde eyaletlere valiler (nomark) atandı. Muhtemelen Mısır’a gelen İsrailoğullarından da bu eyaletlere atamalar yapıldı. Böylece devletin merkezi ve yerel teşkilatlanması tamamlamıştı. Başlangıçta merkezi yönetim güçlüyken zamanla nomarkların gücü firavunları gölgede bırakacak kadar arttı. Ara Dönem'de 8. Hanedan Firavunlarının gücü, konumlarını yalnızca unvan ve onur bahşedebilecekleri en güçlü valilere borçlu olacak kadar azalmıştı.(91), (93)

Eski Krallık sona erinceye kadar nomarklar topraklarını büyütmeye devam etti. Artık hem Aşağı hem Yukarı Mısır’da yerel beylerin (nomarkların) sözü geçmektedir ve taşra eyaletleri (nomoslar) yarı-özerk statülerini daha da genişleterek gerçek bir bağımsızlığa doğru yol almaktadırlar.(94)

Güçlü eyaletler merkezi idarenin zayıflamasına neden olmuştur. Artık Firavun tek başına devleti temsil etmiyordu.(95) Mısır Orta Krallık böyle bir ortamda başladı. Orta Krallık Firavunları eski ihtişamlı günlere (Eski Krallığın altın çağına) dönmek istiyordu. Merkezi yönetimi güçlendirmek için çok uzun soluklu uğraşa girdiler. Böylece Nomarkların yönetimdeki söz hakkı Orta Krallık sonu olan 12. Hanedanlığa kadar devam etti.

Orta Krallıkta nomarklar görevden alındı. Bunların yerine kasabalara Firavun’a bağlı belediye başkanları atamak suretiyle rejim değişikliğine gidildi.(96), (97) Tasfiye işlemi uzun sürede gerçekleşti. Bu sürecin Sesostris III'ün saltanatının sonunu ve Amenemhat III'ün saltanatını kapsamıştı.(98)

b- İleri Gelenler (Mele)

Ayetler:
103) Sonra o elçilerin/o toplumların arkasından Mûsâ'yı alâmetlerimizle/göstergelerimizle Firavun'a ve ileri gelenlerine gönderdik de onlar, alâmetlere/göstergelere haksızlık ettiler. Hele bir bak, o bozguncuların âkıbetleri nasıl oldu! (39Araf 103)

109,110,111,112) Firavun'un toplumundan ileri gelenler, "Kesinlikle bu çok bilgili büyüleyici, etkin bir bilgindir. O, sizi yurdunuzdan çıkarmak istiyor" dediler. Firavun, "O hâlde siz ne emredersiniz?" dedi. Onlar: "Onu ve kardeşini alıkoy, şehirlere de toplayıcılar gönder. Bütün çok bilgili, büyüleyici, etkin bilginleri sana getirsinler" dediler. (39Araf 109-112)

127) Firavun toplumundan ileri gelenler de, "Seni ve senin ilâhlarını/seni ilâh edinmeyi terk etsinler de yeryüzünde kargaşa çıkarsınlar diye mi Mûsâ'yı ve toplumunu serbest bırakacaksın?" dediler. Firavun dedi ki: "Onların oğullarını öldüreceğiz; eğitimsiz, öğretimsiz bırakıp niteliksiz bir kitle oluşturarak güçsüzleştireceğiz, kadınlarını utanca boğacağız ve biz onlar üzerinde ezici bir güce sahip kimseleriz." (39Araf 127)

34,35) Firavun, yanı başındaki ileri gelenlere: "Şüphesiz bu, kesinlikle çok bilgili bir etkin bilgin! Sizi etkin bilgisiyle topraklarınızdan çıkarmak istiyor. Şimdi ne buyurursunuz?" dedi. (47Şuara 35)

38) Firavun da, "Ey ileri gelenler! Sizin için benden başka bir ilâh bilmedim. Ey Hâmân, benim için çamur üzerine hemen ateş yak; tuğla imal et de Mûsâ'nın ilâhı hakkında bilgilenmem için bana bir kule yap. Ve şüphe yok ki o'nun yalancılardan biri olduğuna kesinlikle inanıyorum" dedi. (49Kasas 38)

96,97Andolsun ki Biz Mûsâ'yı da âyetlerimizle ve apaçık bir belge ile Firavun ve ileri gelenlerine elçi yaptık. Ama onlar Firavun'un emrine uydular. Hâlbuki Firavun'un emri aklı çalıştıran/doğruya ulaştıran değildir. (52Hud 96-97)

21,22,23,24) Sonra da Firavun, yalanladı ve karşı geldi. Sonra çabucak arka döndü. Sonra toplayıp seslendi de: "Ben, sizin en yüce Rabbinizim!" dedi. (81Naziat 23-24)

Yukarıda açıklandığı gibi merkezi yönetimi güçlendirmek için III. Senusret iktidarında, valilerin yönetimdeki etkisini azaltmaya çalışmıştır. Ancak bu süreç III. Amenemhat dönemine kadar devam etmiştir. III. Amenemhat iktidarının bir kısmında bu valilerden emir almıştır. Firavun daha sonraki yıllarda valilerin yönetimdeki hakimiyetine son etmiştir.

Musa, Mısır’a peygamber olarak döndüğünde Firavun ve ileri gelenlere ayetleri okudu. (39Araf 103) Firavun ve ileri gelenler ayetleri yalanladı. Bu dönemde valiler güçlü konumdadır. Firavun’a emir vermektedirler. (39Araf 110, 127 ve 47Şuara 35. ayetler). Valiler güçlerini korumak adına Musa peygamberin tebliğ ettiği İslam dinini yalanladılar.

Yerel yöneticiler, nomark olarak adlandırılırlar. Bunlar derebeyi ya da vali olarak da bilinirler. Kur’an, bu kişiler için ileri gelenler-mele ifadesi kullanır.

Sonraki yıllarda Firavun III. Amenemhat, valileri tasfiye ederek kendi adamlarını yerlerine atamıştır. Firavun’un rabliğini ilan etmesi 49Kasas 38, 52Hud 96-97 ve 81Naziat 23-24. ayetlerde açıklanıyor. Bu konu tarihi bilgilerle kanıtlanmıştır. (99), (100), (101)

Dikkat edilirse Kur’an’da önce Firavun’un ileri gelenlerden emir aldığı bildirilir. Sonraki ayetlerde de Firavun’un ileri gelenlere ve halka karşı rablik ilan ettiğinden bahsedilir.

Firavun’un zayıf olduğu, ileri gelenlerin güçlü olduğu dönem; 39Araf 103, 110, 127 ve 47Şuara 35. ayetlerde bildirilir. Firavun’un güçlü olduğu, ileri gelenlerin zayıf olduğu dönem ise 49Kasas 38, 52Hud 96-97 ve 81Naziat 23-24. ayetlerde açıklanır.

Netice de şunu söyleyebiliriz: Kur’an’da geçen 1. grup güçlü konumdaki ileri gelenler kendi hür iradeleri ile Allah’ın ayetlerini yalanlamışlardır. Firavun’a bağlı adamlar olan 2. gruptaki ileri gelenler de Musa peygamberin getirdiği ayetleri yalanladıkları anlaşılıyor.


Kur’an’ın Firavun ve ileri gelenlerin eylemleri hakkında asırlarca önce haber verdiği bu incelik ancak Mısır tarihi deşifre edildikten sonra anlaşılabilmiştir.

6- Mükemmel Konuşmak
Edebi eserler açısından Mısır Orta Krallık zirvedeydi. Mısırlılar mükemmel konuşmaya önem vermişlerdir.(102) Orta Krallıkta yüksek sesle okunmak üzere oluşturulan 'mükemmel konuşma’ diye adlandırılan edebi eserler yaygındır.(103), (104)

Firavun, Musa peygamberi mükemmel konuşma açısından da eleştirmiştir. O, böylece kendisini kurtaracak mesajlara sırt çevirmiştir (Zuhruf 51-53). Halbuki Allah, Musa’ya görev verdiğinde Firavun’a yapılacak tebliğ görevinin “yumuşak söz” ile yapılmasını istemiştir. Buna rağmen Firavun tuğyan içerisinde hareket etmeye devam etmiştir.

43,44) Her ikiniz gidin Firavun'a. Şüphesiz o azdı. Sonra ona öğüt alması ve saygıyla, sevgiyle, bilgiyle ürpermesi için yumuşak söz söyleyin." (45Taha 43-44)

51,52,53) Ve Firavun, toplumunun içinde seslendi: "Ey toplumum! Mısır hükümdarlığı ve altımdan akıp giden şu ırmaklar benim değil mi? Hâlâ görmüyor musunuz? Yahut ben, şu zavallının ta kendisi olan; nerede ise meramını anlatamayan kişiden daha hayırlı değil miyim? Hem o'nun üzerine altın bilezikler atılmalı veya kendisiyle beraber sımsıkı saflar hâlinde melekler gelmeli değil miydi?" dedi. (63Zuhruf 51-53)

Kur’an’da yüksek sesle konuşmak eleştirilmiştir:
Şüphesiz ki Allah, bütün övünen ve kuruntu edenleri sevmez. Ve yürüyüşünde mutedil ol, sesinden kıs. Şüphesiz seslerin en anlaşılmazı kesinlikle eşeklerin sesidir" demişti. (57Lokman 19)

7- Delta Arazileri Firavun’un Şahsi Mülküdür

51,52,53) Ve Firavun, toplumunun içinde seslendi: "Ey toplumum! Mısır hükümdarlığı ve altımdan akıp giden şu ırmaklar benim değil mi? Hâlâ görmüyor musunuz? Yahut ben, şu zavallının ta kendisi olan; nerede ise meramını anlatamayan kişiden daha hayırlı değil miyim? Hem o'nun üzerine altın bilezikler atılmalı veya kendisiyle beraber sımsıkı saflar hâlinde melekler gelmeli değil miydi?" dedi. (Zuhruf 51)

Ayetten Aşağı Mısır deltasının Firavun’un kendi şahsına ait olduğunu anlıyoruz. Orta Krallıkta valilerin bertaraf edilmesinden sonra onların sahip oldukları araziler Firavun’un mülkiyetine geçmiştir.(105), (106) Firavun özellikle Aşağı Mısır-Delta arazilerine büyük önem vermiştir. Zaman zaman valilere paylaştırılan bu araziler Eski Krallık-Yusuf peygamber döneminde de kralın şahsi mülküydü.(107)

8- İmanını Gizleyen Adam Kim?

28,29) Ve Firavun ailesinden imanını saklayan bir babayiğit adam: "Bir adamı, Rabbim Allah dediği için öldürecek misiniz? Hâlbuki o, kesinlikle size Rabbinizden delillerle gelmiştir. Ve eğer o, bir yalancı ise bir bakarsın ki o'nun yalanı kendi aleyhine oluvermiştir. Ve eğer doğru ise size yaptığı tehditlerin bir kısmı size isabet eder. Şüphesiz Allah, gerçeği eksik gösteren bir yalancı kişiye kılavuz olmaz. Ey toplumum! Yeryüzünde açığa çıkmış olarak bugün yönetim sizindir. Peki, eğer gelecek olursa Allah'ın hışmından bizi kim yardım edip kurtarır?" dedi. Firavun: "Ben size görüşümden başkasını göstermiyorum ve ben sadece size reşitliğin/akıllı olmanın yoluna kılavuzluk ediyorum" dedi.
30,31,32,33,34,35) Yine o iman etmiş olan kimse: "Ey toplumum! Şüphesiz ben, sizin hakkınızda Ahzâb'ın günü benzerinden; Nûh toplumunun, Âd'ın, Semûd'un ve daha sonrakilerin maceralarının benzerinden korkuyorum. Ve Allah, kulları için bir haksızlık, yanlışlık istemez. Ey toplumum! Şüphesiz ben, size gelecek o çağrışma-bağrışma/kaçışma gününden; arkanıza dönüp kaçacağınız günden korkuyorum. Sizin için Allah'tan koruyan biri yoktur. Her kimi de Allah şaşırtırsa, artık onun için bir yol gösterici yoktur. Ve andolsun ki, bundan önce size Yûsuf delillerle gelmişti. O zaman da o'nun size getirdiği şeylerde kesin olmayan, yetersiz bilgiye sahiptiniz. Sonunda o öldüğünde de, "Bundan sonra Allah, asla elçi göndermez" dediniz. Allah, şu kendilerine gelmiş bir güç olmaksızın, Allah'ın âyetleri/alâmetleri/göstergeleri hakkında mücâdele eden, gerçeği eksik gösteren, şüpheci olan kişileri işte böyle şaşırtır. Bu durum, Allah katında ve iman edenler yanında buğz olarak büyüktür. İşte Allah, her böbürlenen zorbanın kalbi üzerine damga basar" dedi. (60Mümin 28-35)

Bu ayet grubunda, Firavun’un yakınlarından iman etmiş, o güne kadar da imanını gizlemiş mümin bir kişinin Firavun ile Musa’nın (as) mücadelesi anında ortaya çıkarak Firavun ve çevresini uyardığı, çok makul ve mantıklı gerekçeler anlatarak onlara öğütler verdiği, Musa’yı (as) en güzel biçimde savunarak Firavun’dan gelecek sıkıntıları bertaraf etmeye gayret ettiği beyan edilmiştir.

Anlıyoruz ki, Rabbimiz bu aşamada başka bir salih kulunu devreye sokmuştur. Mümin kulun beyanlarından anlaşıldığına göre, bu kul sıradan biri olmayıp ilahiyat konusunda ileri derecede bilgiye ve inanca sahiptir. Dünya ve ahirete dair birçok şey bilmektedir. İyilik ve kötülüğün karşılığının ahirette tastamam alınacağı konusunda son derece bilinçli ve inançlıdır.

Mümin kişinin ağzından nakledilen ifadeler, İslami ilkeleri içeren gayet açık ve beliğ bir hitabe örneğidir.

Firavun’un ehlinden olan bu şahsın kim olduğu açıklanmamıştır. Klasik eserlerde onun Firavun’un amcasının oğlu olduğu, Firavun adına hareket etme yetkisine sahip olduğu ve emniyet müdürlüğü yaptığı, Kıpti bir kimse olduğu, ayrıca Kasas/20’de "Ve şehrin öbür ucundan bir adam koşarak geldi. Dedi ki: "Ey Musa! İleri gelenler seni öldürmek için hakkında müzakere ediyorlar. Derhal çık! Şüphesiz ki ben öğüt verenlerdenim" şeklinde konuşan kişinin de o olduğu yönünde yorumlar mevcuttur. [Mukatil] Bir başka tarihçi [Taberi] bu kişinin adının "Habrek" olduğunu yazar. Bir başka tefsirci [Zemahşeri; Keşşaf; c. 3 s. 424] ise "Sem'ân" ya da "Habib" olduğunu veya kendisine "Harbil" veya "Hazbil" dendiğini söyler. Ne var ki, bu yorumlardan hiçbirisi de kesin bilgiye dayanmamaktadır. Suredeki pasajdan anlaşılacağı üzere, o, Firavun’un ehlinden ve sarayda divan toplantılarına katılan birisidir. Yusuf suresinde "racül" sözcüğünün mutlak "erkek" demek olmayıp "olgun insan" demek olduğunu açıklamıştık. Buradan hareketle, imanını o safhaya kadar gizleyip de Musa’yı savunmak için ortaya çıkan bu kişinin Firavun’un eşi olması mümkündür.(108)

Musa peygamberin ayetleri tebliğ ettikten sonra Firavun’un kendisini öldürmek istediğinde bu kişi ortaya çıkarak ona engel olur. İmanını gizleyen bu kişinin sözlerinden (Mümin 28-35) tevhit ilkelerini çok iyi bilen bir mümin olduğu anlaşılıyor. Mümin suresi 28. ayette geçen “racülün” sözcüğüne klasik çevirilerde genellikle erkek anlamı verilmektedir. Ancak bu doğru değildir. Racül, olgun insan demektir. İki ayağı üzerinde duran babayiğit anlamındadır. Bu erkek ya da kadın olabilir.(109), (110)

Yukarıdaki açıklamada bahsedilen kişinin Firavun’un karısı olduğu görüşü, Mümin suresi 28. ayette geçen “racülün” sözcüğünün lügat anlamına uygundur. Racül kelimesinin tahlilinin yapıldığı 109 ve 110 numaralı dipnotun incelenmesini tavsiye ediyoruz.

Firavun Amenemhat III’ün ailesi hakkında şu bilgiler bulunmaktadır:
Amenemhat III'ün eşlerinden ikisi biliniyor, Aat ve Khenemetneferhedjet III, ikisi de Dahshur Piramiti içine gömüldü. Hetepti yani Amenemhat IV'in (üvey) annesi Firavun’un başka bir karısıdır. Hetepti; Soylu kadın, İki Ülkenin Hanımı ve Kral Annesi” unvanına sahiptir. Böylece Orta Krallık döneminde ikinci unvan kraliyet ailesinin kadınlarında ilk kez kullanılmıştır.(111), (112)

Bebek Musa’yı Nil’de sandıkta bulan Firavun’un karısı muhtemelen Hetepti (Hotepti) idi. Bu kadın bebek Musa’nın öldürülmesine engel olmuş ve onun evlatlık alınmasını sağlamıştır. Sonunda da Musa’nın prens olarak yetiştirilmesinin önünü açmıştır (Kasas 9). Bu, Musa’nın hayatını ilk kurtarışı olmuştur. Kur’an ayetlerinden anlaşılıyor ki bu kişi, Musa’nın cinayet işlemesi sonucunda onun öldürülme kararı alındığında da kendisine haber vererek ikinci kez hayatını kurtardı (Kasas 20). En sonunda da Musa, Firavun ve ileri gelenlere Allah’ın ayetlerini tebliğ ettiğinde ortaya çıkmıştır. Firavun, Musa’yı öldürme kararı almış ancak yine bu kişi onun öldürülmesine engel olmuştur (Mümin 26, 28-35). Böylece Musa’nın üvey annesi ve Firavun’un karısı olan Hetepti’nin, Musa’nın hayatını üç kez kurtardığı anlaşılıyor. Kraliyet ailesinden olan Hetepti, Firavun ve “İleri Gelenlerin” yanında alınacak kararlara müdahale edebilecek bir konumdadır.

Bu kişinin Musa peygamberle sürekli irtibatta olduğunu (Kasas 20) ve Musa’nın peygamberliğini kabul ettiğini Mümin suresi 28-35. ayetlerindeki derin tevhit bilgisine ulaşmasından anlıyoruz. Hetepti’nin “kral annesi” unvanına sahiptir. Hakkında yeterli bilgi bulunmamaktadır. Bu da onun komşu devletlerden birisinin kraliyet üyesi olduğunu akla getiriyor. Firavun ile evliliğinin siyasi olması muhtemeldir. Mısır tarihinde bunun başka örnekleri de bulunmaktadır. Onun Firavun’a karşı gelebilecek konumda olması kraliyetteki ağırlığının ne kadar güçlü olduğunu göstermektedir.(112) Bu konudaki tarihi bilgilerin ve Kur’an ayetlerinin uyumu dikkat çekicidir.


Allah, Firavun’un karısını müminlere örnek göstermiştir:
11) Allah, inanan kimselere de Firavun'un kadınını örnek gösterdi. Hani o, "Rabbim! Bana nezdinde cennetin içinde bir ev yap, beni Firavun'dan ve onun işinden kurtar. Ve beni şu şirk koşarak yanlış; kendi zararlarına iş yapanlar toplumundan kurtar!" demişti. (Tahrim 11)

Ayette Firavun’un karısı ya da kadını der, eşi demez. Burada açıklanmak istenen konu Firavun ile karısının inanç ve imanlarının aynı olmadıklarını vurgulamaktır. Firavun inkâr ederken karısı mümindir. Kur’an’da Ankebut 33. ayette de Lut peygamber ile karısı ifadesinde aynı konuya dikkat çekilir. Onların da aynı iman bütünlüğü içinde olmadıklarının altı çizilir.(110) Her ikisi de aynı imana sahip olsalardı o taktirde birbirlerinin eşi olarak ifade edilirdi. Bu nedenle Hetepti, III. Amenemhat'ın Medinet Madi tapınağında kocasının yanına gömülmedi.(113) Firavun’un eylemlerini hiçbir zaman onaylamadı. Tahrim 11. ayetteki bu incelik tarihi kayıtlarda da görülmektedir. Firavun’un resmi iki eşi biliniyor. Ancak Hetepti kralın oğlu unvanına sahiptir ve kraliyet ailesindendir.(114) Amenemhat IV’ün üvey annesidir. Ancak Firavun ile ayrı kutuplardadır.

9- Mısır’a Gelen Felaketler
Mısır’da yapılan piramit inşaatları çevre sorunlarına yol açtığı bilinmektedir. Hammadde kaynaklarının tükenmesi nedeniyle Mısır ekonomisi krize girmişti. Özellikle 12. hanedan döneminde inşaatlarda kullanılan mineral madde ve hammadde ihtiyacı zirveye çıkmıştır:

a- Büyük Piramit Projeleri Çevre Felaketine Yol Açmıştır.
Hanedanlar süresince inşaat işleri için yoğun odun külüne ihtiyaç duyulmuştur. Firavunlar odun külü ihtiyacını; ağaç, tahıl kabuğu, saman, saz türlerinin yakılması ile istenen silisli malzemeleri karşılamaya çalıştı. Hatta piramit yapımındaki düşüşün odun kıtlığından kaynaklandığı bildirilmiştir. Tüm ülkeye kireç kalsinasyonu için yakıt sağlama gibi devasa faaliyetler tarımsal kaynakların bu şekilde yoğun kullanılması ekolojik bir felaket yaratmış olabilir. Önceki hanedanların abartılı taş kullanımının ardından, malzeme yetersizliğinden dolayı kerpiç tuğlaya dönmek zorunda kalmaları firavun mimarisi için ciddi bir şoktur.(115), (116)

Piramitlerin yapıldığı taş bloklar kesme taş değildir. Bloklar aslında yüksek kaliteli yeniden yapılandırılmış kireç taşı harcının yerinde dökülmesiyle elde edilen çimentodur. Bloklar, % 90-95 doğal kireçtaşı molozu ve % 5-10 jeolojik tutkaldan (jeopolimerik çimento) oluşur.

Hanedanlar döneminde peş peşe piramitler yapılmıştır. Piramit inşasında ana materyal dökme-jeopolimerik çimento elde edebilmek için kullanılan bazı mineral ve madenlerin tükendiği bildirilir.(117)

b- Plantasyon Tarım Politikası
Firavunların inşaat projeleri için gerekli olan mineral maddelerin temini için 12. Hanedan döneminde gölden kazanılan yeni arazilerde, plantasyon tarım üretim modeline gidilmiştir.

Plantasyon tarımın ilk örneği Nil havzası, Delta ve Fayyum havzasında papirüs tarımı ile yapılmıştır. Papirüs bitkisinden elde edilen mineraller(118) ve odun külü(119) ile gereken kaynaklar sağlanmaya çalışılmıştır.

12. hanedan dönemine gelinceye kadar sınırlı kaynaklar nedeniyle piramitlerin boyutları küçülmüştü. 12. hanedan dönemine gelince jeopolimerik çimento ile piramit yapmak için hammadde kalmamıştı. Tükenen kaynaklar nedeniyle çimento taş dökme tekniğinin terkedilerek piramitlerin tuğladan yapılması zorunlu hale gelmiştir.(120)

Kaynakların tükenmesiyle karşı karşıya kalan 12. hanedan firavunu I. Amenemhat ve halefleri kerpiç piramitleri inşa etmiştir. Bu piramitlerin sadece mezar odası büyük bir özenle yığma taştan(çimento) yapılmıştır. Mısırlıların daha sert bronz aletlere sahipken taş yerine kerpiç tercih etmeleri, bu hammaddelerin tükendiğini gösteriyor. Dökülmüş taş (çimento) teknolojisindeki muazzam patlama, kaynakların yoğun şekilde kullanılması bu mimarisinin son derece hızlı çökmesine neden oldu. Reaktiflerdeki mineral kaynakların tükenmesi kimyasal, ekolojik ve tarımsal bir felaket bu düşüşü açıklıyor.(121)

Herhangi bir önemli teknolojideki ciddi düşüş, sosyal evrimi güçlü bir şekilde etkiler. Taş yapım teknolojisinin azalmasının Mısır uygarlığını nasıl etkilediğini anlamak için, modern zamanlarda uzun süreli petrol kıtlığının bizi ne kadar radikal bir şekilde etkileyeceğini hayal etmek yeterlidir.(122)

Ülkede uzun yıllar plantasyon tarım modeli uygulanmıştır. Sömürü boyutunda uygulanmakta olan tarım politikaları da çevre felaketlerine yol açmıştır. Bütün bunlar firavunların sorumsuzca davrandıklarını açıkça göstermektedir. Mısır’a gelen belaların Firavunların doğayı tahrip etmesinden kaynaklanmış olabileceği görüşü bilim çevreleri tarafından dile getirilir.(123)

Günümüzde de aynı şeyleri yaşıyoruz. Amazon ormanları kesilerek yeni tarım alanları açılmıştır. Amazonda fauna ve floranın yok edilerek endüstriyel Palmiye ağaçlarının dikilmesi çevre felaketlerine davetiye çıkarmaktadır.

c- Kuraklık
Bilindiği üzere Eski Mısır’da tarım hem yeterli Nil taşkınının olmasına hem de selinin taşıdığı bereketli mil çamuruna bağlıdır. Taşkının yetersiz olması kuraklığa yol açar. On ikinci Hanedan sonlarına doğru bir kıtlığın yaşandığı bilinmektedir.(124)

Kuraklık, Eski Krallık döneminde kuzey Mısır'ı ve ardından Orta Krallık döneminde güney Mısır'ı sarmıştı.(125) Orta Krallık, MÖ 2000 ile 1600 yılları arasında vardı. MÖ 1500'de küresel olarak eski uygarlıklarda bir düşüş yaşandı. Eski uygarlıkların çoğu, nehirler boyunca uzanan vadilerde başarılı bir şekilde yaşamaya devam edemediler, çünkü giderek daha kuru iklimler sınırlı mahsul üretimine neden oldu. Ekilebilir tarım alanları büyük ölçüde azaldı ve azalan yağışlar daha az üretime neden oldu.(126), (127)

A’raf 130. ayette Mısırlıların kuraklık-kıtlıkla denendiği bildirilmişti.

ç-Tufan (Bol Yağış)
Araf suresi 133. ayette Firavun ve ailesine tufan ayetinin de gönderildiği bildirilir.

Eski Mısır’da yıllık Nil sel taşkınlarının seviyesi hayatı doğrudan etkilemiştir. Nil taşkın seviyesi düşük olduğunda kuraklık nedeniyle ürün kayıpları yaşanmaktaydı. Eğer Nil taşkını yüksek seviyede olursa bu sefer her yıl ekilen tarım alanları su altında kaldığından üretim yapılamazdı. Her iki halde de kıtlık sorunu gündeme gelir. Bu nedenle Firavunlar, dengesiz taşkın seviyelerinden korunmak ve toprak kazanmak için Fayyum barajını yapmak yoluna gittiler.(128) Bu olgu, Kur’an’da Araf 130 ve 133. ayetlerdeki senelerle kuraklıklarla/senelerce kıtlık ve ürün noksanlığı ile tufan (bol yağış) ifadeleri ile gözler önüne serilmektedir.

Mısır tarihine baktığımızda konumuz olan Orta Krallığın sonunda yani Firavun Amenemhat III döneminde Nil seviyesinin çok yüksek olduğu bilinmektedir.(129)

Tufan’ın ayet oluşu Nil seviyesinin yüksek oluşunu ifade ediyor. Bu Mısır için önemliydi. Firavun’un ibret alması için uyarılmıştı. Ancak 12. Hanedan Firavunları kurduğu bentlerle gölde tutulan su miktarı sürekli artırdılar. Göl alanından toprak kazanmak için, bentler, sulama için kanallar inşa ettiler. Bir ihtiras uğruna ülkenin insan ve doğal kaynaklarını yıllarca kullanmasının hem de bilimsel olmayan yöntemlerle kullanmasının mutlaka bir sonucu olacaktı. Özellikle Amenemhat III‘in Fayyum projesine takıntısı nedeniyle doğa ile mücadeleye girdiklerini ve bunun yıkıcı sonuçlarını tüm Mısır’ın yaşadığı bildirilmiştir.(130)

130,131) Ve andolsun ki Biz, Firavun sülâlesini, düşünüp öğüt alsınlar diye senelerle kuraklıklarla/senelerce kıtlık ve ürün noksanlığı ile yakaladık. Sonra kendilerine iyilik geldiği zaman, "İşte bu bize aittir" dediler. Eğer kendilerine bir kötülük gelirse, Mûsâ ile yanındakilerin uğursuzluğu olarak kabul ederler. İyi bilin ki, onların uğursuzluğu Allah katındadır. Fakat onların çoğu bilmezler.
132) Ve Firavun'un toplumu, "Sen bizi kendisiyle büyülemek için her ne alâmet/gösterge getirsen de, biz sana inananlar değiliz" dediler.
133) Biz de belirli aralıklarla âyetler olmak üzere üzerlerine tufanı, çekirgeleri, haşereleri, kurbağaları ve kanı gönderdik. Yine büyüklük tasladılar ve bir suçlular toplumu oldular. (A’raf 130-133)

d- Firavun ve Toplumuna Gönderilen Ayetler/Belalar
Yukarıda belirtilenler, zalimlerin kendi ihtirasları için doğal kaynakları sömürüp tüketmesinin sonuçlarıdır. Firavunun dengede olan çevreyi nasıl yok ederek, cehenneme çevirmesini açıklıyor. Heva ve heveslerin ardına düşenler dünyanın cehenneme dönmesini umursamazlar. Doğayı hızla yok ederler. Çevre, doğal kaynaklar ve bitki örtüsü tahrip olan toplumlar yok oluş sürecine girerler.

Firavunun toplumunun Mısır’da büyük felaketler yaşadığı asırlarca önce Kur’an’da bildirilmişti. Bilim bunu ancak yakın zamanda tespit edebilmiştir. Kur’an’ın dikkat çektiği nokta; Musa peygamberin aldığı vahiy ile Firavun’u uyarmasıdır. Firavun’dan istenen şeyler; İsrailoğullarına yapılan zulmün bitirilmesi, rablik iddiasından vazgeçmesidir. Firavunun rablik iddiasının sonuçları hem kendisine hem insanlara hem de doğaya verdiği büyük zararlarla ortaya çıkmıştır. Onun bu azgınlığının karşılığı olan çevre felaketleri birbiri ardınca ülkenin başına musallat olmuştur.

Bu çevre felaketleri, Allah’ın ayetleri/yasası gereği insanların başına gelmiştir. Ülkenin az olan bitki örtüsü ve doğal kaynakları yaklaşık iyi yüzyıl içerisinde tüketilirse o ülkeyi çekirgeler, haşereler basar, kıtlık da olur. Bu felaketleri ifade eden ayetler, Allah’ın yasası gereği şartlar yerini bulduğu anda hemen geliverir. Yoksa bu ayetler/belalar Allah istedi diye durduk yere Mısır toplumunun başına gelmedi. Firavun ve toplumu yaptıklarının karşılığı olarak bu belaları kazandılar. Yani bu felaketleri hak etmek için çok ter döktüler. Bunlar Allah’ın evrenin işleyişine koyduğu yasalar çerçevesinde gelişir. Yoksa bu olayların özel olarak intikam almak için gerçekleştiği düşünülemez.

Ayetlerin Mısırlılara birbiri ile bağlantılı ve belirli aralıklarla gönderildiği bildirir. Yıllarca doğayı sömüren Firavunların çevreye verdiği zararlar sonucunda doğanın dengesinin bozulduğu anlaşılıyor. Kendi elleriyle yaptıkları yüzünden belalar dönüp kendilerini buluyor.

41) İnsanlar dönerler; Allah'ın ilkelerine uygun hareket ederler diye; kendilerinin elleriyle kazandıkları şeyler yüzünden, yaptıklarının bir kısmını onlara tattırmak için karada ve denizde kargaşa ortaya çıktı. (Rum 41)

Bu ayette Rabbimiz, yaptıkları yanlışlar yüzünden insanlara hatalarının bir kısmının cezasını tattırmak için yeryüzünde kargaşa; bozulmalar oluştuğunu bildirerek onlardan akıllarını başlarına almaları, yaptıkları işlerle karada ve denizde fesat çıkarmamalarını/doğadaki dengeyi bozmamalarını emretmektedir. İleride bu mesaj farklı bir üslup ile de gelecektir.

72Şüphesiz Biz, emaneti [bütünlüğü, kusursuzluğu, mükemmelliği] göklerin, yerin ve dağların üzerine yaydık, yaygınlaştırdık da, onlar, onu taşımaya yanaşmadılar, bütünlüğün, kusursuzluğun, mükemmelliğin alıp götürülmesinden korktular. Ve onu insan taşıdı [onu aldı götürdü, ona ihanet etti]. Şüphesiz insan, çok yanlış davranan; kendi zararlarına iş yapan ve çok cahildir. [Ahzab/72]

168Ve onları yeryüzünde birçok önderli toplumlara ayırdık. Onlardan bir kısmı düzgün kimselerdi, bir kısmı da bundan aşağı idi. Ve Biz, onları dönsünler; Allah’ın ilkeleri ile hareket etsinler diye iyiliklerle ve kötülüklerle sınama yaptık. [A’raf/168]

Burada konu edilen fesat, doğal dengenin bozulmasıdır. Yani mevsimlerin bozulması, yağışların azalması veya çoğalması, bitkilerin verimsizleşmesi, suların kirlenmesi, buna bağlı olarak suda yaşayan canlıların yok olması, atmosferin bozulması, ozon tabakasının zayıflaması ve delinmesi, buna bağlı olarak yüksek radyasyonun neden olduğu kanser ve benzeri hastalıkların çoğalması; tüm bunların sonucunda da yeryüzünde sıkıntılı bir hayatın meydana gelmesidir.

Bilinen bir gerçek ki; hazza dayalı bir üretim ve tüketim perspektifi yüzünden insanoğlu kontrolsüz bir teknolojik gelişmeyle doğadaki dengeyi hızla bozmaktadır. Bunun sonucu olarak içilecek temiz su kaynakları, solunacak temiz hava ve yenilecek doğal ve sağlıklı yiyecek temini her geçen gün biraz daha zorlaşmaktadır. Bu zorlukların oluşturduğu biyolojik ve psikolojik komplikasyonların insan sağlığını ciddi olarak tehdit ettiği bilimsel çalışmalarla da teyit edilmiştir. Bugün bu tehlikeli sürecin tüm devletlerce de algılandığı gerçek olmakla beraber, olumsuz sonuçlarının giderilmesi konusundaki uluslararası irade henüz yeterince güçlü değildir.

BM şemsiyesi altında yapılan ve Kloro Floro Karbon gazlarının atmosfere salınımı konusunda sınırlamalar getiren Kyoto Protokolü ancak 2005 yılında imzalanabilmiştir. Bu ve benzer antlaşmalarla çevrenin insan ve diğer canlıların sağlığına yeniden uygun hale getirilmesi çabalarına ağırlık verilmeli ve Allah’ın doğaya koyduğu ekolojik denge yeniden sağlanmalıdır. Aksi halde insanlık daha büyük felaketlerle karşılaşacak ve bu felaketler tadımlık olmayacaktır.

Ekolojik denge ve bu dengenin korunmasına yönelik son zamanlarda bir hayli bilimsel çalışma yapılmakta ve birtakım tedbirler alınmaktadır. Okurların bu konuyu detaylı olarak bilimsel verilerden okumasını ve takip etmesini öneriyoruz.(131)

Kur’an’dan öğrendiğimize göre, Mısır’a gönderilen belaların; kuraklık/kıtlık, tufandan başka ayrıca çekirge, haşere, kurbağa ve kan olduğunu öğreniyoruz.

Çekirge, Haşere, Kurbağa ve Kan

130,131) Ve andolsun ki Biz, Firavun sülâlesini, düşünüp öğüt alsınlar diye senelerle kuraklıklarla/senelerce kıtlık ve ürün noksanlığı ile yakaladık. Sonra kendilerine iyilik geldiği zaman, "İşte bu bize aittir" dediler. Eğer kendilerine bir kötülük gelirse, Mûsâ ile yanındakilerin uğursuzluğu olarak kabul ederler. İyi bilin ki, onların uğursuzluğu Allah katındadır. Fakat onların çoğu bilmezler.
132) Ve Firavun'un toplumu, "Sen bizi kendisiyle büyülemek için her ne alâmet/gösterge getirsen de, biz sana inananlar değiliz" dediler.
133) Biz de belirli aralıklarla âyetler olmak üzere üzerlerine tufanı, çekirgeleri, haşereleri, kurbağaları ve kanı gönderdik. Yine büyüklük tasladılar ve bir suçlular toplumu oldular. (A’raf 130-133)

Ürün noksanlığı kuraklıktan olacağı gibi çekirge afetinden de kaynaklanabilir. Çekirge salgınının Afrika’da yaygın olduğu bilinmektedir.

Mısır’ı istila eden bu haşerelerin durduk yere ortaya çıkmadıklarını düşünmemiz gerekir. Bu durum, insanın çevresindeki ekosistemi bozması ile ortaya çıkmaktadır. Çölü vahaya çeviren insanoğlu bu eylemlerini çevreye uyumlu olarak yapmazsa doğadan mutlaka karşılığını alır. Firavunlar tarımsal sulama için baraj ve kanal sistemleri yaptırmıştı. Çöle getirilen durgun su, A’raf 133. ayette geçen parazitlere ara konakçı görevi gören salyangozlar, haşereler ve kurbağalar için uygun üreme ortamını oluşturmuştur. Kısacası ekosistemle savaş halinde olanlar, ektiğini biçmiştir.

Firavunun rablik iddiasında bulunduğunu biliyoruz. Eski Mısır'da düzeni korumak, ülkeyi kaos veya felaket olabilecek her şeyden korumak -iddiasına göre- firavunun göreviydi! Bu “Ma’at doktrini”(132) olarak bilinmektedir. Toplumun başına gelen belalar ile rablik iddiasında olan firavunun “Mısırın koruyucusu” unvanı ayaklar altına alındı. Firavunun acizliği hem kendine hem de toplumuna defalarca gösterildi.

Firavun ve Mısır toplumuna öğüt almaları için ayetler (senelerle kuraklıklarla/senelerce kıtlık ve ürün noksanlığı … tufan, çekirgeler, haşereler, kurbağalar ve kan) gönderildi. Yılları kapsayan bu sürecin Mısır tarihinde mutlaka izlerinin olması gerekir. Amenemhat III dönemine ait olduğu tespit edilen ağıtlardan olan “Khakheperreseneb'in Ağıtları” (The Words of Khakheperraseneb) Mısır’ın tarifi imkânsız felaketler yaşadığını gösteriyor. Ağıt, tüm ülkeyi acı ve yıkım sardığını, insanların yas içinde olduklarını aktarır.(127), (133) Ayrıca 12. hanedan dönemine ait olduğu kesin olan ‘Ipuwer Papirüsü’nünde de Mısır’da toplumsal felaketin yaşandığı bildirilir.

Ancak bazı Mısırbilimciler Amenemhat III dönemini sırf refah dönemi olarak saydıklarından “Khakheperreseneb'in Ağıtları” belgesinde aktarılan “Ulusal Sıkıntı”nın (national distress) mecaz olduğunu belirtirler. Halbuki yukarıda bildirilen onca kanıt bu belgenin ne edebi ne de siyasi olmadığını aksine ülkeyi yıllarca saran felaketleri yansıttığı anlaşılmaktadır. Çünkü bu olaylar Mısır’dan Çıkış Firavun’u döneminde yaşanmıştır. Amenemhat III’ün 46 yıl gibi uzun iktidar döneminde; Nil taşkını hem düşük hem de yüksek seviyelerde gerçekleşmiştir.(127), (134) Yani hem kuraklıktan hem de tufandan kıtlık-ürün noksanlığı yaşanmıştır.

Mısır’da yaşanan söz konusu belalardan biri olan kan konusunu ayrı bir başlıkta yapılmasında yarar görüyoruz.

e- Kan
A’raf suresi 133. ayette geçen kan sözcüğü için genellikle; Nil Nehrinin kirlenmesi ve nehrin kırmızı renge döndüğü şeklinde açıklamalar yapılır. Alglerin aşırı üremesi sonucu renk pigmentlerinin suyun rengini kırmızıya çevirdiği iddia edilir. Kirlilik nedeniyle balıkların öldüğü, suyun içilemez olduğu öne sürülür. Bütün bu açıklamalar, Kitabı Mukaddes’te anlatılanlara bağlanır. Ancak Kur’an’da kan ile ilgili bu şekilde bir anlatım bulunmaz:

Ayette geçen kan gönderdik ifadesi bir başka gerçeğe işaret ediyor olabilir. Mısır’da eskiden beri sıklıkla bir çeşit parazit kaynaklı hastalık görülür. 12. hanedan üyelerinin mumyalarından bu parazitin yumurtaları izole edilmiştir. Ayette dikkat çekilen konu, kan paraziti ve parazitin neden olduğu hastalıktır. Konunun, Nil suyunun kırmızı renk almasıyla hiçbir ilgisi yoktur. (Resim 14-15)

Ayette, Mısırlılara kanın gönderildiği yani onların kan üzerinden denendiği, ibret almaları gerektiği ifade edilir. Kan üzerinden gelen hastalığın çeşitli rahatsızlıklara yol açtığı hatta firavun hanedanındaki kısırlık sorununun kaynağının bu parazit hastalığının olduğu bildirilir. Lahun kasabasındaki doktorlar, parazit kaynaklı kan hastalığı ile yoğun bir şekilde ilgilendikleri halde çare bulamamışlardır.

Schistosomiasis, eski Mısır'daki en büyük kronik sağlık sorunlarından biriydi. Pek çok mumyanın dokusunda, özellikle Schistosoma antijenleri bulundu. 12. Hanedan üyesi iki yüksek statülü kardeşin mumyasında tespit edilen Schistosoma’nın moleküler doğrulaması yapıldı. PCR kullanılarak yapılan DNA analizinin sonuçları; Nekht-Ankh’ın mumyasının karaciğer dokularında Schistosoma haematobium ve Khnum-Nakht’a ait mumyanın bağırsak dokularında ise Schistosoma mansoni tespit edildi. Schistosoma haematobium’in kısırlığa yol açtığı bildirilmiştir.(135), (136), (137), (138)

Schistosoma haematobium'un ana semptomu idrardaki kandır. Napolyon'un askerlerinin Mısır işgali sırasında; Mısır'ı, âdet gören erkeklerin ülkesi olarak adlandırdıkları bilinir.(139) Hastalarda kanlı dışkı ve kanlı öksürük de görülebilir.

Durgun Su Kaynakları
Fayyum çöküntüsü suni göl yapılınca bunun sonucu olarak ekosistem değişti. Daha önce çöl olan bu bölgeye bol miktarda su canlısı yerleşti. Gölde ve sulama kanalları gibi durgun sularda yaşayan canlıları kendine çekmiştir. İrili ufaklı çok sayıda haşereye ve canlıya yuva olmuştur. Schistosoma’nın ara konakçısı salyangoz miktarının artışı, parazitin üremesini teşvik etmiştir. Salyangozlar yalnızca rezervuar, göl ve kanal gibi yavaş hareket eden suda hayatta kalır. Bu nedenle salyangoz ve diğer haşerelerin popülasyonunda artış görülür. Suyun altında silt oluşumu, suyun debisinin düşmesi küçük canlılar için uygun ortamlardır.

Mısır’da Schistosoma parazitinin artışına yakın zamanda da tanık olundu. Aswan Barajı yapılırken 1965-1967 yılları arasında Nil nehrinin suyu kesildi. Bunun neticesinde Schistosoma paraziti kaynaklı hastalıkta artış gözlendi.(140), (141), (Resim 16-17)

Başka bir parazitik enfeksiyon, Nil içme suyunda bulunan Dracunulus mediensis'ten kaynaklandı. Bitler bir tür dermatite, salgınlara ve ateşe neden oldu. Sıçanlar hastalığın yayılmasına eklendi ve kontrol edilmesi gereken yaratıklar olarak kabul edildi. Kahun'da erken dönemlerden kalma bir fare kapanı bulundu.(142)

Kısacası A’raf 133. ayette geçen haşerelerin ve kanın gönderilmesi ifadesinden; Allah’ın ayetlerine ve uyarılarına sırt çeviren Mısırlıların yapıp ettiklerinin bir parçasının kendilerine felaket olarak geldiğini düşünebiliriz.

Firavun, Musa ve İsrailoğullarının yaşadığı bölge ile ilgili en çok Fayyum havzası ve bu havzada bulunan kanallar, bahçeler, Fayyum’daki göller, Fayyum Barajı, Hawara’da yapılan Piramit bunların hepsi Fayyum havzasında yoğunlaşmaktadır. Çölü vahaya çevirme çabası içine giren Firavunlar aslına bu eylemleriyle insanlara dünyayı cehenneme çevirmiştir.

10- Ipuwer Papirüsü
Ipuwer Papirüsü, Hollanda'daki Leiden Müzesi'nde bulunmaktadır. Mısır’a gelen belalar ve Mısır’dan Çıkış ile bağlantılı bilgiler içerdiği ileri sürülür. (Resim 18)

a- Ipuwer Kimdir?
“Ipuwer” adı Eski, Orta ve Yeni Krallıklarda bilinmektedir; Ipu-wer, “saygıdeğer Ipu” anlamına gelir (Enmarch 2008, p. 29; Mathieu 2012). Seküler bilim insanları papirüsün Çıkış ile ilgili olmadığını iddia eder. Ancak, ‘Ipuwer Papirüsü’nün 12. hanedan dönemine ait olduğu kesinleşmiştir. Ipuwer'a verilen özel unvan, Orta Krallık'ta bilinen bir unvan olan ‘Overseer of Singers’tir (Stefanovic ve Satzinger 2014, page 28-33). Geçmişin bu bilgeleri ve ileri gelenleri arasında 3. Hanedanlığın ünlü veziri Imhotep'in yanı sıra Mısır tarihinin diğer tanınmış şahsiyetleri de bulunmaktadır. Yazarın "Her Şeyin Efendisi" denen birine cesurca seslenecek kadar önemli olduğunu biliyoruz.(46) Ipuwer, ülkenin başına gelen felaketler için kralı suçlar ama tamamen kralın neyi yanlış yaptığını belirtmez.(143)

“Overseer of the singers” bilginlerin bakanı olarak ifade edilebilir. Firavunun safında yer alan, Musa peygamberle münazara eden bilginlerin-büyücülerin başkanı olabilir. Ayrıca papirüste geçen "Her Şeyin Efendisi” ifadesinden Firavun’un rabliğini ilan ettiği dönemde yazıldığı anlaşılmaktadır.

b- Ipuwer Papirüsündeki Felaketler
Şiire bir bütün olarak bakarsak, tam bir kargaşa ve harabe içinde olan bir Mısır'ı anlattığını görürüz. İnsanlar bir şeyler içmek için susamış ve çaresizdir çünkü nehir kan gibidir. Zenginler fakir, fakirler zengindir. Yüksek doğanlar ve yetkililerin bile yiyecek yiyeceği olmadığı için kıtlık var. Tarlaların çoraklığı var, ağaç yok, mahsul yok. Ölüler her yere gömülüyor. Hizmetkârlar, efendilerine isyan etti. Hizmetçiler değerli kolyeler takarlar. Zenginler konaklarından çıkarıldı.

İktidarda merkezi bir otorite yok gibi görünüyor. Yollarda yolcular soyulur ve öldürülür. Çiftçiler kendilerini savunmak için kalkanlar taşıyorlar. Enmarch (2008), A World Upturned adlı kitabının adını uygun bir şekilde koyar… (ironik bir şekilde, Ipuwer Papyrus'un Exodus'tan bahsettiğine inanmaz). Ipuwer’ın Mısır’ın bu tamamen çöküşünü açıklaması, Çıkış’ta açıklanan on belanın meydana gelip gelmediğini bulmayı bekleyebileceğimiz türden bir durumdur.

Tablo 1'de Ipuwer Papyrus'ta Kitabı mukaddes anlatısına paralel olan bazı ayrıntıları listeliyoruz.

Tablo 1. Ipuwer Papyrus'tan gelen ifadeler ile Kitabı Mukaddes'deki ifadelerin karşılaştırılması. Sol sütundaki alıntılar ve sayfa numaraları Lichtheim (1973) çevirisinden alınmıştır.

Biz de bu listenin en sağdaki sütuna ilgili Kur’an ayetlerini ekledik.

Ipuwer Papirüs'ünün İncil'deki 10 beladan kaynaklanacak kaotik Mısır tanımında Exodus'un tarihselliğine dair güçlü İncil dışı kanıtlar sergilediğini görüyoruz. Ek olarak, Tablo 1, el yazması ve İncil anlatısındaki ifadeler arasındaki bazı doğrudan paralellikler listelenmektedir. Yazıda anlatılan olayları tarihte doğru zamanda tarihlendirmek, geleneksel ve İncil zaman çizelgelerinin farklılığını tanımak ve Mısır'ın 6. ve 12. hanedanlarının uyuşmasını kabul etmek önemlidir.(144)

Orta krallık kayıtlarında da pek çok paralellik vardır. Örneğin, 1294-1296'daki şiddetli kuraklıkta, Cyrenaica'dan otuz ila elli bin Libyalı'nın, sel felaketinin başarısızlığından hemen önce Nil Vadisi'ne göç ettiği tahmin edilmektedir (al-Maqrīzī 1994, 43; Sabra 2000, 141-42). İster Birinci Ara Dönemde, ister Geç Tunç Çağı'nın sonunda veya günümüzde meydana gelsin, zor zamanlarda göçte yaşanan dramatik artışlar, yabancı düşmanı bir tepkiyle ve liderlerin bu tür sızmalarla mücadele etme ve önleyici tedbirler koyma vaatleriyle sonuçlanma eğilimindedir. Bu nedenle, Her Şeyin Efendisi'nin korunmuş birkaç ifadesinden birinin, bu açıdan daha iyisini yapma taahhüdünü içermesi önemlidir (Ipuwer 14.12–15.3). Merikare'nin babası bu konudaki başarılarını gururla sıralarken, Neferty de Amenemhat I'in bu tür sızmaları durduracağını kehanet ediyor (Simpson 2003, 161–62, 220; Morris 2017).(145)

Ipuwer papirüsündeki ifadeler, Kitabı Mukaddesin yanı sıra Kur’an’ın bildirdikleri ile de uyumludur.

Ipuwer Papirüsü 7 numaralı madde için vebadan ölen çok sayıda insanın gömülmeyip suya atıldığı şeklinde açıklama yapılır. Ancak biz bunun Zariyat Suresi 40. ayetinde ifade edilen baraj selinde boğulma olayını ifade ettiğini düşünüyoruz. “Pek çok ölü nehre gömüldü, ırmak mezar, mezar dere oldu”. Bu konu “E- Firavun ve Ordusunun Suda Boğulması” başlığı altında işlenecektir.

11- İsrailoğullarının Mısır’da Yaşadığını Gösteren Diğer Kanıtlar
İsrailoğullarının 12. hanedan döneminde zulüm gördüğünü gösteren önemli kanıtlar var. 12. hanedan döneminde yaklaşık 200 yıl içinde yedi piramit yapılmıştır. 13. hanedan döneminde Mısır'dan büyük bir köle çıkışı yaşandı, bundan sonra piramit inşa edilmedi.

Mısır'dan diğer önemli göç, ikinci ara dönemin sonunda, 18. hanedanı kurmaya devam eden Ahmose ailesinin önderliğindeki bir isyanla Hiksos'un Mısır'dan kovulduğu zamandı. Hiksoslar Mısır hükümdarıydı ve bunlar İsrailoğulları ile karıştırılmamalıdır.

Tek makul sonuç, 13. hanedan zamanında kölelerin göçünün aslında İsrailoğullarının Mısır’dan Çıkış’ı olduğudur. Musa’nın Amenemhat IV olduğu, Amenemhat III’ün Çıkış Firavunu olduğu, Musa'nın üvey annesinin Hetepti olduğu kabul edildiğinde Kur’an ayetlerinin ve tarihi kayıtlardaki bütün karakterlerin tam bir uyum içinde olduğu görülür.

Kitabı Mukaddes’i doğrulayan, İsrailoğullarının Mısır’da yaşadıklarını kanıtlayan dolayısıyla Çıkış’a kanıt olabilecek konu başlıkları şunlardır:

• Merneptah Stele
• Avaris’teki Mittelsaal evi
• Soleb YHWH Yazıtı
• Berlin Kaide Taş Yazıtı
• Sami Yüksek Görevlisinin Sarayı, Mezarı ve Heykeli
• Jericho duvarları

E- FİRAVUN VE ORDUSU SUDA NASIL BOĞULDU?
Firavun ve ordusu suda boğularak yok olmuştur. Yaygın inanışın aksine bu olay Kızıldeniz’de değil, Nil Nehrinde gerçekleşmiştir. Konu ile ilgili açıklamalara geçebiliriz.

1- Musa Peygamberin Hidroloji Bilgisi
Musa peygamberin hidroloji bilgisi olduğunu Kur’an’dan öğreniyoruz. Musa peygamber hidroloji bilgisini, Fayyum Vahasındaki karmaşık sulama ve drenaj sisteminde elde ettiği birikim sayesinde öğrenmiş olmalıdır. Yıllarca Mısır’ı yöneten dolayısıyla üst düzey bilgilere sahip olan hem de fiilen sulama sisteminde İsrailoğullarıyla birlikte çalışan Musa peygamberin Hidroloji (subilim) bilgisine sahip olduğu anlaşılmaktadır. Bu bilgi sayesinde Firavun ile ordusunu suda boğduğunu ve çıkıştan sonra çölde toplumuna suyu paylaştırdığını Kur’an’dan öğreniyoruz:

23,24) -"Hadi kullarımı geceleyin yürüt. Şüphesiz siz izlenen kimselersiniz, tedbirli olun. Bol suyu/nehiri çok hızlı bırak. Şüphesiz onlar suda boğulmuş bir ordudur."- (64Duhan 23-24)

60) Ve hani bir zamanlar Mûsâ, toplumu için su istemişti de, Biz, "Birikimini taş kalpli toplumuna uygula!" demiştik. Bunun üzerine o taş kalpli toplumdan birçok yöne on iki toplum-belde halkı ayrışmıştı. Oluşan her beldenin halkı, kendi su alacağı yeri kesinlikle öğrendi/işaretledi. -Allah'ın rızkından yiyin, için; keyfinize bakın ve bozgunculuk yaparak yeryüzünde taşkınlık etmeyin.- (87Bakara 60)

Fayyum vahasındaki sulama ve drenaj kanallarının bakımı, yıllık Nil sel taşkınının yönetilmesi, suya set çekilerek yeni tarım alanlarının kazanılması, baraj sisteminin çalışma prensibinin bilinmesi gibi konular sayesinde, Musa peygamberin dönemin eşsiz hidroloji bilgisine ulaştığını anlıyoruz. Ayrıca onun, Medyen’de bulunduğu sırada çölde suyu nasıl bulacağını da öğrendiğini biliyoruz.

2- Fayyum Barajının Su Tutma Kapasitesi
Bölgeyi titizlikle inceleyen Sir William Willcocks'a göre, "Moeris Gölü 1700 milyon metrekarelik bir yüzeye, 50.000 milyon metreküplük bir kapasiteye sahipti. Suyu Nil'e boşaltılıp düşük bir seviyede tutarak 13.000 milyon metreküp su alabilirdi. Çok yüksek bir taşkını orta boyutlara indirebiliyordu. Eğer herhangi bir selde ihtiyatsız veya kötü niyetle açılırsa, Aşağı Mısır'ın büyük bir bölümünü herhangi bir havza sulamasından mahrum bırakabilecek durumdaydı. Çünkü sadece Nil selinin yüzey suları sulama için kullanıyordu."(146)

3- El-Lahun (Fayyum) Barajı ve Yıllık Sel
El-Lāhūn'daki baraj veya barajın tam işlevselliği, modern dönem öncesi Fayyūm'a su temini hakkındaki argümanların anahtarıdır. Daha geçirgen modern yapı, kapılarından ve depresyona doğru sürekli bir su akışını düzenlerken, 19. yüzyılın sonlarından önce baraj, ihtiyaç duyulduğunda açılıp kapanabilen büyük bir deniz duvarı gibi işlev görüyordu. Martin, barajın 19. yüzyılın başlarındaki enkarnasyonunu basitçe "büyük kanalın [Baḥr Yusuf] taşıdığı suları tutan bir dayk-bent" olarak ifade ediyor. Ortaçağ Arap kaynakları da benzer şekilde, bu barajın amacının suyun Fayyum'a girmesine izin vermek, onu tutmak ve aynı zamanda tehlikeli derecede yüksek sellerin Nil'e geri akmasına izin vermek olduğu konusunda hemfikirdir. Yazar al-Mas'ūdī (ö. 956), suyun yapıdan geçmesine izin veren bir açıklık sistemini anlatır. Daha sonraki yazar el-Mukaddasī (ö. 985), suyun, sel yeterince yükseldiğinde barajdan basit bir şekilde taştığını ve teknelerin doğrudan tepenin üzerinden geçmesine izin verdiğini söylüyor. Fayyum yeterince su aldığında, fazlasını temelindeki bir boru sistemi yoluyla serbest bırakılabilirdi.

1301'de yazar Abū Ishāq, barajda biri güney ucunda ve diğeri kuzeyde sele açılan iki açıklığı anlatır. Güney açıklığı, teknelerin geçmesine izin verecek kadar derin ve genişti. Al-Nābulusī’un dördüncü bölümü barajın ve 13. yüzyılın ortalarındaki işleyişinin benzer bir tanımını sunar. O da sel sırasında teknelerin büyük açıklıktan geçebileceğini ifade ederek, açıklığı, nehir üstünden geçecek kadar yüksek olduğunda barajın üzerinden doğrudan geçme girişiminde gereksiz dibe inme riskini önlemek için kullandıklarını da sözlerine ekledi. Nil çekilmeye başladığında, depresyondan geçen sel sularını korumak için bu açıklığın kapatılması gerekiyordu:

Nil çekildiğinde... “parça” (qiṭ‘a) el-Lāhūn'a yerleştirilir. ... "parça", saman ve paçavraların sabitlendiği uzun bir avuç içi kütüğüdür. Bunlar iplerle bağlanır, böylece çok kalın olur. el-Lāhūn denilen küçük köyün bitişiğinde ve karşı yaka da büyük bir grup adamın elinde güçlü ipler bulunur. İpleri azar azar serbest bırakırlar, su ise parçayı taşır ve açıklığa doğru çeker ... yavaş yavaş açıklığın ağzına gelip onu tıkayana kadar serbest bırakır ve böylece suyun kaçmasını engeller. Sonra adamlar, yapıya bitişik sete benzeyecek şekilde üzerine toprak ve kil yığarlar, Öyle ki, bir kişi aynı kıyıda ilerlediği gibi el-Lāhūn'dan Qāy [köyü] kıyısına barajın üzerinden geçebilir.

Kanalın Lāhūn boşluğundaki yatağı, sel dışında herhangi bir zamanda Nil suyunu almak için çok yüksekti. Su, bir sonraki sele kadar Baḥr Yusuf'tan tekrar akmayacağından, el-Lāhūn adamlarının ortak emeği hayati önem taşıyordu. Selin yüksekliğinde girintiye giren suyu tutmak için palmiye kütük bloğunu hızla değiştirmeleri ve tüm yapıyı kil ile su geçirmez hale getirmeleri gerekiyordu. Blok zamanında değiştirilmezse veya beceriksizce yapılırsa, taşkın sırasında değerli ve yeri doldurulamaz su kesinlikle kaçacaktır. O halde, en azından yüzeysel olarak, modern öncesi Fayyūm muazzam bir su baskını havzasını andırıyor: vadi havzaları gibi sele açıldı ve sonra su kaçışını önlemek için mühürlendi. Elbette, el-Lāhūn'da baraj tarafından tutulan tüm alanı su basmak yerine, kanallar aracılığıyla, hemen tarlaları suladığı veya yılın ilerleyen günlerinde kullanılmak üzere rezervuarları depoladığı nome'un çeşitli bölgelerine taşındı.(147)

4- Firavun Baraj Selinde Boğulmuştur
Fayyum’daki el-Lahun barajının deşarj ve su tutma prensibini bilen Musa peygamber Allah’ın emri gereği, barajı patlatarak Firavun ve ordusunu baraj seline boğmuştur. Ayetlerde bu konuda gayet açık ifadeler yer alır:

63) Sonra Mûsâ'ya: "Vur birikimini o bol suya/nehire!" diye vahyettik. Sonra o bol su/nehir yarıldı/barajlar yapıldı da, her bir parça baraj, ulular ulusu bir dağ gibi oluverdi. (47Şuara 63)

40) Sonra da Biz, onu ve ordularını yakalayıverdik de onları bol suda/nehirde fırlatıp atıverdik. O ise ayıplanan/kınayan biridir. (67Zariyat 40)

23,24) -"Hadi kullarımı geceleyin yürüt. Şüphesiz siz izlenen kimselersiniz, tedbirli olun. Bol suyu/nehiri çok hızlı bırak. Şüphesiz onlar suda boğulmuş bir ordudur."- (64Duhan 23-24)

40) Biz de onu ve askerlerini yakalayıp o bol suda/nehirde fırlatıp atıverdik. Şimdi, şirk koşarak yanlış; kendi zararlarına iş yapanların sonunun nasıl olduğuna bir bak! (49Kasas 40)

Duhan 24. ayette bol suyu/nehri çok hızlı bırak ifadesi barajın patlatılmasını, Kasas 40. ve Zariyat 40. ayette fırlatıp atıverdik ifadesi ise baraj selinin önündeki sürüklenmeyi açıklamaktadır. Şuara 63. ayette birden fazla barajın olduğuna işaret ediliyor. Barajın patlatılması ile domino taşlarının devrilmesi gibi peş peşe yıkılan barajların seline kapılan firavun ve ordusunun boğulduğu ifade ediliyor. Bu konuda elde edilen teknik bilgiler de bu durumu doğrular niteliktedir.

Yukarıda, Fayyum Barajının kompozit yapısından dolayı su tutma ve su bırakma işleminin görevliler tarafından çok dikkatli yapılması gerektiği konusunda bilgi verilmişti. Barajın kolaylıkla tahrip edilmesi halinde milyonlarca metreküplük suyun tazyikiyle firavun ve ordusunun sele kapılarak boğulması işten bile değildir. Bu görüş Kur’an’ın özüne uygundur.

50) Hani bir zamanlar da Biz, bol suyu/nehiri sizin için yarıp da sizi kurtarmış, siz bakıp dururken Firavun'un yakınlarını da suda boğmuştuk. (Bakara 50)

Bakara Suresi 50. ayette Firavun ve yakınlarının boğulurken İsrailoğullarının boğulanları yakından izlediği bildirilir. Bu olay ancak Nil nehrinde olabilir. Kızıldeniz’de gerçekleşmiş olamaz. Kızıldeniz’in en dar yeri 13 km’dir (en geniş yeri ise yaklaşık 180 km). Hiç kimse bu kadar uzak mesafeden karşı kıyıya baktığında neler olduğunu göremez ve bu olaya şahit olamaz. Bakara suresinin 50. ayeti, olay yerinin Nil Nehri olduğunu bir başka açıdan bizlere bildirir.

Firavunun Nil’de boğulması olayı, Ipuwer papirüsünde de ifade edilmiş olabilir. Papirüsün 7 numaralı madde dikkat çekicidir: “Pek çok ölü nehre gömüldü, ırmak mezar, mezar dere oldu” ifadesi Mısır’ın başına gelen felaketlerin en büyüğü olan baraj seli ile boğulma olayını açıklar niteliktedir. Söz konusu setin Fayyum Barajı olduğunu bilinmektedir. Mısırlıların yaşadığı travma tarihe Ipuwer Papirüsü ile geçmiştir.

Fayyum barajının hem rezervuar hem de sel kapanı olarak kullanıldığını biliyoruz. Yani baraj istenildiğinde kolaylıkla boşaltılabilir ya da patlatılabilir. Böyle bir durumda milyonlarca metreküp su Aşağı Mısır’ı kolaylıkla süpürebilir.

Firavun ve ordusunun baraj seliyle boğulduğu başka ayetlerde de açıklanmıştır:

136,137) Biz de, şüphesiz âyetlerimizi yalanladıkları ve onlardan gâfil olmaları nedeniyle onları cezalandırıp adaleti sağladık. Ve onları bol suda/nehirde boğduk. (39A’raf 136)

78) Firavun ordularıyla hemen onları takip etti de bol sudan/nehirden kendilerini kaplayan şey kaplayıverdi. (45Taha 78)

103) Bunun üzerine Firavun, Mûsâ'yı ve İsrâîloğulları'nı Mısır'dan sürmek istedi de Biz, onu ve beraberindekilerin hepsini suda boğduk. (50İsra 103)

90,91,92) Ve İsrâîloğulları'nı bol sudan/nehirden geçirdik. Ama Firavun ve askerleri azgınlık ve düşmanlıkla onları hemen izledi. Sonunda suda boğulma ona yetişince, "Gerçekten, İsrâîloğulları'nın inandığı Tanrı'dan başka tanrı olmadığına ben de inandım, ben de teslim olanlardanım" dedi. -Şimdi mi? Hâlbuki daha önce isyan etmiştin ve de bozgunculardan olmuştun. Artık Biz senden sonra geleceklere ibret olasın diye, bugün seni zırhınla birlikte kurtaracağız.- Ve şüphesiz insanlardan birçoğu kesinlikle Bizim âyetlerimize/alâmetlerimize/göstergelerimize karşı duyarsız/ilgisizdirler. (51Yunus 90)

55,56) Sonunda onlar Bizim hoşnut olmadığımız işleri aşırı derecede yaptıkları zaman onları cezalandırarak adaleti sağladık. Sonra da onları topluca suda boğduk. Sonra da onları sonradan gelecekler için selef ve örnek yaptık. (63Zuhruf 55-56)

Ayetlerin Firavun ve ordusunun barajların patlatılmasından kaynaklanan selde boğulduğundan bahseden bu kadar açık ifadeleri destekleyen başka kanıtlar bulunmaktadır. Flinders Petrie, Firavun Amenemhat III'ün Fayyum-Biahmu'daki heykel kalıntılarını inceledi. Göl seviyesinin üstündeki bu heykel kaidelerinin dibinde siyah göl çamur katmanını buldu. Bu çamurun ancak setin patlamasıyla buraya gelebileceğini söyledi. Biz bunun baraj setinin patlatılmasının kanıtı olduğunu düşünüyoruz. Ayrıca göl seviyesinin yukarısındaki devasa heykellerin yıkılması da bu görüşü desteklemektedir.(148)

Firavun Amenemhat III döneminde Nil taşkın seviyelerinin çok yüksek olduğu Semna yazıtlarında kayıtlıdır.(129) Nil seviyesinin yüksek olduğu periyodda barajın patlatılması sonucu Firavunun suda boğulduğu anlaşılmaktadır.

Eski Mısır inancına göre ölen kişinin mezarının olması gerekliydi. Bu nedenle ölen Firavun için büyük mezarlar yapıldı. Firavun’a isyan edenlerin ise mezarı olamazdı. İsyan edenler Nil’e atılırdı.(149) İlginçtir Allah’a isyan eden Firavun ve ordusunun ölümü de Nil selinde boğularak gerçekleşmiştir.

Musa peygamber Allah’a savaş açan Firavun ve ordusunu Nil selinde boğmak için hazırlıklara çok önce başlamıştır. Mısır’ın ekili alanlarında özellikle deltada sulama kanallarından çıkan toprak hendeğin her iki yanına yığılmasıyla yollar ve patikalar oluşturulmuştur. Bu yükseltilmiş yollar, su baskını sırasında bile sudan korudu. Yolları kullananlara mükemmel görüş sağladı. Bu da onları yolcular için daha güvenli hale getirdi.(150) Bu sayede Firavun ve ordusu baraj selinde boğulurken Musa peygamber, İsrailoğullarını güvenli bir şekilde Nil nehrinden karşı kıyıya bu yol ağı sayesinde geçirdi.

Bu olay Kur’an’da şu şekilde açıklanmıştır:

77) Ve andolsun, Mûsâ'ya "Yetişilmekten korkmayarak ve saygıyla, sevgiyle ürpermeden/Firavuna minnet duymadan kullarımı geceleyin yürüt de kendileri için bol suda/nehirde kuru bir yol aç!" diye vahyettik. (45Taha 77)

5- Kızıldeniz (Red Sea) ve Kamış Denizi (Reed Sea) Konusu
Mısırlılar Nil nehrinde boğulduysa Kızıldeniz’de boğulma inancı nereden geliyor? İbranice “Yam Suf” (Kamış Denizi) demektir. Bu sözcük bilinçli bir şekilde İngilizceye “Reed Sea (Kamış Denizi)” yerine “Red Sea (Kızıldeniz)” kelimesi ile çevrilmiştir. Kitabı Mukaddes ruhbanlarının yaptığı bu tahrifat artık deşifre olmuştur.

Rahipler tarafından deniz mucizesini bilinçli olarak zihinlere yerleştirmek amacıyla Red Sea- Kızıldeniz olarak çevirmişlerdir.(151)

Çevirilerde yapılan tahrifatın çok eskilere, Yeni Ahit’in Yunanca çevirisine dayandığı bilinmektedir:
İncil uzmanı Profesör Tom Meyer; Musa, Yahudi halkını Kızıldeniz'e asla götürmedi. İncil Hafızı olarak da bilinen Profesör Meyer, Musa'nın tamamen farklı bir su kütlesini yani Saz-Kamış Denizi'ni geçtiğine inanıyor.

İbranice İncil'in bilinen en eski Yunanca çevirisi olan Septuagint’den İngilizceye yanlış çevrildiğini söyledi. M.Ö. üçüncü yüzyılda Firavun Ptolemy Philadelphus II tarafından yaptırılan Septuagint, İbranice de Suph Denizi'ni Saz Denizi değil, Kızıldeniz olarak çevrildiğini açıkladı.(152), (153)

Bu gözlemler ışığında, Yam adı verilen su kütlesinin ve Mısır'dan çıkış anlatılarında, Sayılar 33: 8'den 10'a ve diğer yerlerde Eski Ahit, göller hattına (özellikle Acı Göller) atıfta bulunabilir. Mısır'ın Sina ile sınırı ve Kızıldeniz'in kuzey sınırındadır.(154)

6- Mısır’dan Çıkış Rotası
Firavunun boğulma olayı gerçekleştikten sonra İsrailoğullarının doğrudan Sina Yarımadasına geçemedikleri, belirli rotalar üzerinde hareket ettikleri uzmanlar tarafından ifade ediliyor. Doğu sınırı; kerpiç duvar(10), göl, bataklık gibi doğal engeller ve büyük kanallarla(155) çevrilidir. Savunmaya uygun yerlerde sınır kaleleri(156) bulunmaktadır. İsrailoğulları sınırdaki askerlere yakalanmamak için değişik güzergâh izlemişlerdir.

On ikinci hanedan firavunları Suriye-Filistin bölgesi ile olan ticaret yollarını güvence altına almak için “Horus’un Yolları”(157) olarak adlandırılan Akdeniz kıyısına yakın yollar yapmışlardır. Dolayısıyla Musa peygamber İsrailoğullarını Mısır’dan çıkarmak için doğrudan Filistin’e giden güzergâhı kullanması uygun değildi.

Mısır’dan Çıkış rotası olarak çeşitli görüşler ileri sürülür. Ancak doğu sınırındaki sıkı önlemler dikkate alındığında çoğu uzmanların görüşü olan güneydoğu güzergâhı daha tutarlı ve mantıklıdır.(158)

Zaten, Musa peygamberin de tedbirli davrandığını biliyoruz:

23,24) -"Hadi kullarımı geceleyin yürüt. Şüphesiz siz izlenen kimselersiniz, tedbirli olun. Bol suyu/nehiri çok hızlı bırak. Şüphesiz onlar suda boğulmuş bir ordudur."- (Duhan 23-24)

Firavun ve ordusunun boğulmasının ardından genel kanı, İsrailoğullarının Mısır’ı hemen terk ettikleri yönündedir. Ancak bize göre Firavun boğulduktan sonra yönetim el değiştirmiştir. 12. Hanedan sona ermiş onun yerine Musa peygamberin oğullarının yönetimindeki 13. Hanedan başlamıştır. Mısır yönetimi İsrailoğullarına geçmiştir. İsrailoğullarının Mısır’ı hızla terk etmesi söz konusu değildir. Firavun boğulduktan sonra Mısır kendi kaderine terk edilmemiştir. Ancak Musa peygamber aldığı görev gereği daha sonra İsrailoğullarını Mısır’dan güvenli bir şekilde çıkarmıştır.

7- İsrailoğulları Mısır Yönetimine Nasıl Mirasçı Oldu?
Firavun’un suda boğulmasından sonra İsrailoğullarının Mısır yönetimine mirasçı yapıldığı Kur’an’da haber verilmiştir.

Ayetler:
136,137) Biz de, şüphesiz âyetlerimizi yalanladıkları ve onlardan gâfil olmaları nedeniyle onları cezalandırıp adaleti sağladık. Ve onları bol suda/nehirde boğduk. O zaafa uğratıla gelmiş/güçsüzleştirilmiş olan toplumu da bereketlendirdiğimiz yerin her tarafına mirasçı yaptık. Ve böylece Rabbinin, İsrâîloğulları'na olan o pek güzel sözü, sabretmeleri nedeniyle yerine geldi. Biz de Firavun ile toplumunun yapageldikleri sınâî eserlerini ve yükseltmekte oldukları şeyleri yerlebir ettik. (39Araf 136-137)

57,58,59,67,68) Sonunda Biz, Firavun ve toplumunu bahçelerden, pınarlardan, hazinelerden ve şerefli makamdan çıkardık. İşte böyle! Ve sonra onlara İsrâîloğulları'nı mirasçı/son sahip yaptık. Şüphesiz bunda kesinlikle bir alâmet/gösterge vardır. Ama çokları iman etmiş değillerdi. Ve şüphesiz ki Rabbin, kesinlikle en üstün olanın, en güçlü, en şerefli, mağlûp edilmesi mümkün olmayan/mutlak galip olanın, engin merhamet sahibinin ta kendisidir. (47Şuara 57,58,59,67,68)

1) Tâ/9, Sîn/60, Mîm/40.
2) Bunlar, apaçık/açıklayıcı kitabın âyetleridir.
3) Biz, iman edecek bir toplum için Mûsâ ve Firavun'un önemli haberlerinden bir kısmını sana hak ile okuyoruz/takip ettiriyoruz.
4) Şüphesiz ki Firavun, yeryüzünde yüceldi ve idaresi altındaki insanları grup grup yaptı; onlardan bir grubu güçsüzleştirmek istiyor; bunların oğullarını boğazlıyor; eğitimsiz, öğretimsiz bırakıp niteliksiz bir kitle oluşturarak güçsüzleştiriyor, kadınlarını utanca boğuyordu. Şüphesiz ki o, bozgunculardan idi.
5,6) Biz ise istiyoruz ki, yeryüzünde güçsüz düşürülenlere armağan verelim, onları önderler yapalım ve onları mirasçılar yapalım. Ve onları yeryüzünde sağlamca yerleştirelim, Firavun, Hâmân ve bu ikisinin askerlerine, onlardan çekinmekte oldukları şeyleri gösterelim.
7) Ve Biz Mûsâ'nın anasına vahyettik: "Onu emzir. Eğer o'nun için korkarsan o'nu nehre bırakıver, korkma ve üzülme. Şüphesiz Biz o'nu sana döndüreceğiz ve kendisini elçilerden biri yapacağız."
8) Sonra da Firavun ailesi o'nu, kendileri için bir düşman ve üzüntü olmak üzere "buluntu" olarak aldı. Şüphesiz Firavun, Hâmân ve bu ikisinin askerleri hata edenler idi.
9) Ve Firavun'un kadını: "Benim ve senin için göz aydınlığı! Onu katletmeyin; Musa'yı diğer israiloğulları çocukları gibi niteliksiz; eğitimsiz-öğretimsiz, mesleksiz bırakmayın, belki bize bir yararı dokunur, ya da o'nu evlat ediniriz" dedi. Ve onlar, işin farkında olmuyorlar.
10,11) Mûsâ'nın anasının yüreği bomboş sabahladı. -Eğer Biz, inananlardan olması için onun kalbini pekiştirmemiş olsaydık, neredeyse o'nu açığa vuracaktı.- Ve Mûsâ'nın annesi Mûsâ'nın kız kardeşine, "Onun izini takip et" dedi. O da hemen, onlar farkına varmazken uzaktan o'nu gözetledi.
12) Ve Biz daha önce, o'na sütanalarını haram ettik. Bunun üzerine Mûsâ'nın kız kardeşi, "Size, o'nun bakımını sizin adınıza üstlenecek ve o'na öğüt verip eğitecek bir aile göstereyim mi?" dedi.
13) Böylelikle Biz o'nu, gözü aydın olsun, gam çekmesin ve Allah'ın verdiği sözün gerçek olduğunu bilsin diye annesine geri verdik. -Velâkin onların pek çoğu bilmezler.-
14) Ve Mûsâ yiğitlik çağına girip oturaklaşınca, Biz o'na yasa ve bilgi verdik. Ve Biz güzel davrananları işte böyle karşılıklandırırız. (49Kasas 1-14)

17,18,19,20,21) Ve andolsun ki Biz onlardan önce Firavun toplumunu imtihan ettik. Ve onlara çok saygın bir elçi gelmişti: "Allah'ın kullarını bana geri verin. Şüphesiz ben sizin için gönderilmiş güvenilir bir elçiyim. Allah'a karşı üstünlük taslamayın. Şüphesiz ki ben size apaçık bir güç getiriyorum. Ve şüphesiz ben, beni taşlayarak öldürmenizden benim Rabbime, sizin Rabbinize sığındım. Ve eğer siz bana inanmazsanız hemen yanımdan uzaklaşın."
22) Sonra da Mûsâ: "Şüphesiz ki bunlar, suçlu bir toplumdur" diyerek Rabbine yalvardı.
23,24) -"Hadi kullarımı geceleyin yürüt. Şüphesiz siz izlenen kimselersiniz, tedbirli olun. Bol suyu/nehiri çok hızlı bırak. Şüphesiz onlar suda boğulmuş bir ordudur."-
25,26,27) Onlar, bahçelerden, pınarlardan, ekinlerden, saygın makamlardan ve içinde safalar sürdükleri nice nimetlerden nicelerini bıraktılar.
28) İşte böyle! Biz onları başka başka toplumlara miras bıraktık.
29) İşte, gök ve yeryüzü onların üzerine ağlamadı. Onlar, süre tanınanlar da olmadı.
30,31) Andolsun ki Biz İsrailoğullarını o horlayıcı azaptan, Firavundan kurtardık. Şüphesiz o, gerçeği eksik gösterenlerden, üstünlük taslayanlardan biriydi.
32) Andolsun ki Biz İsrâîloğulları'nı bilerek âlemler üzerine seçkin kılmıştık.
33) Biz onlara içinde apaçık bir belâ bulunan alâmetlerden/göstergelerden de vermiştik. (64Duhan 17-33)

Bu ayetlerde Rabbimiz; Musa, İsrailoğulları ve Mısır yöneticileri hakkında bir planının olduğunu açıkça ifade etmektedir. Musa peygamber, İsrailoğullarını Mısır’dan çıkarma görevi almıştır. Ancak Mısır kendi kaderine terk edilmemiş Mısır yönetimine İsrailoğulları getirilmiştir. Firavun’un öldürülmesi ile 12. Hanedan ortadan kaldırılmıştır. Mısır’da Musa peygamberin iki oğlu Firavun olarak 13. Hanedan dönemini başlatmıştır. Kısacası İsrailoğullarının bir kısmı Mısır’ı tekrar yönetmeye başlamışlardır.

Yukarıdaki ayetlerde hep İsrailoğullarının Mısır yönetimine mirasçı oldukları vurgulanır. Bu sözcükten İsrailoğullarının Mısır yönetiminin son sahibi oldukları anlaşılabilir. Ancak ayetlerde “mirasçı” kelimesi rasgele kullanılmamıştır. Firavun’un ölümünden sonra Mısır yönetiminin miras yoluyla İsrailoğullarına geçtiği vurgulanır. Şimdi bu Kur’an mucizesinin nasıl gerçekleştiğini Mısır tarihinden inceleyelim:

Daha önce Musa’nın üvey evlat olarak saraya alındığını öğrenmiştik. Amenemhat IV prens olarak yetiştirilmişti.(113), (114) Firavun suda boğulduktan sonra geride başka varis kalmadığından 12. Hanedan dönemi sona erdi. Musa'nın üvey annesi aynı zamanda Firavun'un karısı olan Hetepti’den gelen bir soyun kraliyeti devam ettirdiğini hatırlayalım.(112) 13. Hanedan, Hetepti’nin üvey oğlu Musa-Amenemhat IV’ün oğulları ve torunlarından gelen nesil ile devam ettiği anlaşılmıştır.(159) 13. Hanedanlığın ilk iki kralı olan Sekhemrekhutawy-Amenemhat-Sobekhotep ve Sekhemkara-Amenemhat-Sonbef, Amenemhat IV'ün oğulları olduğu belirlenmiştir.(160), (161), (8)

Musa peygamberin oğulları ve torunlarının 13. Hanedan yönetimine gelmeleri sayesinde İsrailoğullarına da yönetimde yer açıldığı anlaşılıyor. Bu dönemde çok sayıda yabancının (muhtemelen İsrailoğulları) Mısır yönetimine atandığı bilinmektedir.(162), (163), (164) 13. Hanedanın başlangıcı hakkında tarihi bilgilerin yoğunlaştığı konu miras’tır. Bu iki firavunun Mısır tarihinde ilk kez soyadı kullanmaları ile 13. Hanedanın yolunun açıldığı görülüyor. Bütün bu kanıtlar, İsrailoğullarının yönetime mirasçı olduğunu haber veren ayetleri doğrulamaktadır.

Ayrıca Allah’ın, kraliçeyi Firavun’un tuzaklarından koruduğunu ve Firavun’u ise suda boğulduğunu Mü’min suresi 45-46. ayetlerinden öğreniyoruz. Tarihi veriler de Kur’an’ın bu mesajlarını desteklemektedir.

13. Hanedan yönetime isyan ve gasp ile gelmemiştir. Yönetim hanedanın tek üyesi Hetepti’den veraset yoluyla Musa peygamberin oğullarına geçmiştir.(159) 13. Hanedan önceki hanedanın kült ve uygulamalarını terk etmiştir. 12. hanedanın izinden gidilmemiştir.(165)

Burada şu soru gündeme gelebilir. Kur’an’ın eleştirdiği Firavun'un adı Musa peygamberin çocuklarına soyadı olarak neden kullanıldı? Buna şu şekilde yanıt verilebilir: Yeni hanedan üyeleri soyadı uygulaması ile kraliyet soyundan geldiklerini vurgulamış ve böylece rakip 14. hanedan ile iktidar çatışması yaşanmadan iktidara gelmişlerdir.(160)

Musa peygamberin oğullarının yönetimde olduğu 13. Hanedanın komşu devletler ile ilişkileri devam etmiştir. Üstelik kuzeyde Delta’da hâkim olan 14. Hanedana rağmen diğer ülkeler 13. Hanedanlığı Mısır’ın temsilcisi olarak tanıdığı anlaşılıyor.(124)

F- MEDYEN

Prens Musa, Mısırlı bir adamı öldürdükten sonra öldürülme korkusuyla Medyen’e kaçmıştır. Kur’an’da Musa’nın burada evlendiği ve yıllarca Medyen’de hac-ilahiyat eğitimi aldığı bildirilmiştir.

a- Peygamberlik Öncesinde Medyen Bölgesi
Musa peygamberin yaşadığı dönem ‘Geç Tunç Çağı’dır. Musa’nın peygamberlik öncesindeki Medyen ve çevresinin incelenmesinde fayda vardır.

1- Medyen’in Konumu
Medyen’in, Arabistan’ın kuzeybatısındaki Al Bad vahasını içine aldığı ve Sina Dağının da Medyen sınırları içinde olduğu bildirilir.
Kerkslager, LXX/OG'nin tanığı hakkındaki düşüncelerini şu sözlerle özetliyor:
İbranice “Midian’ın Septuagint'teki çevirilerinin “Midain veya Madiam”, çeşitli referanslarda açıkça Sina Dağı ile yakındaki bir şehir bu şekilde adlandırılmıştır. Daha sonra bazı bilim adamlarının çalışmalarına atıfta bulunur. Bugünkü bir kasabayı bu antik Medyen şehri ile ilişkilendirir: “Medyan antik kentinin konumu, Al Bad' (Mugla’ir Shu’ayb) vahası ile sıkı bir şekilde özdeşleşmiştir. Kuzeybatı Suudi Arabistan'da, Akabe’nin yaklaşık 110 km güneyindedir.”
Bu kanıt, Çıkış olaylarına, Sina Dağı'nı Sina Yarımadası'na yerleştiren gelenekten 500 yıldan daha yakın olduğu için önemlidir. Dolayısıyla, LXX/OG'nin çevirmenleri, bize, o günlerde mevcut olan en iyi bilginin kuzeybatı Arabistan'daki Sina Dağı'nı yerleştireceğini belirtmiş görünüyor.(166), (167)

2- Milattan Sonra 6. Yüzyıla Kadar Medyen’de Hac Biliniyordu
Medyen’de kadimden beri uygulanan hac/yüksek ilahiyat eğitimi miladi altıncı yüzyıla kadar devam etmiştir. Zamanla burada yapılan hac/yüksek ilahiyat eğitiminin içinin boşaltıldığı ve deforme olduğu anlaşılmaktadır. Yahudi ve Hristiyanlarda bozulan hac kavramı, Mısırdan Çıkışın anılmasını içeren ziyaretler olarak yapılagelmiştir. Bu hali ile ziyaret/anma etkinlikleri peygamberimizin yaşadığı çağa kadar devam etmiştir.(168) Kısacası Medyen bölgesinde hac/yüksek ilahiyat eğitimi ve ortamı için yüzlerce yıl süren çok güçlü anlayış hâkim olmuştur.(169), (170)

İslam peygamberi Muhammed yaklaşık 570-632 yıllarında yaşadı. İslam 622'de örgütlendi ve yükselişine başladı. Sina Dağı'nı Medyen şehri yakınlarında bulma geleneği İslam döneminde devam etti. Muhammed'in zamanında Medyen (İbn İshak'ta) kasabasından, Aayd b. Haritha. MS 700 civarında çeşitli İslami kaynaklar, bu büyük hac yolunda Medyen'deki bazı Hıristiyan keşişlerden, zahitlerden ve keşişlerden bahseder.(171), (172), (173) Medyen’de uygulanan Hac, Şuayb peygamberin zamanından kalma olabilir.(174) Arabistan’da hicaz dağlarının bir kısmına Midyan dağları denir.(175)

3- Medyen’de Hac (İlahiyat Eğitimi)
Kasas Suresi 27. ayetinden Medyen’in çok özel bir konumunun olduğunu ve Musa peygamberin 8-10 hac dönemi burada ilahiyat eğitimi aldığını öğreniyoruz. Musa peygamberin yaşadığı tarihte Medyen’in çevresi, haram/dokunulmaz belde statüsündedir. Bu açıdan, haram belde Mekke’ye benzemektedir. Tıpkı Mekke’nin çevresinde belirlenmiş harem sınırının olduğu gibi Medyen’in de dokunulmaz bölge sınırının olduğunu düşündürecek veriler vardır. Kuzeybatı Arabistan’da, ticaret yollarının kesiştiği bölgede bulunan Medyen, bu yönüyle de ticaret yolu üzerinde bulunan Mekke’ye benzemektedir. Medyen’de hac-ilahiyat eğitimi yapıldığının Kur’an dışı kanıtları bulunuyor:

Bazı araştırmacılar Medyen’in ülke olmadığı, onun ortak değerler üzerinde bir araya gelmiş kabileler birliği olduğunu öne sürerler. Medyen’i, içinde dokunulmaz mescitlerin bulunduğu ve insanların çeşitli konularda toplandığı konfederasyon şeklinde düşünebiliriz.

Midyan bir Arap kabilesinin adı olmayıp, tıpkı Jehuda gibi bilinen mezhep, yani toplu kült birliği anlamına gelen kolektif bir isimdir. Antik çağda hukuk ve din yakından bağlantılıydı.(176)

Daha sonraki yazarlar, belirlenen kutsal alan yerlerini sorguladılar, ancak bir Midianite birliği tezini desteklediler. George Mendenhall, Midyanlıların Sami olmayan bir konfederasyon grubu olduğunu öne sürdü ve William Dumbrell de aynı durumu sürdürdü:

Haupt'un önerisinin kabul edilmesi gerektiğine ve Midian'ın bir ülkeyi tasvir etmekten çok, Geç Tunç Çağı'na ait, geniş bir coğrafi alana sahip amorf bir birlik için genel bir terim olduğuna inanıyoruz. …”(177)

4- Musa Peygamber Medyen’de Ne Kadar Süre Kaldı?
Kitabı Mukaddes bilginleri Musa peygamberin (Amenemhat IV), Mısırlıyı öldürdüğü için Medyen’e kaçtığını ve orada 40 yıl kaldığını ileri sürer. Kur’an, Musa peygamberin Medyen’e gittiğini onaylar. Medyen’de kaldığı zaman Kasas Suresi 27. ayetinde belirtilir:

27) Kızların babası dedi ki: "Hac yapılan sekiz yıl bana çalışmana karşılık şu iki kızımdan birini sana nikâhlamak istiyorum. Eğer ona tamamlarsan artık o kendinden; sana ağırlık vermek de istemem. İnşallah beni sâlihlerden bulacaksın." (Kasas 27)

Ayette geçen hıcac kelimesi sene veya yıl demek değildir. Sözcük, hac/ilahiyat eğitimi yapılan dönemi ifade eder. Yani salih kişi, Musa peygamberi 8 veya 10 kez üst düzey ilahiyat eğitimine tabi tutacaktır.

Ayetteki hac yapılan yıl ifadesinden şu sonuçlar çıkabilir:
• Her yıl hac/yüksek ilahiyat eğitimi yapıldığını düşünürsek, Musa peygamber Medyen’de 8 veya 10 yıl kalmış olabilir.
• Hac/yüksek ilahiyat eğitimi yılda birden fazla sayıda yapılabilir. Örneğin; yılda iki, üç, dört kez hac düzenlendiği zaman, Musa peygamberin Medyen’de kaldığı süre 2 seneye kadar düşebilir.
• Medyen’de hac/yüksek ilahiyat eğitimi, yılda bir değil de iki yılda bir veya üç yılda bir düzenlenirse o takdirde, Musa peygamberin aldığı eğitim, 8-10 yıldan daha fazla sürede gerçekleşmiş olur.

Kasas Suresi 27. ayette Musa peygamberin Medyen’de mutlaka 8 ya da 10 kez hac dönemi geçireceği bildirilir.(178), (179)

Medyen’de hac organizasyonu iki yılda bir düzenlenmiş olabilir. Bu durumda Musa peygamber Medyen’de 16 veya 20 yıl arasında kalmış olabilir. Bu konuda şöyle bir bilgi bulunmaktadır:

Mısır’dan Çıkış (M.Ö. 1445) sırasında Medyen’de uygulanan konfederasyon birlik organizasyonunu örnek alan Arkaik Yunanistan’da (M.Ö. 8. yüzyıl) şehir konfederasyonu iki yılda bir toplanmıştır.(180)

5- Musa Peygamber Medyen’e Neden Gitti?
Prens Musa, Mısırlı bir adam öldürdükten sonra Medyen’e kaçmak zorunda kalır. Orada evlenir ve uzun süre kalır. Yaptığı sözleşme gereği Medyen’de hac-ilahiyat eğitimi alır.

Ayetler:
15) Ve Mûsâ, şehir halkının habersiz olduğu bir anda şehre girdi. Sonra orada, biri kendi tarafından, diğeri düşman tarafından, birbirlerini öldürmeye çalışan iki adam buldu. Sonra kendi tarafı olan, düşmana karşı Mûsâ'dan yardım diledi. Mûsâ da ötekine hemen bir yumruk indirdi, o da hemen ölüverdi. Mûsâ, "Bu, şeytanın işindendir, şüphesiz o, saptırıcı, apaçık bir düşmandır" dedi.
16) Mûsâ, "Rabbim! Şüphesiz kendime haksızlık ettim. Artık beni bağışla!" dedi de Allah o'nu bağışladı. Şüphesiz O, çok bağışlayıcının, çok merhamet edicinin ta kendisidir.
17) Mûsâ, "Rabbim! Bana nimet olarak verdiğin şeylere andolsun ki artık hiçbir zaman suçlulara arka olmayacağım" dedi.
18) Sonra da Mûsâ, şehirde korku içinde, etrafı kontrol ederek sabahladı. Bir de ne görsün, dün kendisinden yardım isteyen kimse, feryat ederek o'ndan yardım istiyor. Mûsâ ona: "Şüphesiz sen, apaçık bir azgınsın!" dedi.
19) Mûsâ, ikisinin de düşmanı olan adamı yakalamak isteyince, o adam; "Ey Mûsâ! Dün bir kişiyi öldürdüğün gibi beni de mi öldürmek istiyorsun? Sen sadece yeryüzünde bir zorba olmak istiyorsun ve sen düzelticilerden olmak istemiyorsun" dedi.
20) Ve şehrin öbür ucundan bir adam koşarak geldi. Dedi ki: "Ey Mûsâ! İleri gelenler seni öldürmek için senin hakkında görüşme yapıyorlar. Derhal çık! Şüphesiz ki ben öğüt verenlerdenim."
21) Sonra da Mûsâ korka korka, kontrol ederek oradan çıktı. "Rabbim! Beni şirk koşarak yanlış, kendi zararlarına iş yapanlar toplumundan kurtar!" dedi.
22) Ve Mûsâ Medyen'e doğru yöneldiğinde, "Rabbimin bana yolun doğrusunu göstereceğini umarım" dedi.
23) Ve Mûsâ, Medyen suyuna varınca, orada hayvanlarını sulayan insanlardan bir önderli topluluk buldu. Ve Mûsâ, hayvan sulayanlar kadar güçlü olmayan, hayvanlarını geri çeken iki kadın buldu. Dedi ki: "Hâliniz nedir?" Dediler ki: "Çobanlar sulayıp çekilmeden biz sulamayız; babamız da çok yaşlı bir ihtiyardır."
24) Bunun üzerine Mûsâ, ikisi için hayvanları suladı. Sonra gölgeye çekildi de "Rabbim! Şüphesiz ki ben, iyilikten bana indirdiğin şeye muhtacım" dedi.
25) Derken, o iki kadından biri utana utana yürüyerek Mûsâ'ya geldi. Dedi ki: "Şüphesiz babam, bizim yerimize sulamanın ücretini karşılamak için seni çağırıyor." Mûsâ, kızın babasına geldi ve kıssaları ona anlattı. Kızın babası; "Korkma, o şirk koşarak yanlış; kendi zararlarına iş yapmış toplumdan kurtuldun" dedi.
26) Onun iki kızından biri; "Babacığım! Onu ücretle tut. Şüphesiz ücretle tutulan kimselerin en iyisi, güçlü ve güvenilir olanıdır" dedi.
27) Kızların babası dedi ki: "Hac yapılan sekiz yıl bana çalışmana karşılık şu iki kızımdan birini sana nikâhlamak istiyorum. Eğer ona tamamlarsan artık o kendinden; sana ağırlık vermek de istemem. İnşallah beni sâlihlerden bulacaksın."
28) Mûsâ, "Bu, seninle benim aramdadır; bu iki süreden hangisinin sonunu gerçekleştirirsem demek ki, bana karşı düşmanlık/sorumluluk yok. Ve söylediklerimize Allah vekildir [koruyarak, destekleyerek uygulayandır]" dedi. (Kasas 15-28)

Musa henüz peygamber değilken Medyen’deki sözleşmesi bittikten sonra oradan ayrılmıştır. Ailesi ile birlikte yola çıktıkları anda (Kasas 29) ateşi; İsrailoğulları'nın perişan halini, onları bu halden kurtarmanın zorluğunu sezdi. Musa, bu sorunu çözmeye karar verdiğinde vahiy aldığını öğreniyoruz (Kasas 30). Artık Musa peygamberdir. Bazı önemli görevler alır. Bunlar: Firavun’un öldürülmesi ve İsrâîloğulları'nın Mısır'dan çıkarılmasıdır. Daha önce adam öldüren sonra pişman olan ve tevbe eden Musa peygamber yeniden adam öldüreceği için bunalıma girer (Kehf 61). Musa peygamber Kehf suresindeki kıssada Allah'a savaş açanların öldürülmesi gerektiğini; dolayısıyla da Firavun'u öldürmesinin gerekçesini öğrenecektir.

6- İki Mescit: Elat ve Kadeş Barnea
Kehf suresindeki kıssa, Musa peygamberin fikir sancısı çektiği dönemi ifade eder. İsrailoğullarının Mısır’dan çıkarmanın yolunun Firavun’u öldürmesinden geçtiğini bilmekte ancak İsrailoğullarının nasıl kurtaracağını bilememektedir. Musa peygamber bu sorunların çözümünü aramaktadır. Kehf Suresindeki 60-82. ayetlerdeki kıssa bu hususu açıklamaktadır. Konunun daha iyi anlaşılması için kıssadaki müteşabih sözcüklerin ilgili dipnottan incelenmesinde yarar vardır.(181)

Musa, içine düştüğü bunalımı çözmek için o yörede herkes tarafından bilinen mescitlere ve bilginlere başvuracaktır. İki Denizin Birleştiği/İki Bilgin Kişinin Toplandığı Yer: Medyen civarında iki mescitteki bilginleri ifade ediyor. Şimdi söz konusu mescitler hakkındaki açıklamaya geçebiliriz.

Midyan bir Arap kabilesinin adı olmayıp, tıpkı Jehuda gibi bilinen mezhep, yani toplu kült birliği anlamına gelen kolektif bir isimdir. Antik çağda hukuk ve din yakından bağlantılıydı. Kadeş’in (Barnea) kutsal pınarı da bu adı taşıyordu. ‘Mé-meriba, yargı suyu’ veya 'En-mispat, yargı pınarı' denirdi. Aslen Sümerce olan Din, Arapça'da sadece mahkeme, yargı değil, aynı zamanda kült, din anlamına da gelir; böylece Midian pekâlâ dini topluluk anlamına gelebilir ve Köhén Midian: dini topluluğun (Yahveh) rahibi Midian, Jöhüdä'nın eski (yarı Arapça) adıdır. Başkenti 'Akaba Körfezi'ndeki Elat olan Edomite Sina amfisine atıfta bulunuyordu.(176) Bazı bilim adamları, "Midian" adının coğrafi yerlere veya belirli bir kabileye değil, ancak ibadet amacıyla kolektif olarak bir araya getirilmiş bir kabileler konfederasyonuna veya "birliğine" atıfta bulunduğunu öne sürdüler. Paul Haupt ilk olarak 1909'da bu öneriyi yaptı, Midian'ı bir "kült kolektifi" (Almanca: Kultgenossenschaft) ya da "bir kutsal alanın çevresindeki farklı kabilelerin birliği (Almanca: Bund)" anlamına gelen bir amfiktiyon olarak tanımladı. Akabe Körfezi'nin kuzey ucundaki Elat, ilk mescidin yeri olarak önerildi ve ikinci bir kutsal alan Kadeş'te (Kadesh Barnea) bulunuyordu.

Daha sonraki yazarlar, belirlenen kutsal alan yerlerini sorguladılar, ancak bir Midianite birliği tezini desteklediler. George Mendenhall, Midyanlıların Sami olmayan bir konfederasyon grubu olduğunu öne sürdü ve William Dumbrell de aynı durumu sürdürdü:

Haupt'un önerisinin kabul edilmesi gerektiğine ve Midian'ın bir ülkeyi tasvir etmekten çok, Geç Tunç Çağı'na ait, geniş bir coğrafi alana sahip amorf bir birlik için genel bir terim olduğuna inanıyoruz. …”(177)

Amfilik (Amphictyony - vakıf, birlik, federasyon veya kooperatif anlamına gelir.), bir kutsal alanın çevresindeki farklı kabilelerin bir antlaşmasını ifade eder. Tıpkı küçük Delphi kasabasının en üst kısmındaki büyük Apollon tapınağının (Phocis manzarasının güneybatı kesiminde parnassus'un güney tarafında 700 m yükseklikte yer alır.) büyük Hellenik Amfilik'in ortak merkezini oluşturduğu gibi, Elat yakınlarındaki Sina Dağı, insanların ortak bayram kutlamaları için toplandığı (Pythian agonlarına karşılık gelen) Midian'ın antlaşma tapınağıydı. (Mısırdan Çıkış: 3, 18; 10, 9. 26; 34, 23; 23, 14. 17; Yasanın Tekrarı: 16, 16)
Pylåiseh-delphisehe Amfiktyony, Mali Körfezi'ndeki Delphi'nin kuzeybatısındaki Thermopyla'daki (yani kaplıcaların kapısı) Demeter Tapınağı'ndaki iki yıllık toplantıdan birini düzenledi. Aynı şekilde, Midian kült topluluğu, Yunan Amfiktyonlarında olduğu gibi anlaşmazlıkların çözüldüğü ve kötü davranışların cezalandırıldığı Elat'ın kuzeybatısındaki ikinci bir tapınağa sahipti. Yahuda'nın Tevrat'ı Sina'da verildi, tıpkı Yunanistan'da yasaların ve dini geleneklerin Delfi kahinlerine danışılmadan uygulanmaması gibi.(180)

İki Denizin Birleştiği/İki Bilgin Kişinin Toplandığı Yer
Kitabı Mukaddes bilginleri ve araştırmacılar, anlaşmazlıkların giderilmesi için toplanılan bu iki bölgenin kutsal yerler olduğunu kabul ediyorlar. Bu mescitler hac/ilahiyat eğitimi, anlaşmazlıkların çözülümü ve kötü davranışların cezalandırılması için toplanılan kutsal yerler kabul edilmiştir. Bu bilgiler Kehf suresindeki “iki denizin birleştiği yer” ifadesini anlamlı kılıyor. Bu ifadenin “iki bilgin kişinin toplandığı yer” anlamına geldiği bilgisini kuvvetlendiriyor.

Kadeş-Barnea ve Elat şehirlerinde kadimden beri mescit bulunduğu bilinmektedir. Musa peygamberin her iki mescitte bulunan bilginlerle irtibata geçtiği Kur’an’da bildiriliyor. Kasas Suresi 27-28. ayetlerde Musa peygamberin Medyen’de aynı zamanda kayınpederi olan bilgin kişiden eğitim aldığı bildiriliyor.

Kehf Suresindeki Musa-âlim kul arasında yaşanan olayların Medyen’den farklı bir yerde gerçekleştirdiği Kehf Suresi 63. ayetinde bildirilir. Kur’an, Musa peygamber ve yanındaki kişinin ‘kaya’ya sığındığı ve böylece bu olayların sahra’da gerçekleştiğini işaret eder (Kehf Suresi 60-82. ayetler). Sahra, büyük kaya demektir. Sözcük el takısı alarak geldiği için "الصّخرة Es-Sahra” olmuş ve böylece özel bir isim haline getirilmiştir. Bu nedenle kayanın herhangi bir kaya olmadığı, çevredeki insanlar tarafından çok iyi bilindiği anlaşılmaktadır.

Kadeş Barnea günümüzde Sina Yarımadasındaki Negev Çölünde yer alır. Kitabı Mukaddes, Kadeş Barnea kayalık bölgesinin Zin çölünde olduğunu bildirir. Kitabı Mukaddes’te de önemli yer tutan Kadeş Barnea’nın en önemli özelliği hukuk/yargı uygulamalarının yapıldığı yer olmasıdır. Yargı pınarı olarak meşhur olmuştur. Kur’an Kehf Suresi 74, 78-82. ayetlerinde, Kadeş Barnea’nın yargı uygulamalarının gerçekleştirildiği yer olduğu anlaşılıyor. Kehf Suresi 80-81. ayetlerde ise âlim kulun yargı kararlarının uygulayıcısı olduğu ifade edilir.

60) Ve bir vakit Mûsâ, delikanlısına: "Ben iki bilgin kişinin toplandığı yere varıncaya kadar durmayacağım yahut senelerce gideceğim" demişti.
61) Bunun üzerine "iki bilgin kişinin toplandığı yer"e vardıklarında ikisi de bunalımlarını/sıkıntılarını terk etti. O zaman bunalım/sıkıntı, bilgin kimse yardımıyla yok olup gitti.
62) Bu şekilde geçtikleri zaman Mûsâ, delikanlısına: "Getir kuşluk yemeğimizi, gerçekten biz bu yolculuğumuzda yorulduk" dedi.
63) Delikanlı: "Gördün mü/hiç düşündün mü? O Kaya'ya sığındığımız vakit doğrusu ben bunalımdan/sıkıntıdan kurtuldum, onu söylememi de kesinlikle bencilliğim engelledi. Bunalım/sıkıntı, şaşılacak bir şekilde bilgin insanda kaybolup gitti" dedi.
64) Mûsâ, "İşte bu, aradığımızdı!" dedi. Hemen izlerini takip ederek gerisin geri döndüler.
65) Derken kullarımızdan bir kul buldular ki, Biz ona katımızdan bir rahmet vermiş ve tarafımızdan bir bilgi öğretmiştik.
66) Mûsâ ona: "Doğru yol konusundaki sana öğretilenden bana da öğretmen için sana tâbi olabilir miyim?" dedi.
67,68) Âlim ve rahmete mazhar kul: "Şüphesiz sen benimle beraber sabretmeye takat yetiremezsin. Ve kavrayamadığın bilgiye nasıl sabredeceksin!" dedi.
69) Mûsâ: "İnşallah beni sabreden biri bulacaksın ve senin hiçbir işine karşı gelmem" dedi.
70) Âlim ve rahmete mazhar kul: "O hâlde eğer bana uyacaksan, bana hiçbir şey hakkında soru sorma, ta ki ben sana öğüt olarak ondan söz açıncaya kadar."
71) Bunun üzerine ikisi yürüdüler; sonunda gemiye bindiklerinde âlim ve rahmete mazhar kul gemide kusurlar oluşturdu. Mûsâ: "İçindekileri suda boğman için mi onu yırttın/kusurlar oluşturdun? Kesinlikle sen, şaşılacak bir şey yaptın!" dedi.
72) Âlim ve rahmete mazhar kul: "Ben, 'Şüphesiz sen benimle beraber olmaya sabredemezsin' demedim mi?" dedi.
73) Mûsâ: "Unuttuğum şeyle beni cezalandırma ve işimden dolayı bana güçlük çıkarma!" dedi.
74) Yine gittiler. Sonunda bir delikanlıya rast geldiler; âlim ve rahmete mazhar kul onu öldürüverdi. Mûsâ: "Bir nefis karşılığı olmaksızın tertemiz bir nefsi mi öldürdün? Kesinlikle çok anlaşılmaz bir şey yaptın!" dedi.
75) Âlim ve rahmete mazhar kul: "Ben sana 'Kesinlikle sen benimle birlikte asla sabredemezsin' demedim mi?" dedi.
76) Mûsâ: "Eğer bundan sonra sana bir şey sorarsam, artık benimle arkadaşlık etme! Kesinlikle kovarsan darılmam" dedi.
77) Bunun üzerine yine gittiler. Sonunda bir köy halkına varınca onlardan yemek istediler. Bunun üzerine onlar da, kendilerini misafir etmekten kaçındılar. Derken orada yıkılmak üzere olan bir duvar buldular. Âlim ve rahmete mazhar kul, onu doğrultuverdi. Mûsâ: "İsteseydin bunun karşılığında kesinlikle bir ücret alırdın" dedi.
78,79,80,81,82) Âlim ve rahmete mazhar kul: "İşte bu, aramızın ayrılmasıdır. Şimdi sana o, üzerine sabretmeye güç yetiremediğin şeylerin birinci anlamlarını haber vereyim: "Gemi olayına gelince; o, denizde çalışan birtakım miskinlerindi. İşte o nedenle ben onu kusurlu hâle getirmek istedim. Ötelerinde de bütün güzel, sağlam gemileri gasp edip alan bir kral vardı. Delikanlıya da gelince; onun anne-babası mü'min kimselerdi. İşte o nedenle biz, onun, anne-babasını azdırmasından ve küfre; Allah'ın ilâhlığını ve rabliğini bilerek reddetmeye sürüklemesinden korktuk. Sonra da 'Rableri onun yerine kendilerine temizlikçe daha hayırlı ve merhamet bakımından daha yakınını versin' istedik. Duvara da gelince; o, şehirdeki iki yetim oğlanındı ve onun altında onlar için bir define vardı. Babaları da iyi bir zat idi. İşte onun için, -Rabbinden bir rahmet olmak üzere- Rabbin onların erginlik çağına ermelerini, definelerini çıkarmalarını diledi. Ve ben onu [duvar doğrultma işini] kendi görüşümle yapmadım. İşte senin, üzerine sabretmeye takat getiremediğin şeylerin ilk plândaki anlamı!" (69Kehf 60-82, İşte Kur’an)

Musa peygamber alim kuldan aldığı dersler ile sorunlarının çözümünü bulmuştur:
Musa peygamber geminin kusurlu gösterilmesi örneği ile İsrailoğullarının Mısır’dan çıkış hazırlıklarını kusurlu göstermeleri gerektiğini öğrendi. İşlerini kusurlu ve zayıf gösterdikleri için Firavun İsrailoğullarından şüphelenmedi. Esaret dönemi boyunca Mısır’da okullar açarak vahiyi öğrendiler. Salat (maddi-manevi destek) kurumları oluşturdular. Bilinçlendiler ama kendilerini kusurlu göstermeyi bildiler.

2-Musa peygamber gencin öldürülmesi olayında Allah’a karşı savaş açanların öldürülmeleri gerektiğini öğrenmiştir. Bu bilgiye göre Allah’a karşı savaş açan Firavun’un öldürülmesi gerekiyordu. Bu Allah’ın kesinleşmiş bir kararıydı.

Maide suresinde Allah’a karşı savaş açanların sonucu açıklanmıştı:
33,34) Allah'a ve Elçisi'ne karşı savaşan; bozum yapmaya teşebbüs etmiş olan ve yeryüzünde kargaşa çıkarmaya çalışanların -siz onlar üzerine güçlü olmazdan/onları yakalayıp denetim altına almazdan önce hatalarından dönenler hariç- karşılığı, ancak öldürülmeleri/eğitime öğretime tabi tutup dönmelerinin sağlanması veya kent yaşamından uzaklaştırılıp çiftliklerde tarım işçiliği yaptırılması, taş ocaklarında çalıştırılmaları yahut sözleşmelerden; taahhütlerden ilişkilerinin kesilmesi, ya da bulundukları yerden sürgün edilmeleridir. Bu, onlar için dünyada bir aşağılıktır. Âhirette de onlar için büyük bir azap vardır. Artık iyi bilin ki Allah, çok bağışlayan ve çok merhamet edendir. (112Maide/33)

İki yetimin hazineye yetişkin oldukları dönemde kavuşmaları olayından aldığı dersle İsrailoğulları sermaye biriktirdiler. Biriktirdikleri ile Mısır’dan çıkıştan sonra ihtiyaçlarını karşılamayı öğrendiler. Ekonomik güç, sermaye bağımsız devlet olmanın ilk şartıdır.

Bütün bunlar Kehf suresindeki kıssadan Musa peygamberin aldığı derslerdir. Her üç konu da Musa peygamberin sorunlarına çözüm olmuştur.

Kitabı Mukaddes’te iki Kadeş’ten bahsedilir. Bunlar; Kadeş (Orontes-Asi nehrindeki Kadeş) ve Kadeş Bernea’dır. Bizim üzerinde duraduğumuz Kadeş Bernea’dır. (Mısırlar ve Hititliler arasında yapılan savaşın geçtiği yer olan ve ilk yazılı antlaşma olarak tarihe geçen Orontes-Asi nehrindeki Kadeş ile konunun hiçbir ilgisi yoktur.)

13 Bu sulara Meriva[a] suları denildi. Çünkü İsrail halkı orada RAB'be çıkışmış, RAB de aralarında kutsallığını göstermişti. (Çölde Sayım 20: 13)

14 Çünkü ikiniz de Zin Çölü'nde buyruğuma karşı çıktınız. Topluluk sularda bana başkaldırdığında, onların önünde kutsallığımı önemsemediniz.” –Bunlar Zin Çölü'ndeki Kadeş'te Meriva sularıdır.– (Çölde Sayım 27: 14)

51 Çünkü ikiniz de Zin Çölü'nde, Meriva-Kadeş sularında, İsrailliler'in önünde bana ihanet ettiniz, kutsallığımı önemsemediniz. (Tesniye/Yasanın Tekrarı 32: 51)

Musa peygamber Medyen de kaldığı süre zarfında iki mescitte (Elat ve Kadeş Barnea) bilginlerden eğitim almıştır. Ayrıca çöldeki kayalık bölge olan Kadeş Barnea’dan suyun nasıl çıkarılacağını da burada öğrenmiştir.(182) Musa peygamberin buradaki ehil insanlardan hidrojeoloji de öğrendiği anlaşılıyor. Musa peygamber bu bilgiyi daha sonra kullanacaktır.

Musa peygamber uzun yıllar yaşadığı Medyen ve çevresinin özel konumunu çok iyi öğrendi. Bu nedenle Musa peygamber, Mısır’dan çıkıştan sonra İsraioğullarının barınabileceği en ideal yerin Medyen ve çevresinde olduğu kanaatine vardı. Burası, Musa gibi zulümden kaçanların sığınabileceği ve İsrailoğullarının bağımsız ülke temellerinin atılabileceği en uygun yerdir. Medyen, bu açıdan çok önemlidir. Musa peygamber daha sonra İsrailoğullarını bu bölgenin yakınlarına getirecektir.

Kadeş Barnea
Kadeş Barnea’da hac dönemleri, bayramlar gibi belirli dönemlerde yargı için insanların toplanmalarına olanak sağlayan bir ortam bulunmaktadır. Kadeş Barnea’da yapılan uygulama Mekke’deki ile benzerdir. Medyen, Mekke’den daha geniş kabilelerin oluşturduğu kült merkezi olmuştur.(183) Medyen ve çevresi eğitim yurdu olduğu eskiden beri bilinmektedir.(184)

Kitabı Mukaddes’te de Yeni Ahitte, Kadeş Barnea’da İsrailoğullarının bir süre kamp kurduklarından bahsedilir. Ancak şu ana kadar Geç Tunç Çağında Kadeş Barnea’da İsrailoğullarının kaldıklarına dair kanıt bulunamamıştır.(185)

Burada İsrailoğulları ikamet etmemiş olabilir. Musa peygamber, Kadeş Barnea mescidinde eğitim almıştır. Kadeş Barnea’nın özel durumu olan su sistemlerinin varlığı, kristal kayaların suyu tutması ve insanların onu nasıl kullanabileceği incelemiştir. Bunlar göz önüne alındığında, Musa peygamberin orada kaldığı sürede içinde su sistemlerini incelediğini, suyun çıktığı kayaların jeolojik incelemesini yaptığını düşünebiliriz. Bu nedenle kalabalık İsrailoğullarının izlerinin Kadeş Barnea’da bulunmaması doğaldır.

Kadeş’in bulunduğu yerin aslında Petra/ Sel’a(Rock-Kaya) kenti olduğu iddiası da vardır. Bu tanımlamalara uygun değildir. Kadeş-Barnea zaten iyi bilinen sınır simgesidir.(186)



Kadeş Pınarı

Negev'in en yüksek dağı olan (msl'den 1000 m yükseklikte) Ramon'un bir antiklinalinin başında Eosen kayalarının kireçtaşlarından çıkan büyük bir kaynak çıkar ve daha fazla yağış alır. Su, Orta Eosen yaşlı kireçtaşı kayaçlarında, üzerlerinde bölgesel bir tünemiş su tablasının oluştuğu Alt Eosen yaşlı geçirimsiz tebeşir tabakalarına ve Paleosen yaşlı marnlara ulaşana kadar çözelti kanallarına sızar (Şek.1). Kadeş Barnea'nın ana kaynağına ek olarak, özel jeolojik koşullar bu bölgedeki kayalardan çok sayıda küçük kaynak ve sızma yaratır. Bir pınar hâlâ Ein Quadis adını taşıyor. Dar vadi Kadeş Barnea'nın çıkışı, küçük Al-Quseime kasabasındaki geniş bir vadiye açılır. Burada, birçok küçük acı su kaynağı yerden sızarak birçok çalıyı, palmiyeyi ve otu destekler. Bugün Ein Qudeirat pınarı yaklaşık 40 m3 h-1 hızla akmaktadır. Bu miktar, stoklarını aşağı vadideki acı pınarlardan sulamak şartıyla, on binlerce insanın içme suyu temini için yeterli olabilir. Daha nemli bir dönemin daha da büyük bir akışa neden olacağının farkına varıldığında, Kadeş Barnea'yı gezgin kabileler için dönüm noktası yapmanın mantığı anlaşılabilir.(187)

Zin'in Vahşi Doğası, zamanla oluşan bir kireçtaşı kabuğuyla kayanın içinde kapalı kalan, suyu emebilen gözenekli kayalardan oluşan dik duvarları içerir. Kabuktaki çatlaklardan sızıntı, bitkilerin kayalık alanda büyümesine izin verir. Zin Çölü'nde yaşayan bedeviler, kayaya vururlarsa ve kabuğu kırarlarsa sıkışan suyun akacağını uzun zamandır biliyorlardı.(182)

Hidroloji bilgisi olan Musa peygamberin Medyen’de su kuyusu açtığı bilgisi de vardır.(188), (189)

Kadeş-Barnea ve Hidrojeoloji
Kadeş Barnea’nın yeraltı ve yüzey suyu kaynaklarının oluşumu, dolaşımı, kayaçlar arasındaki etkileşimini bilmek Musa peygamber kıssasının anlaşılması için önemlidir.(190) Kadeş Barnea’da yağmur suyunu tutarak tarım yapmak için sekileme metodu uygulanmıştır. Bu metod ile hem sulu tarım yapılabilmiş hem de toprak kayıplarını önlemek mümkün olabilmiştir.

Kadeş Barnea'da Tarım
Çölde bulunan Kadeş-Barnea da, eskiden beri sulu tarımın yapıldığı bilmektedir.(191) Kadeş-Barnea’da sulama sistemleri bulunmuştur. Karbon 14 tarihlemesi ile Tunç Çağına ait su kemeri kalıntıları olduğu tespit edilmiştir.(192)

b- Peygamberlik Sonrasında Medyen Çevresi

1- Medyen
Musa peygamberin Çıkış’tan sonra İsrailoğullarını getirip kamplara yerleştirdi. Suyun kayadan çıkarıldığı yer, peygamberin vahiy aldığı yer, altın buzağı isyanının olduğu yer bunların hepsi Medyen yakınlarındadır. Araştırmacıların bildirdiğine göre yukarıda sayılan olaylar Jebel el Lawz sıradağları bölgesinde gerçekleşmiştir. Bölgede yapılan çalışmalarda ulaşılan çok sayıda bilgiye ve kanıta değinilecektir.

2- Sina Dağı (Tur-u Sina)
Meryem 52. ayette “tur” ifadesi meallerde genellikle dağ anlamında kullanılır. Bunun sonucunda da Musa peygambere Sina Dağında (Tur-u Sina) vahiy verildiği anlaşılmıştır. Bu anlayışın hatalı olduğu kelime tahlil edildiğinde görülecektir:

52,53) Ve Biz ona en kutlu aşamanın (elçilik makamının) kenarından; o henüz elçi değilken seslendik ve onu özel bir konuşmada bulunmak üzere yaklaştırdık; elçi yaptık. Ve rahmetimizden o'na, kardeşi Hârûn'u bir peygamber olarak ihsan eyledik. (Meryem 51-53)

Meryem/52 de geçen "ط و ر tvr" ifadesi, klasik anlayışta "طُور tûr" diye okunduğundan "dağ" olarak anlamlandırılmıştır. Kastedilen dağın da Filistin’deki Tûr Dağı olduğu; genel kabul görmüştür.

Ayetteki "ايمن eymen" sözcüğü de "جانب cânib" söcüğü ile birlikte değerlendirilerek "Ona Tûr Dağının sağ tarafından seslendik" anlamı elde edilmiştir. Sonuçta Musa ile ilgili ayetlerdeki tüm "ر و ط tvr"ler; "Tûr Dağı" olarak anlaşılmış ve Musa ile Tûr Dağı birbirinden ayrılmaz olmuştur. Yani Musa’ya yapılan ilk vahiy ve sonraki vahiylerin çoğunun; Medyen ile Mısır arasındaki Tûr Dağı’nda gerçekleştiği kabul edilmiştir.

TÛR – TAVR
Tüm lügatlerde "طور tûr" sözcüğü, "üzerinde ağaç olan dağ" anlamındadır. Ne var ki Medyen ile Mısır arasındaki Tûr Dağı’nda hiç ağaç yoktur.

Ayetteki "طور tvr" sözcüğü, "hal, aşama" anlamına gelen "طَوْرُ tavr" şeklinde de okunabilir ve "ايمن eymen" sözcüğü de "طَور tavr" sözcüğünün sıfatı olur. Sıfat tamlaması olarak "الطور الأيمن et-tavri'l-eymen" de "en kutlu aşama" anlamına gelir. Bu hal, bu aşama, elçilik makamının, elçilik rütbesinin mecaz yoluyla güzel bir şekilde nitelenmesidir.

Ayetteki sözcük, "طور tûr" diye okunur; "ايمن eymen" sözcüğü de "طور tûr" sözcüğünün sıfatı yapılırsa "en kutlu dağ" anlamı oluşur. Sıfat tamlamasıyla yapılan bu niteleme ile de elçilik makamının, elçilik rütbesinin mecaz yoluyla güzel bir anlatımı gerçekleşir.[1] Bu anlatım, Ta Ha/12, Naziat/16’daki "الوادى المقدس mukaddes vadi" ve Kasas/30’daki "الوادى الأيمن el vadi'l-eymen" ifadesinin peygamberlik makamını nitelediği durumlarda da görülmektedir.

Yukarıda açıklananlara göre; Musa’ya "Tûr Dağı’nda vahyedildi" anlayışının yanlışlığı; kendini açıkça ortaya koymaktadır. Ayrıca bu kabulleniş "Vahiy, Musa’ya dağda mı geldi; yoksa vadide mi geldi?" sorununu da karşımıza çıkarmaktadır.

Kur’an’da yalın olarak geçen "طور t v r" sözcükleri "طَوْر tavr" veya طُور tûr olarak okunmasında bir engel bulunmamaktadır. Her iki kıraat de kutlu peygamberlik makamını, rütbesini ifade eder. Mü’minun/20 ve Tin/2’de geçen "طور t v r" tûr diye okunmalıdır. Mü’minun/20’de "وَ شَجَرَةً تَخْرُجُ مِنْ طُورِ سَيْنَٓاءَ tûri seynâe… ", ve Tin/2’dek "وَ طُورِ سينينَ tûri siniyne" ifadeleri, sıfat tamlaması olarak; "ağaçlıklı, güzel, mübarek, üzerinde ağaçlar olan dağ" anlamındadır. Bu nitelik, "Güney Doğu Toros Dağları’nı[2] ifade etmekte olup bunların Musa ile herhangi bir ilgisi yoktur. Ayrıntılı bilgi Tîn Suresi’nde verilmiştir.

Ayetteki "جانب cânib" sözcüğü ile "الطور الأيمن et-tavri'l-eymen/et-tûri'l-eymen" ifadelerinden oluşan tamlamadan da "en kutlu aşamanın kenarından/ en kutlu dağın kenarından (yani henüz elçi olmadan)" anlamı ortaya çıkar. Bu ayet, Musa’nın henüz elçi olmadan kendisine yapılan ilk vahiyden söz etmekte ve bununla kendisinin elçiliğe atandığını beyan etmektedir. İlk vahiy ile Mekkeli Muhammed’in elçi yapılış anının anlatıldığı; Necm/1-18 ve İsra/1’deki ifade de bunun gibidir. Bu ayetlerdeki anlatımın aynısını Kasas/29,30’da da görmekteyiz.

Tin ve Mü’minun surelerinde geçen “Tûr” sözcüleri Dağ anlamında olup bunlar ile kastedilmiş olan, ağacı bol dağlardır, ormanlık alandır. Açıkçası GÜNEY DOĞU TOROS DAĞLARIDIR. BUGÜN “SİNA DAĞI” OLARAK ADLANDIRILAN DAĞ DEĞİLDİR.

[1] Yerli yabancı literatürde Dağ simgesi kültürel anlamda "İnsanoğlu için ağır, yorucu, zor olabilecek işleri niteler.

[2] TOROS, Anadolu’da Ege denizi kıyılarından – Karia’dan başlayarak- Van Gölü’nün güneyine, dünyada ise Asya’nın doğu sahiline kadar uzanan dağ sisteminin adıdır ve uzandığı yönlere göre isimler alır. Antik yerbilimci Eratosten’in (M.Ö. 274-194) Coğrafya adlı eserinde Toros ismi ilk defa bir sıradağ adı olarak kullanılmıştır. Bilindiği gibi çok eskiden beri "BOĞA" anlamına gelen Toros isminin, bir sıradağa verilen Toros ismi ile nasıl bir bağlantısı olduğunu öncelikle bu ismin kökenine inip onu incelemekle başlayalım: Alman Coğrafyacı Heinrich Kiepert’in "Eski Coğrafya Ders Kitabı" isimli eserinde Toros adının kökünün Sami dil ailesinin bir üyesi olan eski Arameik dilinden olduğu ve "TÛR" kelimesinden oluştuğu belirtilmiştir ve ne dikkat çekicidir ki TÛR kelimesi hem Boğa hem de Dağ anlamına gelmektedir. Kiepert’e göre Tür kelimesi Anadolu yoluyla Eski Yunanca’ya geçmiş ve bu dile göre uyarlanarak Toros biçimini kazanmıştır. (TOROS İSMİNİN KÖKENİ – CEM KÜNCÜ).(193)

Tahlilde de görüldüğü gibi ayette tur kelimesi “en kutlu aşamanın (elçilik makamının) kenarı; henüz elçi değilken” anlamında kullanılmıştır.

Kitabı Mukaddes kaynaklı ve tarihi süreç içerisinde Musa peygamberin vahiy aldığı yer farklı isimlerle anılmıştır. Horeb Dağı, Cebel Maqla ve Musa Dağı(Cebel Musa), Jebel el Lawz bunlardan bazılarıdır. Musa kıssasında Çıkış’tan sonra yaşanan olaylar, Kur’an’da ve Kitabı Mukaddes’te geçen yerlerin hepsi Jebel el Lawz sıradağlarının çevresinde gerçekleşmiş görünüyor. Bölgenin en eski haritaların da Sina dağı, Jebel el Lawz ve Medyen yan yana sıralanmaktadır.

Bilim insanlarının görüşüne göre yirmiden fazla yer Sina dağı olarak önerilmiştir.(194) Sina Yarımadasının pek çok yerinde yapılan arkeolojik kazılarda Mısırdan Çıkış dönemine ait herhangi bir veriye ulaşılamamıştır.(195) Bu yüzden Sina Dağı ile ilgili farklı bölgelerde de çalışmalar yapılmıştır. Bunlardan biri olan Jebel el-Lawz dağı ve çevresinde yapılan araştırmalara yer vereceğiz. Buradan elde edilen bilgiler Kur’an’ın haber verdiği bilgilerle uyum içerisindedir.

Musa Peygamber Nerede Vahiy Aldı?
Sina Dağının, Sina Yarımadasında olduğu rivayeti M.S. 4.ncü yüzyıla dayanmaktadır. Yahudi, Hristiyan ve Müslüman kaynaklarında yapılan yeni araştırmalar 600 yıl daha geriye giden başka bir rivayet olduğunu gösteriyor. Bu rivayete göre Sina Dağı, Suudi Arabistan’ın kuzeybatısında yer alıyor. Buna göre Cebel el Lawz sıradağındaki zirvelerden biri olan Cebel Maqla gerçek Musa Dağıdır.

Josephus da dâhil olmak üzere bazı tarihî kaynaklar Sina Dağı'nın bugün El-Bad' olarak bilinen şehrin yakınlarındaki en yüksek dağ olduğunu kaydeder. Yöre sakinleri Cebel-i Makla'ya Cebel-i Musa yani Musa Dağı (Cebel-i Musa) diyor. Bu dağın en ayırt edici özelliklerinden biri de zirvesinin kararmış olması.(196)

Bir kaynak Sina Dağı’nı on üç farklı yerde, Kızıldeniz’i dokuz yerde ve Kadeş Barnea’yı sekiz yerde tanımlanmıştır. Diğer bilginler, Tanrı Dağı için yirmiden fazla olası yer belirlediler.(197)

Glen A. Fritz son yirmi yıldır, Kuzeybatı Arabistan’da bulunan Jabal al-Lawz dağlarının Sina Dağı olmadığını savunan karşıt kampanya olduğunu ifade eder. Kendisi ise kitabının önsözünde; Sina Dağının Jabal al-Lawz dağlarında olduğunu belirtir.(198)

Konu hakkında yapılan açıklamaların çoğu Musa peygamberin Cebel el Lawz’da vahiy aldığı yönündedir. Bu nedenle konunun incelenmesini yararlı görüyoruz.

Sina Dağının, Suudi Arabistan sınırları içinde kalan Jabal al-Lawz dağları olduğunu açıklayan araştırmacıların kanıtları şunlardır:

St. Joseph Üniversitesi'nde profesör Dr. Allen Kerkeslager, Sina dağına M.Ö. 500 yılından M.S. 70 yılına kadar Yahudilerin hac ziyaretleri yaptıklarını açıklamıştır.(199) Medyen ve dolayısıyla Jabal al-Lawz, Hacı Yolu (Darb El Haj) ve Ticaret Yolu yolu üzerinde bulunmaktadır.(200) Pek çok antik kaynak, modern Al Bad kasabasının bulunduğu Akabe Körfezinin hemen doğusunda Medyen ya da Maydan şehrinin yer aldığından bahseder. Bu kasabanın yakınındaki dağ Cebel el Lawz'dır.(201) Sina Yarımadasında Medyen uygarlığının kesin işareti yoktur. Kureyye'de araştırma yapan Garth Bawden, Peter J. Parr, Medyen çanak çömlek yapanların yurdunun kuzey Hicaz olduğunu bildirmiştir.(202)

Musa peygamberin Sina Yarımadasında vahiy aldığı görüşü yaygındır. Ancak son yirmi yılda Sina Dağının Kuzeydoğu Arabistan’da olduğunu açıklayan çalışmalarda artış görülüyor. M.Ö. 250 yılından bu yana kesintisiz bir şekilde Sina Dağının Arabistan’ın Kuzeydoğusunda bulunan Medyen yakınlarında olduğunu aktaran kanıtlar bulunmaktadır.(203), (204)

3- Cebel el Lawz
Cebel el-Lawz (Arapça: جَبَل ٱلَّوْز‎), Suudi Arabistan'ın kuzeybatısında, Ürdün sınırına yakın, Akabe Körfezi'nin üzerinde, deniz seviyesinden 2.580 metre (8.460 fit) yükseklikte bulunan bir dağdır. Adı 'badem dağı' anlamına gelir. Jabal al-Lawz'ın zirvesi, genellikle doğuya doğru yönelen riyolit ve andezit daykları tarafından kesilen açık renkli, kalk-alkali bir granitten oluşur.(205)

Daha önce bahsedildiği gibi Cebel el Lawz sıra dağları Sina Dağı adıyla bilinen dağı da içinde barındırır.(201), (206) Birçok antik kaynak, Medyen'i veya Akabe Körfezi'nin hemen doğusunda, modern Al Bad kasabasının bulunduğu Maydan şehrine yerleştirir. Bu kasabanın yakınındaki en yüksek dağ Jabal al Lawz'dır.

Musa peygamberin Sina Yarımadasında vahiy aldığı iddiası Kilisenin inançları doğrultusunda ortaya atılmıştır.(207)

Cebel el Lawz dağında küçükbaş hayvancılığı için uygun ortam olduğu bildirilmiştir.(208) Mısır’dan çıkan İsrailoğullarının yanında getirdikleri canlı hayvanları Cebel el Lawz çevresinde yetiştirdikleri düşünülmektedir.

4- İki Nalınını Çıkarmak
Musa peygamberin ilk vahiy alışını açıklayan ayetlerden birisi de Ta Ha Suresi 12. ayettir.

11,12,13,14,15,16) Sonra ona geldiğinde; bu sıkıntıyı gidermeye karar verdiğinde seslenildi: "Mûsâ! Ben, senin Rabbin olan Benim. Hemen yakınlarını ve mallarını burada bırak, şüphesiz sen temizlenmiş vadide, Tuva'dasın/iki kere temizlenmiş bir vadidesin. Ve Ben seni seçtim; O hâlde vahyedilecek olan şeye; "Hiç şüphesiz ki Ben, Allah'ın ta kendisiyim. İlâh diye bir şey yoktur Benden başka. O hâlde Bana kulluk et ve Beni anmak için salâtı ikame et [mâlî yönden ve zihinsel açıdan destek olma; toplumu aydınlatma kurumları oluştur-ayakta tut]. Şüphesiz ki o saat/kıyâmet gelecektir. Onu Ben herkes emeğinin karşılığını alsın diye neredeyse gizleyeceğim. O nedenle kıyâmete inanmayan ve kendi boş iğreti arzusuna uyan kimse seni, kıyâmete iman etmekten alıkoymasın; sonra değişime/yıkıma uğrarsın” uyarısına kulak ver.(Ta Ha 12)

Ayaktaki nalınların çıkarılması ifadesi, kadimden beri akrabalardan ve mal-mülkten vazgeçme anlamında kullanılmıştır.(209) Medyen’de eğitimini tamamlayan Musa dönüş yolundayken vahiy almış ve peygamber olarak görevlendirilmiştir. Musa peygamberin aldığı ilk emirde akrabalarını ve malını terk etmesi istenir.

5- Sandalet Petroglifleri
Musa peygamberin vahiy aldığı Cebel el Lawz etrafında çok sayıda sandalet/nalın petroglifleri bulunmuştur: (Resim 19)

Dağın etrafındaki petroglifler arasında çok sayıda ayak izi oymaları veya daha doğrusu sandalet baskıları var. Ziyaretimiz sırasında ekibim ve ben bunlardan birkaçını fotoğrafladık. Bunlarını benzersiz ve dikkate değer kılan şey, yalnızca oyma ayak izleri olmanın ötesinde hem kayışları hem de kayışları tasvir eden çizgilere sahip bir sandalet görünümünü aktarmayı amaçladıkları gerçeğidir. Ayrıca, sandaletlerin hepsinin yanında, ilkel bir kaph'ı temsil eden üç hash çizgisi vardır. Kaph, bir elin kupasının piktografından evrimleşmiş bir harftir. Ayağın tabanına atıfta bulunmak için de kullanılabilir.⁶ Bu petroglifleri yapanlar, her sandal görüntüsünün yanına kaph koyarak, özellikle ayak tabanlarının orada olduğu fikrini aktarıyorlardı. Tanrı'nın İsraillilere söylediği şu özel ifadeye bakıldığında özellikle büyüleyicidir: “Ayağınızın tabanının bastığı her yer sizin olacaktır” (Tesniye 11:24). Ayrıca, çıkış kaydının böylesine önemli bir kısmı, İsraillilerin çarıklarının mucizevi şekilde korunmasıydı: “Size kırk yıl çölde yol gösterdim; giysilerin sende eskimedi, çarıkların ayağında eskimedi” (Tesniye 29:5). Bu, İsraillilerin Suudi Arabistan'ın bu kısmına sahip olma hakkına sahip olduğu anlamına gelmez, çünkü Rab, güney sınırı Akabe körfezinde biten vaat edilen toprakları özellikle tanımlamıştır. Bununla birlikte, Tesniye'nin diliyle bu kadar güçlü bağlantıları olan bu görüntülerin dağın çevresinde ve bölgenin her yerinde bu kadar bol bulunması kesinlikle büyüleyicidir.(210) Moller, Jabal al Lawz'ın tabanındaki çözülmüş sandaletlerin petroglifleriyle (Şek. 21) birkaç taşın kutsal bir noktayı işaretlediğini öne sürdü.(211)

Sandalet peroglifinin yaşı ile ilgili bir çalışma yapılmamıştır. Ancak Musa peygamberin vahiy aldığı bölgeye atıf yapmış olması dikkate değerdir.

G- MUSA PEYGAMBERİN SUYU BULMASI
Araf 160 ve Bakara 60. ayetlerde Musa peygamberin İsrailoğulları için su bulduğu bildirilir.

160) Ve Biz onları on iki torun liderleri olan oymak topluluğa ayırdık. Ve toplumu kendisinden su istediği zaman Mûsâ'ya, "Birikimini, o taş kalpli toplumuna uygula" diye vahyettik. Hemen o taş kalpli toplumdan on iki toplum/belde halkı oluşuverdi. Halkın her biri su alacağı yeri iyice öğrendi/işaretledi. Ve bulutu da üzerlerine gölge yaptık. Onlara kudret helvası ve bal/bıldırcın indirdik; size rızık olarak ihsan ettiğimiz nimetlerin temizinden yiyiniz! Onlar Bize haksızlık yapmadılar, kendileri kendilerine haksızlık ediyorlardı. (Araf 160)

60) Ve hani bir zamanlar Mûsâ, toplumu için su istemişti de, Biz, "Birikimini taş kalpli toplumuna uygula!" demiştik. Bunun üzerine o taş kalpli toplumdan birçok yöne on iki toplum-belde halkı ayrışmıştı. Oluşan her beldenin halkı, kendi su alacağı yeri kesinlikle öğrendi/işaretledi. -Allah'ın rızkından yiyin, için; keyfinize bakın ve bozgunculuk yaparak yeryüzünde taşkınlık etmeyin.-.(Bakara 60)

Gerçekten de ayetlerin ifade ettiği gibi Musa peygamberin birikimiyle suyu çıkardığı yer günümüzde artık bilinmektedir.

4- Kur’an’da Musa Peygamberin Jeoloji Bilgisi
Musa peygamberin yerbilimleri uzmanı olduğunu daha önce bahsetmiştik. Musa peygamberin Kadeş Barnea’da çöl şartlarında kayalık alanlarda su bulmayı öğrendiğini de biliyoruz.(182) Medyen’de Musa peygamberin su kuyusu açtığı bilgisi de bulunmaktadır.(188), (189), (190) Musa peygamberin Medyen’e geldiğinde su sıkıntısının büyük sorunlara neden olduğuna şahit olmuştu. (Kasas 23-24). Bu nedenle Musa peygamber Medyen’de su sorununu çözmek için su kuyusu açmış olabilir.

23) Ve Mûsâ, Medyen suyuna varınca, orada hayvanlarını sulayan insanlardan bir önderli topluluk buldu. Ve Mûsâ, hayvan sulayanlar kadar güçlü olmayan, hayvanlarını geri çeken iki kadın buldu. Dedi ki: "Hâliniz nedir?" Dediler ki: "Çobanlar sulayıp çekilmeden biz sulamayız; babamız da çok yaşlı bir ihtiyardır."
24) Bunun üzerine Mûsâ, ikisi için hayvanları suladı. Sonra gölgeye çekildi de "Rabbim! Şüphesiz ki ben, iyilikten bana indirdiğin şeye muhtacım" dedi.(Kasas 23-24)

Bakara 60. ve A’raf 160. ayetlerinde de Musa peygamberin hidroloji, hidrojeoloji, jeoloji bilgisine atıf vardır. Neticede Musa peygamber; hidroloji, hidrojeoloji ve jeoloji konusundaki birikimiyle toplumuna suyu bulmuştur. Bu suyun artezyen yöntemi ile çıkarıldığı bilinmektedir.(212)

H- MANNA/BAL/ŞİFA SUYU VE BILDIRCIN

80,81,82) Ey İsrâîloğulları! Sizleri düşmanınızdan kurtardık ve Musa aranızda değilken; içinizde elçi yok iken size söz verdik, üzerinize de kudret helvası ve bıldırcın/bal indirdik. –Sizi rızıklandırdığımız şeylerin temizlerinden yiyin ve bunda aşırı gitmeyin, sonra üzerinize hoşnutsuzluğum iner. Kimin üzerine de hoşnutsuzluğum inerse, kesinlikle o iner [düşer, mahvolur]. Ve şüphe yok ki Ben, tevbe eden, iman edip sâlihi işleyen, sonra da kılavuzlandığı doğru yolu bulan kimse için çok bağışlayıcıyım.– (Ta Ha Suresi 80)

Ta Ha 80. ayetinde mann (kudret helvası) nimetinin İsrailoğullarına verildiği bildirilir. Aynı şey Kitabı Mukaddes’te “manna” adıyla ifade edilir.(233)

Manna, yüzyıllardır ilgi çeken bir konu olmuştur. Bazı bilim insanları ‘Manna’nın, Sina Yarımadasında ve Suudi Arabistan’da yetişen ılgın bitkisini emen unlu bitin (koşnil) salgıladığı tatlı madde olduğu tanımlanmıştır.(234), (235)

Manna konusunda da çeşitli çarpıtmalar yapılmıştır. Manna gıdasının ortaya çıkışı tamamen biyolojik bir olaydır. Ona, fizik yasalarının dışında olağanüstü anlam verilmemelidir. O, İsrailoğullarının temel besini de değildir. Mann, Allah’ın insanlara verdiği sayısız nimetlerden sadece birisidir. İsrailoğullarının çölde yaşadıkları dönemde Allah’ın sunduğu bu nimetten yararlanmışlardır.

İsrailoğullarının ellerindeki hayvan varlığını hemen tükenmemesi için mümkün olduğu kadar düşük kalorili bir diyet uygulamışlardı. Böylece eldeki hayvan kaynakların ömrünü uzattığı yaygın olarak kanıtlanmıştır.(236)

Ayrıca unlubitin sıcaklığa bağlı olarak 30-90 günlük yaşam döngüsü vardır. Dolayısıyla sadece mayıs ve haziran aylarında manna toplanabilir.(237) Sonuçta bütün yıl boyunca toplanamaz. (Resim 27, 28)

Çıkış’tan sonra İsrailoğullarından bir grup, kısıtlı yiyecek konusunda Musa peygambere karşı isyan etmiştir:

61) Ve hani bir zamanlar siz, "Ey Mûsâ! Biz, tek yemeğe asla dayanamayız, artık bizim için Rabbine dua et de bize yerin yetiştirdiği şeylerden; sebzesinden, acurundan, sarmısağından, mercimeğinden ve soğanından çıkarsın" demiştiniz. Mûsâ da size, "O, üstün olanı daha aşağı olanla değiştirmek mi istiyorsunuz? Bir kasabaya/Mısır'a inin, o vakit istediğiniz şeyler sizin olacaktır" demişti. Ve üzerlerine aşağılık ve meskenet damgalandı ve sonunda Allah'tan hoşnutsuzluğa uğradılar. İşte bu, küfretmiş; Allah'ın âyetlerini bilerek reddetmiş olmaları ve peygamberler ile haksız yere savaşmış olmaları nedeniyledir. İşte bu, isyan etmeleri ve aşırı gitmeleri nedeniyledir.(Bakara 61)

Söz konusu koşnilin konukçuları arasında Tamarix gallica (ılgın, demirhindi) bitkisinin de olduğu ve zararın en çok Tamarix gallica bitkisine yaptığı tespit edilmiştir.(238), (235) Manna Unlubiti, Ortadoğu ve güney Avrupa’da bilinmektedir. Ayrıca bilimsel çalışmalarda Akdeniz çevresindeki ülkelerde ve Orta Asya’da ılgın (demirhindi) bitkisi üzerinde tespit edilmiştir.

160) Ve Biz onları on iki torun liderleri olan oymak topluluğa ayırdık. Ve toplumu kendisinden su istediği zaman Mûsâ'ya, "Birikimini, o taş kalpli toplumuna uygula" diye vahyettik. Hemen o taş kalpli toplumdan on iki toplum/belde halkı oluşuverdi. Halkın her biri su alacağı yeri iyice öğrendi/işaretledi. Ve bulutu da üzerlerine gölge yaptık. Onlara kudret helvası ve bal/bıldırcın indirdik; size rızık olarak ihsan ettiğimiz nimetlerin temizinden yiyiniz! Onlar Bize haksızlık yapmadılar, kendileri kendilerine haksızlık ediyorlardı.(A’raf 160)

57) Ve üstünüze o bulutu gölge yaptık ve üzerinize kudret helvası ve bıldırcın/bal indirdik. -Ve size verdiğimiz rızıkların hoş olanlarından yiyin.- Onlar, Bize karşı haksızlık etmediler, lâkin onlar şirk koşmak sûretiyle kendi benliklerine haksızlık ediyorlardı.(Bakara 57)

Ayetlerden iki milyona yakın insanın sırf manna ve bal ile beslendiği açıklanmıyor. Ayetlerde, Allah’ın kendisine sığınan kullarına insanları hayran bırakan en ufak nimetle bile mükâfatlandıracağı bildirilir. Kimsenin aklına gelmeyecek kadar nimet çeşitliliği sunduğu ifade edilir. Ayrıca yerleşik düzene geçinceye kadar gıda çeşitliliğinin sağlanmasının hayati önem taşıdığı ayetlerden anlaşılıyor.

Ayetin dikkat çektiği bir diğer nokta, kimyasal, biyolojik ve biyokimyasal aktivite sonucu üretilen ballı maddenin araştırılması istenmektedir. Kabuklu bitten dışarı atılan ballı madde; bitkiler, toprak ve insanlarında dâhil olduğu geniş bir canlı topluluğunu etkilemektedir. Bu nedenle yüzlerce yıldır ilgi çekmiştir. Günümüzde de kabuklu bitler ve salgıladığı fumajin (manna) üzerinde çok sayıda çalışma yapılmıştır.

I- ALFABE VE TEVRAT’IN YAZILMASI

Alfabe
Dünyanın ilk alfabesi Mısır’da geç tunç çağında bulunmuştur. Alfabenin ortaya çıkışı Mısır’da olmasına rağmen alfabeyi icat edenler Mısırlılar değildir. Musa ve Harun peygamberler ile İbranilerin Mısır’da kaldıkları dönemde oluşturdukları okullarda alfabe çalışmaları yaptıkları anlaşılmıştır. Hiyerogliflerinin kullanıldığı Mısır’da neden bir alfabeye ihtiyaç duyulmuştu? Ya da konuşma dilinin olduğu yerde yazı aracına gerek var mıydı?

Her şeyden önce Mısır Hiyeroglifleri alfabe değildir. Hiyeroglifler, birbirinden kolaylıkla ayırt edilebilecek yüzlerce sembolden oluşur. Her işaret belli bir sesi veya nesneyi temsil eder.(241), (242)